Сүт тістердің дамуы

Адамның тістері ұрықтық ауыз қуысының шырышты қабатынан дамиды. Олардың дамуы үш кезеңдң өтеді

1Тіс бастамалары кезеңі

6-7 аптада ұрықтық ауыз қуысының көпқабатты жалпақ эпителиі доға тәрізі қалыңдау түзеді , ол жақ сүйектің болашақ альвеолалары өсінділерінің орналасуына сәйкес келеді . Бұл қалыңдаған дерлер жақын жатқан мезенхимаға кіріп ,екі пластинкаға бөлінеді:вестибулярлы және тесіктік . Вестибулярлы пластинка ажырайды , және ашық саңылау түзіледі –болашақ ауыз қуысының кіреберісі. 8-аптада тістік пластинканың сыртқы беткейінде болашақ сүт бездеріне сәйкес эпителийдің 10дөңгелек өсіндісі түзіледі. Бұл тістік бүйректер.

2Тістік бастамалардың дифференциялануы мен түзілу кезеңі. 2 кезеңге бөлінеді:

1. «қалпақшалар кезеңі» (cap stage)

Тістік бастамалардың түзілуі . Эмбриональды дамудың 10аптасынан бастап тістік бүйректерді түзетін эпителийдің біртегіс емес өсуі анық байқалады. Осы процесстің нәтижесінде тістік бүйректер өз пішінін өзгертіп , эмальді мүшеге айналады. Эмальды мүшені қоршап жатқан мезенхима клеткалары конденсацияланып , ондағы тереңдеген жерлерге орнығады, және де лоардың айналасына жиналып , тістік емізік пен тістік қапшық түзеді . Эмальды мүше, тістік емізік жәе тістік қапшық бірігіп тістік бастаманы құрайды. Эмальды мүшенің өзіне тән пішіні бұл кезеңді «cap stage»деп атауға мүмкіндік береді.

2. «қоңырау »кезеңі(bell stage)

Тістік бастамалардың дифференциялануы. Эмальды мүшенің одан әрі өсуі оның өлшемінің ұлғаюына ғана емес , пішінінің өзгеруіне де алып келеді. Олқоңырауға ұқсас пішінге ие болады , сондықтан бұл кезең осылай аталады. 4-айдың соңына қарай эмальды мүше клеткаларының адамантобласттарға және тістік емізік клеткалары одонтобласттарға дифференцияланады . Адамантобласттар эмаль түзе бастайды , ал одонтобласттар -дентин Тістік бастамалардың дифференциялану кезеңі гистогенез кезеңімен ауысады.

3. Гистогенез кезеңі. Тіс тінінің дамуымен сипатталады:дентин , эмаль пульпалар және цемент . Бірақ атап өту керек, эмбриональды даму барысында цемент түзілмейді, себебі бұл кезеңде сүт тістерінің тек тәждері ғана қалыптасады . Сүт тістерінің түбірі туылғаннан кейін түзіледі, 4-5айдан бастап , 6-7айда олардың жарып шығуы басталады . Сүт тістер бастамаларының реті және олардың жарып шығуы бір уақытта жүрмейді . Ең алдымен медиальді, содан соң латеральділері жарып шығады, осыдан кейін алғашқы түбірлік ,соңында екіншілік түбірлік тістер шығады. Төменгі жақтағы әр тістер тобы жоғарыдағы тістерге қарағанда ертерек шығады

Сүт тістерінің жарып шығуы 1-кесте

Тістер	Тістердің шығу мерзімі (ай бойынша)
	Төменгі жас	Жоғарғы жақ
Медиальді тіс	6	17,5
Латеральді тіс	7	19
Ит тіс	16	18
Біріншілік моляр	12	14
Екіншлік моляр	20	24

Тістердің жарып шығу факторлары әлі де толық зерттелмеген. Кейбір ғалымдардың пікірібойынша тістердің жарып шығуы тістің өзіндегі өзгерістермен байланысты және тісшілік қысымының жоғарылауына алып келетін пульпаның өсуінің күшеюіне байланысты .Бұл қысымның әсері ракете двигателінің әсеріне тең , нәтижеде қысым әсерінентіс ауыз қуысынан көрінеді. Басқа ғалымдардың пікірлері бойынша прцесс айналасындағы тіндердегі өзгерістерге байланысты, яғни альвеолалардың қалыптасу нәтижесінде . Бұл екі пікір де тістердің жарып шығу процесінде белгілі бір рөлге ие болуы мүмкін.

Тұрақты тістердің дамуы мен арып шығуы құрсақішілік дамудың 5-айында тұрақты тістердің, иттісаз түбірлі тістердің бастамалары пайда болады.Олар әр сүт тісінің бастамасының артында тіс пластинкасының төменгі шетінде түзіледі. Бұл тістерді Н.В. Алтухов тұрақты тістердің ауыстырушылары немесе орынбасушылар деп атаған ., себебі олар сәйкес сүт тісінің орнына келеді. Тұрақты молярлардың бастамамалары тіс пластинкасының өсуі мен ұзаруы арқылы мүмкін болады . Ең алдымен бірінші молярдың бастамасы пайда болады.(эмбриональді дамудың бесінші айында). Екінші молярдың бастамасы өмірінің бірінші жылының ортасына қарай пайда болады, ал үшіншісі өмірінің 4-5жылында пайда болады.6-8 жаста тұрақты тістер шыға бастайды . Бірінші болып 6жасқа қарай төменгі , содан соң алғашқы жоғарғы тұрақты тістер шығады. Алғашқы жоғарғы және төменгі тістік дғалар өзара қатынасы тістік жүйенің кілті болып табылады , себебі осы тістер бойынша қалған тұрақты тістер қалыптасып , теңеседі. Біраз уақыт бұл тұрақты тістер сүт тістермен бірге қызмет атқарады. Бірақ біраз уақыттан соң тістердің ауысуы басталады :сүт тістері түсіп , ал олардың орнын тұрақты тітер басады. Тұрақты тістер шықпастан көп уақыт бұрын сүт тістерінің түбірлерінің резорбция процестері басталады,олардың беткейінде остеокластар топтасып жиналады. Соңында сүт тістерінен тұрақты тістермен бірге тығыз жанасып тұратын бос тәждері ғана қалады. Әрине, тұрақты тістер шыққанда бұл процесс, яғни сүт тістері түбірлерінің бұзылуы болмайды,олардың жарып шығуы Қалыпты тістер сияқты болады. Бірақ ақыл тістердің шығуы қиындау болады. Эмбриогенезде тіс иінінің даму көздері(В.Л.Быков 1996)

Эпителий Эмальді мүше эмаль

индукция тіс емізікшесі дентин

пульпа

мезенхима

тіс қапшықшасы цемент

периодонт