31. Материалдың қаттылығын анықтайтын қандай әдістерін білесіз және олардың сұлбасы

Бринелл бойьгаша қаттылықты сынау

Қаттылықты өлшеудің осы тәсілін металдарды және металл емес материалдарды сынау үшін қолданады. Үлгіліктің бетіне перпендикулярлы бағытпен соққысыз түсірілген күштің әсерімен осы үлгілікке болатты шарикті басып енгізеді. Нәтижесінде үлгіліктің бетінде таңбадақ пайда болады. Осы таңбадақтың диаметрін екі өзара перпендикулярлы бағыттарды шарик диаметрінің 0,25 % тең болатьш дәлдікпен өлшейді. Шарикті баспақ көмегімен үлгілікке басып енгізеді (3.38-сурет). Баспактың кейбір қүрылымда керекті қысымды гидравликалық тәсілмен береді, ал басқа қүрылымында электрқозғалтқьпппен қозғалтылатын салмақтьщ көмегімен керекті күш үлгілікке түсіреді.

Қаттыльщ келесі формуламен есептеледі:

Роквелл бойынша қаттылықты сынау

Роквелл бойынша қаттылықты сынау тәсілінде үлгіліккв иңдентордың үштыгын енгізумен алынған таңбадақтың тереңдігін өлшейді. Айтылған тереңдікті күшті екі рет түсірумен алады, яғни алдын ала таңбадақгың һ₀ тереңдігін, ал содан кейін һ₁ = һ — һ_о тең болатын негізгі тереңдігін сәйкесті алдыңгы Р₀ және негізгі Р₁ күштерін түсірумен алады (339-сурет). Индентор ретінде шыңындағы бүрьпп 120° тең болапын алмасты конусты (А және С межеліктері) немесе диаметрі 1,5875 мм тең болатын болатты шарикті (В межелігі) колданады, Нзтижесінде, алдынгы күішті сақтап нетізгі күшті алганнан кейин,индентор енген терендиктин калдык улкеюин е өлшейді (3.39-сурет). А жэне С межелігін қолданып Роквелл бойынша қаттылыкты былай табады: 100 - е, ал В межелігін қолданғанда айтылған каттылыкты анықгау үшін мынандай формуланы пайдаланады: 130 — е. Дәл осы мәндерді аспапөлшеуішінің нұсқамасы көрсетеді. Циферблат межелігінің бөлінуімен білдірілген е мөлшері кіші болған сайьш қаттылық үлкен болады. Бір бөлшудің мөлшері 0,002 мм тең болатындығы белгілі.

Роквелл бойынша қаттылықты, қаттылық межелігін көрсетіп (А, В жэне С) сандармен жэне эріптермен НК белгілейді. Сэйкесті межеліктер үшін қаттыльщты өлшеудің шегі мьшандай (сэйкесті жазылған): 70 - 85 бірлік (А межелігі); 25-100 бірлік (В межелігі); 20 - 67 бірлік (С межелігі).

Алмасты конусты енгізіп күш түсіруді өзгерткен жағдайда қаттьшық^ өзгермейді. Өйткені конус шыңы астында деформациялау жағдайы түрақты болып қалады. Сондьіқтан Роквелл бойынша қаттылықгы сынаған кезде ұқсастық заңы сақталады.

Сыналатын улгіліктің қалыңдығы немесе беткі қабатгың тереңдігі кем дегенде 8 рет енгізудің қалдық тереңдігінен е үлкен болуы қажет. Сынаудан кейін үлгіліктің қарама-қарсы жағында деформацияньщ байқалатын ізі болмауы керек.

Виккерс бойынша қаттылықты сынау

Виккерс адиси бойынша алмазды пирамиданы басып енгизу аркылы каттылыкты олшеу, белгили бир уакыт ишинде 15 сек Р кушинин асеринен торт кырлы алмазды пирамиданы басып енгизуге негизделинген. қарама-қарсы қырлары арасындағы бүрыш а = 136° болатын төрт қырлы алмасты пирамидаға күш түсіреді және оны белгілі бір уақыт ішінде (эдетте 15 с) үлгілікке енгізеді. Қаттылықты түскен күшті таңбадақ бетінің ауданына Ғ бөліп, яғни таңбадақ өлшемі бойынша былай анықтайды: