13.2.Әлемдік экономикадағы аймақтық дамуды реттеу институттары

Бірде бір елде аймақтық дамуды реттеуге жауап беретін қандай да бір орталық органның монополиясы жоқ. Мемлекеттің аталмыш қызметі бірнеше немесе көптеген орталық ведомстволар арасында бөлінеді. Тәртіп бойынша, бір-екі координациялаушы орган бөлінеді. Мысалы, Германияда — бұл көлік, құрылыс және тұрғын үй шаруашылық Министрлігі, Италияда — аймақтар істері бойынша Министрлік, Испанияда — жоспарлау бойынша Бас әкімшілік кеңес, Нидерландыда — тұрғын үй шаруашылығы, жеке жоспарлау және қоршаған ортаны қорғау Министрлігі, Австралияда — қалалар жөніндегі Комитет. АҚШ-та федералдық деңгейде аймақтық саясатты өңдеу мен жүзеге асыру жауапкершілігі әртараптандырылған. Мұнда сауда Министрлігінің құрамына енетін экономикалық даму Әкімшілігі әрекет етеді. Аталмыш органның негізгі іс-әрекеті артта қалушы және депрессивті аудандарды дамыту бағдарламаларын жүзеге асырумен байланысты. Сондай-ақ аймақтық мәселелермен ел Президенті қарамағындағы әкімшілік-бюджеттік басқарма, экономикалық даму бойынша Федералды консультациялық кеңесі, штатаралық сауда жөніндегі Комиссия айналысады. Федералды аймақтық саясатты өңдеу мен жүзеге асыруда АҚШ Президенті зор өкілеттікке ие: федералды және жергілікті биліктердің ынтымақтастығы туралы Заңға сәйкес Президент қандай да бір аймақтардың экономикалық дамуына ықпал ететін федералды бағдарламалар мен жобаларды өңдеу және қарастыру ережелерін бекітеді.

Елдердің басым бөлігіндегі жоғарғы заңнамалық органдар аймақтық саясатқа қатысты арнайы комитеттерге (комиссиялар) ие, ал екі палаталы жоғарғы заңнамалық органдарда жоғарғы палаталар көбінесе аймақтардың палаталары да болып табылады. Осылайша, АҚШ-ғы Сенатқа әр штаттан екі өкілден сайланады, ГФР Бундесратына әр федералды жерлерден тұрғын халық санына пропорционалды түрде үштен алтыға дейінгі өкілдер сайланады. Францияда қала мэрлері парламенттің жартысын құрайды.

Мемлекеттің биліктің әкімшілік және заң шығарушы органдарынан басқа аймақтық дамуды реттеуде консультациялық, жобалық, эксперттік зерттеу ұйымдары маңызды рольге ие болады.

Германияда кеңістіктік ұйымдастыру жөніндегі Комитет әрекет етеді, оның төрағасы – ГФР канцлері, ал мүшелері — аймақтық дамудың негізгі аспектілеріне жауап беретін федералды министрлер.

Францияда аймақтарда координациялық қызметтерді атқарып, ұсыныстарды өңдейдін өкілетті органға территорияны жайластыру және аймақтық даму бойынша Делегацияны (ТЖАДД) жатқызуға болады.

Италияда аймақ істері бойынша Министрліктен басқа «Мемлекет – аймақтар» Конференциясы маңызды рольге ие. Айына екі рет шақыртылатын Конференцияның жұмысына елдің барлық аймақтарының өкілдері қатысады. Конференцияның басты міндеттері – бюджет жобасына қатысты келісілген ұсыныстарды дайындау, әлсіз дамыған аймақтарға мемлекеттік көмек көрсету.

Испаниядағы аймақтық экономикалық саясатты жүзеге асыруда жоспарлау бойынша Бас әкімшілік кеңес, автономды қауымдастықтардың қаржылық саясаты бойынша Кеңес, жергілікті әкімшілік бойынша ұлттық комиссия маңызды орынды иеленеді. Аталмыш институттармен қатар аймақтық дамудың белгілі аспектілерін реттейтін орталық үкімет пен автономды қауымдастықтың бірлескен комиссиялары қызмет етеді.

Елдердің көпшілігінде мемлекеттік меншікті басқару және мемлекеттік реттеу мақсаттарын жүзеге асыруда аймақтық дамудың мемлекеттік корпорация (компаниялары) маңызды рольге ие. Олардың міндеттері:

- қоғамдық сектордың (мемлекеттік және муниципалды) мемлекеттік және муниципалды кәсіпорындар, аралас капиталы бар фирмалардың мақсатты іс-әрекетуі арқылы аймақ дамуына ықпалын күшейту;

- аймақтық инфрақұрылымды жетілдіру, әлеуметтік және экологиялық ортаны сауықтыру жобаларын жүзеге асыру;

- инвесторларды тарту, жеке кәсіпкерлерге, әрекет етуші фирмаларды қайта құрылымдауға қаржылық, құқықтық көмек көрсету, инновациялық іс-әрекетті ынталандыру;

- даму банктері қызметін атқару.

Экономикалық, әлеуметтік және мәдени өмірдің түрлі мәселелерін шешуде аймақтардың артып отырған салиқалылығы координациялаушы ассоциация-ұйымдарды құрудан өз көрінісін табады. Германияда — бұл муниципалитеттердің Ұлттық ассоциациясы, Италияда — аймақтардың Тұрақты кеңесі мен коммуналардың Ассоциациясы, Нидерландыда — жергілікті билік органдарының Ассоциациясы, Швецияда — қала кеңестерінің Ассоциациясы мен муниципалитеттердің Ассоциациясы. Аталмыш ассоциациялар басқару және шаруашылық ету тәжірибесімен алмасады, орталық биліктерге қатысты аймақтардың мүдделерін қорғайды.