18 Билет

Қазақ халқының ұлы ағартышылары туралы әңгімелеңіз.

Ахмет Байтұрсынов (А.Б)

Ірі ғалым, қазақ тіл білімінің атасы, түрколог, әдебиет зерттеуші, дарынды ақын аудырмашы,ағартушы-демократ, талантты педагог Ахмет Байтұрсынов 1873 жылы бұрынғы Торғай облысы, Торғай уезінде туған. А.Б.еңбек жолын бала оқытудан бастаған..А.Б. араб графикасына негізделген қазақ жазуының реформаторы болды. Ол қазақтың тұңғыш әліппесін,оқулықтарын жазды. А.Б.тұңғыш филолог болып, Қазақстан ғылымын алғашқы ұйымдастырушылардың бірі. Ол екі рет жазықсыз жазалан-ды, ұлтшыл, халық жауы деген жала жабылып, сталиндік режимнің құрбаны болды. Бірақ ол қайта құрудың арқасында ақталды. ҚР Ұлттық Ғылым академиясының Тіл білімі институтына А.Б.есімі берілді.

2. Қазақстаннңң табиғаты.

- Қазақстанның барлық территориясы үшін ортақ сипаттама қандай?

- Қазақстан жері-ұлан байтақ,5 Франция,он бес Бельгия жеріндей жер көлемі 2756 мың шаршы км.Республика жерінің үлкендігі соншалық оның оңтүстігі мен солтүстігінді, батысы мен шығысындағы табиғат бір-біріне ұқсамайды. Барлық территория ортақ сипатттама-ол жердің қуандығы мен континеттальдығы.

- Қазақстан жерінің неше пайызын шөлт және шөлейт аймақтар, таулы жер алып жатыр?

- 50 пайзы-шөлт, шөлейт; таулы жер-10 пайзы.

- Су қоры туралы не айта аласын?

- Көріміздің негізгі бөлігі қуан шөлейт және шөлді аймаққа орналасқанмен, су қоры өте мол. Қазақстан жерінде Балқаш, Алакөл, Зайсан, Теңіз, Марқакөл, Шалқар, Қорғалжын сияқты ірі көлдер бар. Жерімізде Ертіс, Есіл, Сырдария, Іле,Тобыл сияқты ірі өзендер ағады.

- Қазақстанның жануарлар мен өсімдіктер дүниесі қандай?

- Қазақстанда 158 түрлі сүт-қоректілер,458 түрлі құстар,150 түрлі балықтар, 52 түрлі бауырымен жорғалаушылар көптеген жануар-әндемиктер кездеседі-тынқап, сайғақ және Қ-ның-өсімдік қурамы-өсімдіктері бай. Ғалымдардың айтуынша Қ-да 5 мыңдай өсімдік түрі бар. Қ-да 6 мемлекеттік қорық бар.

- Қазақстанда неше қорық бар?

- Оларды ата.Алты мемлекеттік қорықтар.

- Қазақстанның кең жерінде шипагерлік орындар көп.

- Сарыағаш,Алмаарасан,.Бұл шипалы емдейтін орындар.Жаңақорған,Мойылды шипалы балышықпен емдейді.

- Қазақстанның жер қойнауында қандай пайдалы қазбалар бар

- Қ-ның жер қойнауы өте бай. Жерімізде Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі элементтердің бәрі де бар.

- Өндірістің дамуына байланысты кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер азайып барады. Біздің мақсатымыз-сонымен байланысты.

- Біздің мақсатымыз: Қазақстан табиғатын ұрпақтарға сақтау, өндірістің зияндығын азайту - Біздің денсаулық үшін мақсатымыз: Қазақстан табиғатын ұрпақтарға сақтау, өндірістің зияндығын азайту - Біздің денсаулық үшін

3. Фразеологиялық тіркестер - тұрақты сөз тіркестері –это устойчивое сочетание слов. Лексическое значение имеет весь фразеологизм в целом.

Мысалы: тісі тісіне тимеу (зуб на зуб не попадает). Түймедейді түйедей қылу (делать из мухи слона)

Фразеологиялық тіркес бір сөзге синоним болуы мүмкін. Фразеологический оборот может быть синонимом к слову:

су жүрек – қорқақ (трусливый)

қой аузынан шөп алмас – жуас (смирный.)

1. Алаштың азаматы – в значении «казах».

2. Алты алаштың баласы – в значении весь казахский народ.

3. Ата жау/ ата дұшпан – букв. Враг предков, кровный враг.

4. Ата заманнан (бері) – с дедовских времен.

5. Бел баласы – родное дитя

6. Жамағайын – дальний родственник

7. Жат бауыр – чужеродный, чужак

8. Қарға тамырлы қазақ – связанные узами родственных отношений.

9. Оң жақта отыру – родительский дом для девушки, не замужем

10. Сүйек жаңғырту – обновлять кости, укрепление родственных уз между старыми сватами через новое сватовство.

11. Сүйек шатыс – переплетение костей. Родственные связи.

12. Жеті атасын білген ұл жеті жұрттың қамын жер, өзін ғана білген ұл құлағы мен жағын жер.

№19 билет