1. Socjologia pracy

Na obraz współczesnego medioznastwa wpływa rozwój poszczególnych dyscyplin naukowych:

1. Socjologia - uwaga na społeczne aspekty komunikacji masowej, zwłaszcza rolę mass mediów, jako przekaźnika norm społecznych, wartości kulturowych i sposobów zachowań społecznych

2. Politologia - uwaga na kwestie polityczne, prawne, gospodarcze, organizacyjne związane z mass mediami, uwzględniając politykę komunikacyjną i medialną

3. Pedagogika - uwaga na zagadnienia związane z wychowaniem przez media i rolę mediów w edukacji i dydaktyce

4. Lingwistyka - analiza tekstów i filmów oraz badania poziomu rozumienia i zrozumiałości medialnych wypowiedzi

5. Dziennikarstwo i wiedza o komunikacji - połączenie wszystkich aspektów, uwzględniając studia kulturowe antropologii wizualnej, ekologię, etykę mediów i ich historię w jedną interdyscyplinarną wiedzę społeczną

Rola prasy w ciągu wieków wielokrotnie się zmieniła. Współcześnie prasa nie jest już źródłem wiedzy o wydarzeniach kulturowych i politycznych. Prasa stała się tanią rozrywką, w której wzrasta jej rola reklamowa i rozrywkowa, a zmniejsza się jej rola edukacyjna.

Prasa w rozumieniu potocznym i encyklopedycznym, znaczy tyle, co ogół dzienników i czasopism, które ukazują się na terenie danego kraju. Definicja prasy, która występuje w polskiej ustawie o prawie prasowym, brzmi następująco:

"(...) prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy tekstowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także wszelkie istniejące lub powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele-radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania; prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską."

Prasę można rozróżniać pod względem takich kryteriów jak:

1. Częstotliwość ukazywania się (dzienniki, tygotniki)

2. Zasięg (międzynarodowa, ogólnokrajowa, regionalna, lokalna, zakładowa)

3. Wydawca-Dysponent (rządowa, partyjna, niezależna)

4. Tematyka (ekonomiczna, kulturalno-społeczna, sportowa, katolicka)

5. Poziom (elitarna, popularna)

6. Funkcja (informacyjna, publicystyczna, rozrywkowa, ogłoszeniowa)

System prasowy jest złożoną całością i stanowi jednocześnie element większej, złożonej całości (państwo), nie działa w próżni ani w izolacji. Na jego kształt, strukturę i sprawność w zakrasie zaspokajania potrzeb odbiorcy ogromny wpływ mają czynniki zewnętrzne, a zwłaszcza waruniki społeczno-ekonomiczne, prawne i ustrojowo-polityczne w danym państwie.

Trudno wskazać granice czasowe procesu pojawienia się prasy i zjawisk jej towarzyszących. Historycy prasy, odnajdują jej źródła w Rzymie w dziennikach urzędowych (Acta Diurna Orbis), w których zamieszczano rozporządzenia władzy, uchwały Senatu, sprawozdania z działaności urzędów z II w.p.n.e. Zbliżony charakter do Acta Diurna, miały "gazety" wydawane w Chinach na dworze cesarzy Państwa Środka od VI w. Przyjmuje się, że wyraźnie nasilenie pojawienia się prasy miało miejsce między połową XV w, a końcem XVI w. Wpływ na to miały z pewnością przemiany w mentalności społecznej, które spowodował okres Renesansu. Również era wielkiech odkryć geograficznych, reformacja, gwałtowny wybuch konfiktów wyznaniowych i wyznaniowo-społecznych, wielkie wojny XVI w, odgrywały znaczącą rolę w powstaniu prasy.

Głód informacji zaspokajany był przez różne metody:

1. Listy i raporty - przekazywane władzy zwierzchnej przez regionalnych rządców. Listy i raporty zawierały informacje o ważnych wydarzeniach, prezentowały "stan umysłu", dostarczały wiadomości o państwach ościennych

2. Relacje/listy kupieckie - przekazywane przez wędrujących kupców, wymieniane między zaprzyjaźnionymi kupcami i zrzeszeniami handlowymi. Donosiły one o cenach i możliwości zbytu, wydarzeniach politycznych, klęskach żywiołowych, które niejednokrotnie miały wpływ na ceny i zbyt

3. Korespondencja prywatna - wzajemne informowanie się o sprawach osobistych, wydarzeniach politycznych, militarnych, przestępstwach, zjawiskach meteorologicznych, o których nadawca słyszał bądź których był świadkiem

Upowszechnienie się druku i ruchomej czcionki przyciągnęło uwagę zainteresowanych propagowaniem własnych, a zwalczaniem cudzych idei. Obiektem systematycznej analizy naukowej stał się druk periodyczny, czyli prasa w siedemnastym wieku.

Początki studiów nad społecznymi aspektami prasy datuje się na 1695 roku, gdy Kaspar von Stieler ogłosił rozprawę (Zeitungs Lust und Nutz). W 1884 roku Karl Bucher na Uniwersytecie w Bazylei przedstawił serię wykładów z prawa, statystyki, historii oraz socjologii prasy, rozpoczynając wówczas karierę nowej dziedziny. Tą dziedziną była socjologia prasy. Na początku XX wieku studia nad prasą uprawiane były w ramach specjalnych placówek naukowo-badawczych. Pierwszą placówką tego typu był instytut założony przez Buchera w 1916 roku w Lipsku (Instytut fur Zeitungswissenschaft). Wówczas największy wkład w rozwój badań nad prasą wniosła nauka niemiecka. Gabriel Tarde, dokonał rozróżnienia między tłumem, a publicznością. Tłum, według niego występował w całej historii, zaś publiczność to wytwór nowoczesnego społeczeństwa, w którym komunikowanie się odbywa się za pomocą słowa drukowanego. Zgodnie z tą teorią powstał nowy typ zbiorowości, którego istota polega na odczuwaniu jedności z osobami, które mimo bycia w oddaleniu, poddają się tym samym bodźcom. Gabriel Tarde jest prekursorem pierwszej socjologicznej koncepcji wpływu środków komunikowania na formowanie się zbiorowości i więzi społecznej nowego typu.

Do kręgu prekursorów badań nad prasą i socjologii prasy zalicza się również Max Weber, który w 1910 roku stworzył program nowej gałęzi socjologii (socjologia czasopiśmiennictwa). Socjologia czasopiśmiennictwa pojmowana była jako dyscyplina typu przyrodniczego, wolna od subiektywnych uprzedzeń i dowolności. Niezbędną umiejętnością socjologa czasopiśmiennictwa według Webera ma być umiejętność posługiwania się nożyczkami i cyrklem w celu pomiaru różnych wątków tematycznych, zawartych w analizowanym materiale prasowym. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych. Postuował, aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter poprzez opisywanie ich najbardziej precyzyjnym językiem. Do grona prekursorów badań nad środkami komunikowania masowego oraz rozwoju socjologii prasy należą również W.I. Thomas, F.Znaniecki, G.Simmel oraz K.Marks.

To, co obecnie uznajemy za prototyp gazety wyłoniło się z ulotek i biuletynów z końca XVI wieku i początku XVII wieku. Głównym prekursorem gazety według McQuaila był list (biuletyny handlowe, których obieg odbywał się za pośrednictem zwykłej poczty. Biuletyny te przekazywały informacje o zdarzeniach, istotnych dla obrotu gospodarczego). Gazeta stanowiła przedłużenie w sferze publicznej formy aktywności, wykorzystywanej do celów dyplomatycznych, handlowych oraz administracyjnych. Wczesna gazeta charakteryzowała się:

1. Nieregularnością ukazywanie się

2. Orientacją handlową

3. Charakterem publicznym

4. Wielością celów (przekazywanie, zapis informacji, reklama, plotki, rozrywka)

Gazeta była większą innowacją niż drukowana książka. Jej wyjątkowość w porównaniu z innymi formami komunikacji literackiej, polegała na orientacji na indywidualnego czytelnika, rzeczywistość, użyteczności, łatwości dysponowania nią. Nowatorski charakter nie wynikał z technologii, sposobu rozpowszechniania lecz z jej funkcji dla konkretnej grupy czytelników.

Pierwsze gazety nie starały się stawać na drodze władzy, niekiedy były tworzone przez nią. Rynek prasy przez stulecia nie mógł się rozwijać z powodu powszechnego analfabetyzmu i kosztów druku. Zmiany nastąpiły dopiero w drugiej połowie XVIII wieku, a szczególnie w XIX wieku, kiedy to rozwojowi prasy towarzyszyło wiele przemian społecznych i wynalazków technicznych.

Idąc, za McQuailem, wśród współczesnej prasy można wyróżnić:

1. Prasa partyjno-polityczna: jedna z powszechnych, wczesnych postaci gazety. Poświęcona była zadaniom aktywizacji, informacji i organizacji. Obecnie gazeta partyjna ustąpiła pola różnym formą prasy komercyjnej, zarówno jako idea, jak i realne przedsięwzięcie gospodarcze. Idea prasy partyjnej ciągle pojawia się jako składnik demokratycznej polityki. Jej wyjątkowość polega na więzi jej czytelników opartej na przynależności partyjnej, jej selektywności i funkcji mobilizacyjnej z punktu widzenia celów partyjnych

2. Prasa prestiżowa: niezależna od państwa i jej interesów. Często uważana za główną instytucję życia politycznego i społecznego oraz twórcę opinii i wyraziciela interesu narodowego. Zwykle wykazywała znaczne poczucie odpowiedzialności społecznej i etycznej oraz sprzyjała narodzinom zawodu dziennikarza.

3. Prasa popularna (masowa): przeznaczona dla słabiej wykształconych czytelników. Zaprojektowana tak, aby czytał ją niemal każdy. Ze względu na typowy format gazetę tego typu i jej treść określa się mianem "tabloidu"

Groźnym konkurentem dla prasy stały się radio, telewizja i internet. Nie zdominowały jej jednak całkowicie. Obecnie prasa przegrywa z mediami elektronicznymi dziedzinie aktualności przekazu. Kolejne wyzwanie rzucił prasie internet, który szybko stał się znaczącym elementem życia każdego człowieka. Duża prędkość przepływu informacji i zasięg stanowią istotne udogodnienie. Rozwój technologiczny umożliwił czytanie prasy i książek w Internecie, który zmienił prasę drukowaną i nadal będzie wpływał na jej kształt.