Вялікая Айчынная вайна савецкага народа (у кантэксце Другой сусветнай вайны) Курс лекцый ЯК Новік, НЯ Новік, БГУИР 2006 (Книга)

такой атмасферы, якая зрабіла з іх нябачных да гэтага часу змагароў, патрыятызм, масавы гераізм савецкіх воінаў і працаўнікоў тылу, святая вера ў справядлівы характар вайны і сваю канчатковую перамогу – усё гэта з’явілася важнымі крыніцамі перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне.

Вялікая Айчынная вайна, як і ўся Другая сусветная вайна, з’явілася суровым выпрабаваннем для народаў, праверкай трываласці дзяржаў, якія ўдзельнічалі ў вайне. Рашаючую ролю ў дасягненні перамогі над фашызмам адыграў Савецкі Саюз і яго Ўзброеныя Сілы. Савецка-германскі фронт быў галоўным фронтам Другой сусветнай вайны. Тут адбыліся буйнейшыя бітвы, якія карэнным чынам змянілі яе ход і вынікі. Пасля вайны гэта афіцыйна ніхто не аспрэчваў. На Захадзе тады многа гаварылі пра вырашальную ролю Савецкага Саюза, у тым ліку і такія відныя дзеячы, як Ф. Рузвельт, У. Чэрчыль, Д. Эйзенхауэр. У. Чэрчыль, напрыклад, неаднойчы заяўляў аб тым,

што «Чырвоная Армія выпусціла кішкі з германскай ваеннай машыны, зламала хрыбетнік фашысцкаму зверу». У далейшым ацэнкі змяніліся. Гісторыкі і адстаўныя генералы з Захаду пачалі адкрыта заяўляць аб тым, што Савецкі Саюз не быў «главным творцом победы», што «в конце концов Гитлера сокрушили силами Америки … и России».

Але факты гісторыі сведчаць зусім аб іншым. Па-першае, на працягу ўсёй вайны 60–75 і больш працэнтаў сіл і сродкаў гітлераўскай арміі знаходзілася на савецка-германскім фронце. Да сярэдзіны 1944 г. тут адначасова дзейнічала ад 190 да 270 дывізій праціўніка, у той час як супраць англа-амерыканскіх войск у Паўночнай Афрыцы – ад 9 да 20, у Італіі – ад 7 да 26 дывізій. Нават пасля адкрыцця 2-га фронту ў Еўропе ў чэрвені 1944 г. колькасць фашысцкіх войск на Усходзе ў 2 – 2,5 разы перавышала сілы гітлераўцаў, якія дзейнічалі на заходнееўрапейскім і італьянскім

181

тэатрах вайны. За гады вайны на савецка-германскім фронце было знішчана 607 дывізій вермахта. Саюзнікі ж разбілі і ўзялі ў палон у Паўночнай Афрыцы і Заходняй Еўропе 176 дывізій.

Па-другое, савецка-германскі фронт адрозніваўся ад іншых па размаху і напружанасці ўзброенай барацьбы. Калі працягласць франтоў у Італіі і Паўночнай Афрыцы не перавышала 300 – 350 км, а ў Заходняй Еўропе – 800, то працягласць савецка-германскага фронту на розных этапах вайны складала ад 3 да 6,2 тыс. км. Калі ў Італіі актыўнасць баявых дзеянняў займала 74 % часу існавання фронту, у Паўночнай Афрыцы – 29, у Заходняй Еўропе – 86,7 %, то савецкагерманскі фронт існаваў 1 418 сутак, з іх 1 320 сутак, ці 93 % прыходзіцца на актыўныя баявыя дзеянні.

Па-трэцяе, не адыграла ролі «рашаючага фактара» у разгроме ваеннай і дзяржаўнай машыны Трэцяга рэйха «паветранае наступленне» ваенна-паветраных сіл ЗША і Англіі пасля адкрыцця другога фронту ў Еўропе. Асноўнымі аб’ектамі бамбардзіровак англаамерыканскай авіяцыі з’яўляліся прадпрыемствы суднабудаўнічай прамысловасці, марскія базы, фашысцкія авіябазы і аэрадромы ў Заходняй Еўропе. У той жа час танкабудаўнічыя заводы Германіі фактычна не падвяргаліся, а авіяцыйныя прадпрыемствы ў нязначнай ступені падвяргаліся ўдарам з паветра. З 2 638 тыс. тон бомб, скінутых на аб’екты гітлераўскай Германіі, толькі 48 тыс. тон (менш за 2 %) прыходзілася на самалётабудаўнічыя прадпрыемствы. Больш таго, многія заводы Рура, якія мелі ваенна-эканамічнае значэнне, але былі моцна звязаны з англа-амерыканскімі манаполіямі, наогул не падвяргаліся паветраным бамбардзіроўкам. У той жа час нярэдка наносіліся ўдары па буйных нямецкіх гарадах, якія не ўяўлялі сур’ёзных цэляў у ваенных адносінах. Усяго на долю ваеннапрамысловых аб’ектаў фашысцкай Германіі прыйшлося 18 % агульнага бомбавага танажу, скінутага авіяцыяй саюзнікаў на Трэці

182

рэйх за ўсю вайну. Праўда гісторыі і ў тым, што ў баях з савецкімі войскамі гітлераўцы згубілі 75 % баявой тэхнікі і зброі.

Па-чацвёртае, нельга забываць аб колькасці ахвяр, якія былі прынесены дзяржавамі антыгітлераўскай кааліцыі дзеля дасягнення перамогі над фашысцкай Германіяй. Савецкі Саюз панёс найбольшыя страты: 27 млн савецкіх людзей загінулі ў баях, у фашысцкіх лагерах і засценках, з іх 8 668 400 чал. склалі страты арміі, флоту, пагранічных і ўнутраных войск, астатнія людскія страты прыходзяцца на мірнае насельніцтва. У барацьбе з фашызмам страты Савецкай Беларусі склалі звыш 2,2 млн чал.: загінуў кожны чацвёрты яе жыхар. Страты ЗША ў вайне склалі 405 тыс. чал., Англіі – 375 тыс. чал.

З агульных страт фашысцкай Германіі ў вайне (13,6 млн чал.) больш за 10 млн яна згубіла на савецка-германскім фронце.

Па-пятае, ЗША не адыгралі рашаючай ролі і ў хуткім разгроме мілітарысцкай Японіі. Вядома, што амерыканскія стратэгі распрацоўвалі планы аперацыі па высадцы войск на в. Кюсю восенню 1945 г. і на в. Хансю – вясной 1946 г. Правячая вярхушка Японіі і пасля атамнай бамбардзіроўкі цвёрда збіралася працягваць вайну. Толькі 9 жніўня 1945 г. Прэм’ер-міністр Японіі Судзукі быў вымушаны перагледзець гэту пазіцыю, заявіўшы аб тым, што

«вступление в войну Советского Союза ставит нас окончательно в безвыходное положение и делает невозможным дальнейшее продолжение войны». Японія прыняла безагаворачную капітуляцыю пасля таго, як Савецкая Армія магутным ударам разграміла Квантунскую армію – галоўную апору мілітарыстаў Японіі.

Прыведзеныя матэрыялы сведчаць пра тое, што менавіта Савецкі Саюз, яго армія і народ вынеслі на сабе асноўны цяжар вайны, адыгралі рашаючую ролю ў дасягненні перамогі над фашысцкай Германіяй і мілітарысцкай Японіяй.

183

Сусветнае супольніцтва аддае даніну павагі ўсім змагарам з фашызмам. Вялікі ўклад у дасягненне перамогі ў Другой сусветнай вайне ўнеслі народы і арміі ЗША, Вялікабрытаніі, Францыі, Кітая і іншых дзяржаў антыгітлераўскай кааліцыі.

Ваеннымі і палітычнымі вынікамі вайны з’яўляюцца свабода і незалежнасць нашай дзяржавы – Савецкага Саюза, дапамога народам Еўропы і Азіі ў вызваленні ад германскага фашызма і японскага мілітарызма, выратаванне будучыні чалавецтва ад фашысцкага варварства і цемрашальства, поўны злом дзяржаўнай машыны нацызму, фашызму і мілітарызму, узнікненне перадумоў для мірнага жыцця народаў, фарміравання масавых дэмакратычных арганізацый і пачатку выхаду шэрагу каланіяльных краін Азіі і Афрыкі на шлях незалежнага развіця. Адным з важнейшых вынікаў вайны з’яўляецца і тое, што, нягледзячы на абвастрэнне супярэчнасцей паміж саюзнікамі ў канцы вайны, свет не быў ўцягнуты ў бяздонне новага сусветнага катаклізму, «халодная вайна» не стала гарачай.

Урокі Другой сусветнай вайны і Вялікай Айчыннай вайны

•Галоўны ўрок Другой сусветнай вайны і Вялікай Айчыннай вайны – чалавецтва, жыхары планеты Зямля павінны зрабіць усё магчымае, каб сусветная бойня, рэгіянальныя і лакальныя ваенныя канфлікты больш ніколі не паўтараліся, каб усе спрэчныя пытанні ў міждзяржаўных адносінах вырашаліся за сталом перагавораў.

•Злачынна патураць агрэсару, шукаць выгады толькі для сябе. (У рэшце рэшт прайграюць усе).

•Імкненне рэакцыйных сіл свету да сусветнай гегемоніі, панавання над іншымі народамі асуджана на паражэнне. Немагчыма затрымаць прагрэс чалавецтва, устанавіць панаванне над усімі народамі і краінамі свету.

184

•Практыкай даказана магчымасць супрацоўніцтва розных грамадска-палітычных сістэм у барацьбе супраць агрэсара, за мір. Гэты вопыт надзвычай карысны сёння, калі глабальныя праблемы можна вырашаць толькі аб’яднанымі намаганнямі ўсіх народаў і дзяржаў.

•Менавіта Савецкі Саюз, яго армія і народ вынеслі на сабе асноўны цяжар вайны, адыгралі рашаючую ролю ў разгроме фашысцкай Германіі і мілітарысцкай Японіі.

•Неабходна праяўляць высокую пільнасць і ўмацоўваць абарону сваёй Радзімы. Агрэсарам трэба памятаць аб расплаце за развязванне вайны: Нюрнбергскім і Такійскім міжнароднымі трыбуналамі ваенныя злачынцы былі прыгавораны да смяротнага пакарання. Гэта быў прысуд і агульны прыгавор народаў свету.

185

Зв. план 2005, паз. 45

Вучэбнае выданне

Новік Яўгеній Канстанцінавіч, Новік Наталля Яўгеньеўна

Вялікая Айчынная вайна савецкага народа

(у кантэксце Другой сусветнай вайны)

Курс лекцый

Рэдактар Т.П. Андрэйчанка Карэктар Т.М. Крукава

_______________________________________________________________________________

Выдавец і паліграфічнае выкананне: Установа адукацыі «Беларускі дзяржаўны універсітэт інфарматыкі і радыёэлектронікі»

Ліцэнзія на ажыццяўленне выдавецкай дзейнасці №02330/0056964 ад 01.04.2004. Ліцэнзія на ажыццяўленне паліграфічнай дзейнасці №02330/0131518 ад 30.04.2004.

220013, Мінск, П. Броўкі, 6

185