1.3. Аймақтық экономика мен басқарудың экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орны

Аймақтық экономика және басқару – салыстырмалы жас ғылыми пән, кеңестік мектепте оны экономикалық білімнің бастапқы циклы болып табылатын, яғни экономикалық теорияға дейін оқытылатын "экономикалық география" алмастырған болатын. Алайда аталмыш курс қазіргі таңдағы экономикалық пәндермен (макроэкономика және микроэкономика) әлсіз байланысты болғандықтан, ол трансформациялық кезеңнің күрделі мәселелерінің зерттелуін тыс қалдыра берді.

Керісінше, қазіргі таңдағы экономикалық ғылымда аймақтық экономика дербес те маңызды білім саласы ретінде кеңінен танымал бола бастады. Сонау кеңестік кезеңнің өзінде академик Гранбергтің басшылығымен экономика және өнеркәсіптік өндірісті ұйымдастыру Институтында қалыптасқан новосибирлік мектеп әлемдік деңгейде танымал болған әлемдік деңгейдегі ғылыми мектептер қалыптасқан.

Қазіргі таңдағы ғылымдар жүйесіндегі аймақтық экономиканың орнын екі өлшемде қарастырған жөн. Бір жағынан, аймақтық экономика аймақтар жайлы ғылымдар жүйесіне енеді. Екінші жағынан, ол экономикалық ғылымдар жүйесіне тән.

ХХ ғасырдың 50 жылдарында Батыста аймақтық экономика қалыптасқан. Оның идеологы мен ұйымдастырушысы - У. Айзард. Бұл аймақтық экономиканы тұтастай қамтитын синтетикалық ғылым пәнаралық зерттеулерге басымдық бере отырып, аймақтарды тұтастай жүйе ретінде зерттеуге тырысады. Аймақтық ғалым экономист, географ, әлеуметтанушы, саясаттанушы, инженер, сәулетші, заңгер, психолог та бола алады. Олардың барлығын зерттеудің бір ортақ та көп аспектілі объектісі біріктіреді - аймақтар. Аймақтар жайлы білімдер кешенін сипаттау үшін аймақтану, регионология, регионалистика сияқты терминдер қолданылады. Аймақтық экономиканың аймақ жайлы өзге ғылым салаларын қамтитынын айта кету керек: демография, әлеуметтану, мәдениеттану, саясаттану сияқты ғылымдардың экономикалық аспектілері.

Енді экономикалық ғылымдар жүйесіндегі аймақтық экономиканың орнын қарастырайық. Аталмыш мәселенің қиындығы аймақтық экономиканың тек өзіндік зерттеу пәні мен объектісіне ғана ие болмай, сондай-ақ экономикалық ғылымның өзге салаларына ене отырып, қоғамның экономикалық өмірінің аймақтық аспектілерінің алуан түрлілігімен де айналысатынынан тұрады.

Сурет 1.1. Ғылымдар жүйесіндегі аймақтық экономика

1.1-ші сурет экономика мен аймақтану сияқты екі ғылымның өзара әрекеттесуін көрсетеді.

Сурет 1.2. Экономикалық ғылым және оның үш полюстік ядросы

Ал 1.2. суреттен келесіні байқауға болады: экономикалық ғылым мен экономикалық білім құрылымында екі полюс әрекет етеді: микроэкономика және макроэкономика. Алайда аталмыш базистік ғылымдардың үйлесуі тұйық жүйені құрамайды. Үшінші полюс аймақтық экономика болуы тиіс. Сонда экономикалық ғылымның ядросы үш полюстік жүйе ретінде қалыптасатын болады: макроэкономика, микроэкономика, аймақтық экономика. Мұнда аймақтық экономиканы қандай да бір мезаэкономика ретінде қабылдаудың дұрыс емес екенін айта кеткен жөн, яғни макро және микроэкономиканың арасында тұратын ғылым ретінде түсінбеу қажет. Оның себебі – аймақтық экономика пәні макро және микроэкономика пәндерінің жиыны емес, дербес сипатқа ие болуында.