- •Мазмұны
- •Такырып 1. Аймақтық экономика және басқару пәні. Аймақтар ұғымы және типологиясы
- •1.1.Аймақтық экономика мен басқаруды зерттеудің пәні, негізгі міндеттері
- •1.2. Аймақтық экономика мен басқарудың әдістері
- •1.3. Аймақтық экономика мен басқарудың экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орны
- •1.4.Аймақтық экономиканың негізгі ұғымдары
- •1.5. Аймақтарды типтерге бөлу қажеттілігі
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 2. Аймақтық экономика және басқарудың теориялық негіздері
- •2.1. И.Тюненнің ауыл шаруашылық штандорт теориясы
- •2.2. А.Лештің шаруашылықты кеңісті ұйымдастыру туралы ілімі
- •2.3. В. Лаунхардтың өнеркәсіптік кәсіпорынның рационалды штандорты
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 3. Аймақ шаруашылық жүргізу және басқару объектісі ретінде
- •3.1.Аймақ ұлттық экономиканың ішкі жүйесі ретінде
- •3.2.Аймақтық даму негіздерінің макроэкономикалық сипаттамасы
- •3.3.Аймақтық (территориялық) еңбек бөлінісінің түрлері және деңгейлері
- •3.4.Аймақтық ұдайы өндіру процесінің ұғымы мен мәні
- •Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
- •Такырып 4. Аймақтың экономикалық потенциалы және оны бағалау
- •4.1.Аймақ потенциалының негізгі құрамдас бөліктері: құрылымы, даму көрсеткіштері
- •4.2.Өндіргіш күштерді орналастыру заңдылықтары, принциптері және факторлары
- •4.3. Салааралық өзара әрекеттесу
- •4.4. Аймақтың орталықпен, басқа аймақтармен және қалған сыртқы әлеммен экономикалық байланыстары
- •4.5.Қарағанды облысының аймақтық дамуының ерекшеліктері
- •Өзін-өзі бақылауға сұрақтар:
- •Такырып 5. Аймақ макроэкономикалық талдау объектісі ретінде
- •5.1.Аймақтық талдау әдістері
- •5.2.Аймақтық макроэкономикалық көрсеткіштер жүйесі
- •5.3.Ұлттық есеп жүйесін аймақтандыру
- •5.4. Аймақтың салааралық байланысы
- •Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 6. Қр аймақтары экономикасының тарихи-географиялық сипаттамасы
- •6.1.Қазіргі заманғы Қазақстан экономикасының кеңістік құрылымының тарихи және физика-географиялық факторларға тәуелділігі
- •6.2.Қазақстан аймақтарының бұрынғы әкімшілік-әміршіл экономикадағы рөлі және орны қазіргі заманғы аймақтық дамудың негізі ретінде
- •6.3.Белгілі бір аумақтардың шикізат бағыттылығының күшеюі және моносалалық аймақтардың пайда болуы
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 7. Аймақтар дамуын мемлекеттік реттеу қажеттігі мен мәні
- •7.1.Аймақтық теңсіздіктердің объективті негіздері және аймақтар дамуын мемлекеттік реттеу қажеттігі
- •7.2.Жалпы ұлттық экономикалық саясаттағы аймақтық экономиканың орны
- •Такырып 8. Аймақтық даму жүйесін қалыптастыру. Аймақтық менеджмент.
- •8.1.Басқару жүйесін қалыптастыру және оның даму принциптері
- •8.2.Аймақтың дамуын басқару жүйесін құрудың әдістемелік негіздері
- •8.3.Аймақтық менеджмент және оның формалары
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •9.1.Аймақтық дамудың жоспарлануы мен болжануының объективті шарттылығы, олардың әкімшілік-құқықтық және әлеуметтік-экономикалық алғышарттары
- •9.2. Аймақтық әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлау-болжамдаудың жетілдірілуіне бағытталған негізгі әдістемелік бағыттар
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 10. Аймақтық бағдарламалар
- •10.1.Аймақтық бағдарламалардың теориясы мен тәжірибесі
- •10.2.Бағдарламаның қалыпты құрылымы
- •10.3.Бағдарламаны басқару, бағдарламаны жүзеге асыру механизмі
- •11.2.Аэа деңгейі берілетін территорияларды таңдау критериялары
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 12. Аймақтық саясатты жүзеге асырудағы экономикалық механизмдер
- •12.1.Бюджеттік жүйе мен бюджетаралық қатынастар аймақтық дамуды мемлекеттік реттеудің маңызды құралы ретінде
- •12.2.Бюджетаралық трансферттер және олардың аймақтық дамудағы ролі
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 13. Аймақтық дамуды мемлекеттік реттеудің әлемдік тәжірибесі
- •13.1.Әлем елдеріндегі аймақтық экономикадағы мәселелері: жалпы және ерекше
- •13.2.Әлемдік экономикадағы аймақтық дамуды реттеу институттары
- •13.3.Аймақтық саясаттың құқықтық негіздері мен макро-микро құралдары
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Ұсынылатын әдебиет тізімі:
2.2. А.Лештің шаруашылықты кеңісті ұйымдастыру туралы ілімі
Жалпы орналастыру теориясы XX ғасырда кең дамуға ие болды. Неміс ғалымы А. Лёштің «Шаруашылықты кеңістіктік ұйымдастыру» атты басты еңбегі екінші дүниежүзілік соғыс уақытында жарық көрді (1940 ж.). Сондықтан ол тек кейіннен ғана әлемдік тануға ие болды.
Аталмыш еңбекте сипатталған А. Лёштің зерттеулері үш бөлікке ие.
Біріншіден, ол 100 жыл бұрын қалыптасқан өндірісті орналастырудың барлық белгілі теорияларын жалпылайды және Й. Тюнен, А. Вебер, В. Кристаллердің барлық жеке теорияларын байланыстыра отырып, барлық бағыттар бойынша алға шығады.
Екіншіден, ол микродеңгейден (жекелеген кәсіпорындар мен тұрғылықты жерлер) экономикалық аймақтарды қалыптастыру мәселелеріне өте отырып, орналастыру теориясының пәнін кеңейтеді.
Және үшіншіден, А.Леш ілімінің биік шыңы – кеңістіктік экономикалық теңдік теориясының негіздерін өңдеу.
А. Лёш орналастыру теориясын микроэкономика құралдарының барлық түрлілігімен қанықтыра отырып, кәсіпорындарды орналастыру мен оларды үйлестіру (салықтар, баждар, монополия мен олигополия әсерлері) барысында қарастырылатын факторлар мен шарттар құрамын айтарлықтай кеңейтеді. Ол орналасқан жерді таңдау әр фирманың пайданы арттыруға ұмтылуымен ғана емес, сонымен қатар барлық нарықтық кеңістікті толықтыратын фирмалар санының артуымен де анықталатын бәсекелестік жағдайындағы фирмаларды орналастыру жағдайына талдау жасайды. Сәйкесінше, кеңістіктік баға белгілеуде жекелеген фирмалар өз нарығын өзге фирмалардың енуінен қорғау мақсатында бағаларды түзетіп отыруы тиіс.
А. Лёш экономикалық аймақты аймақаралық бәсекелестікке байланысты шекаралары бар нарық ретінде қарастырады. Аймақтың әмбебап формасы — дұрыс алты бұрыш. Ол сәйкес өнім түрлерінің бәсекеқабілетті өткізілу радиустарымен анықталатын нарықтық зоналар мен осы нарықтық зоналарды біріктіретін аймақтың жоғарғы типі болып табылатын экономикалық ландшафтты қоса алғандағы аймақтардың бірнеше типтеріне (деңгейлері) талдау жасайды.
А.Лештің басты ғылыми жетістігі – кеңістіктік экономикалық теңдік теориясының принципиалды негіздерін өңдеу.
А. Лёш әрбір экономикалық айналымы белгілі кеңістік нүктесіне байланысты болатын өндірушілер мен тұтынушылар жүйесінің нарықтық қызмет етуінің математикалық сипаттамасын береді. Тепе-теңдік моделі теңдеулерінің басты элементтері сұраныс пен шығындар функциясы болып табылады. А.Леш бойынша теңдік жағдайы келесі шарттармен сипатталады:
1) әр фирманың орны өндірушілер және тұтынушылар үшін максималды мүмкін болатын артықшылықтарға ие;
2) фирмалар территорияны толық пайдаланатындай орналасады;
3) бағалар мен шығындар теңдігі орын алады (артық табыс болмайды);
4) барлық нарықтық зоналар минималды көлемге ие (алты бұрыш формасында);
5) нарықтық ареналардың шекаралары талғамсыздық сызықтары бойымен өтіп, ол Лештің пікірі бойынша табылған теңдіктің тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
А. Лёштің негізгі әдісі - бұл математикалық формадағы абстрактілі-теориялық талдау. А. Лёш пен көптеген экономистер әдістерінің айырмашылығын кеңістіктік экономикадағы территориялық еңбек бөлінісі сияқты маңызды феноменді түсіндіру арқылы көрсетуге болады.