100. Салық ұғымы жүйесі, түрлері.

Салық дегеніміз мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.

Салықтьң түрлері. Әр түрлі негіздерге байланысты салықты бірнеше топтамаларға бөлуге болады. Салықтың ауыртпалығын көтеретін субъектіге байланысты салықтар тікелей және жана­ма болып бөлінеді. Тікелей салық салық төлеудің субъектісі оның ауыртпалығын өзі тікелей көтереді, яғни төленген салық тікелей оның мүлкінің, еңбек ақысының азаюына әкеледі. Мысалы тікелей салыққа жеке табыс салығын жатқызуға болады.

Жанама салықта салық төлеуші салықты төлеудің ауыртпалығын басқа бір тұлғаға жүктейді. Жанама салықтарга қосылған құн салығы мен акциз жатады. Заң жүзінде аталған салықтардың төлеушісі тауарды сатушы, бірақ негізінде салықтың сомасы осы сатылған тауардың кұнының ішіне кіретіндіктен оны тауарды сатып алушы өтейді. Сонда салық төлеу міндеті, ауыртпалығы салық төлеуші тауар сатушыдан, тауарды сатып алушыға көшіп отыр.

Тікелей салық нақты және жеке больш екіге белінеді. Мүлікке, затқа салынатын салық нақтгы салық деп аталады. Мысалы көлік құралдары салығы мен мүлік салығын айтуға болады.  Жеке салық деп салық төлеушінің тікелей табысына, пайдасына салынатын салықтарды айтуға болады. Мысалы жеке табыс салығы.

Түрпішіңдеріне байланысты салықтар заттай жәнеақшалай болып бөлінеді. Салықтың субъектілеріне байланысты салык­тар заңды тұлгалардан және жеке тұлғалардан алынатын салық­тар болып бөлінеді.

Аумақтық деңгейлерге байланысты салықтарреспубликалық (жалпымемлекеттік) және жергіліктіболып бөлінеді.

Бюджеттік реттеудің әдісі ретінде қолданылуына байланыс­ты салықтар бекітілген және реттеуші болып бөлінеді. Белгілі бір бюджеттің кіріс (табыс) көзі ретінде заңнамаға сәйкес бекітілген салықты бекітілген салық дейміз. Белгілі бір бюджетке берілгеніне қарамастан, бюджетті жыл сайын бекіту барысында бюджетін теңгермелеу барысында төмен сатыдағы бюджеттерге берілетін салықтарды реттеуші салықтар дейміз.

Пайдаланылу сипатына байланысты салықтар жалпы бағыттағы және белгілі мақсаттағы болып бөлінеді.Жалпы бағыттағы салықтар бюджетке түскеннен кейін белгілі бір шараны жүзеге асыру мақсатында емес, басқа салықтармен араласып кетеді. Керісінше,мақсатты салықтар белгілі бір нақты шараларды іске асыру үшін пайдаланылады. Мысалы әлеуметтік салықты айтуға болады.

Салықты есептеп шығару тәсіліне байланыстыеңбекақыға салынатын және еңбекақыдан тыссалынатын салық болып бөлінеді. Еңбекақыгасалынатын салық, салық органы әрбір салық төлеушіге жеке-жеке төленетін салықтың мөлшері көрсетілген өкім бергеннен кейін төлену міндеттілігі күшіне енетін салық. Еңбекақыдан тыс салынатын салықты салық төлеушінің өзі есептеп шығарып, өзі төлейді. Салық органдары салықтың дұрыс есептеп шығарылуын және төленуін тексереді, бақылайды.

Қазақстан Республикасында төмендегідей салықтыңтүрлері қолданылады: 1. Корпорацияшық табыс салығы; 2. Жеке табыс салығы;

122. Міндеттеме ұғымы және тараптары.

Күнделікті өмірде адамдар бір – бірімен міндеттемелік қатынасқа жиі түседі. Міндеттеме кең мағынасында «уәде» ұғымымен түсіндіріледі, яғни белгілі бір әрекетке түсуде олар уәделесіп жатады. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің 268 бабына сәйкес міндеттеме ,борышқор мен несие берушінің арасындағы әрекеттен туындайды. Міндеттемеге сәйкес бір адам басқа адамның пайдасына мүлік беру, жұмыс орындау, ақша төлеу және т.б. сияқты белгілі бір әрекеттер жасаудан тартынуға міндетті, ал несие беруші борышқордан өз міндеттерін орындауын талап етуге құқылы. Несие беруші борышқордан атқарылған әрекет нәтижесін қабылдауға міндетті. Міндеттеме алған тараптар оны орындауға талпынады, ал орындалмай жатқан жағдайда құқықтық нормаларға жүгіне алады. Бұл жерде міндеттеме тар мағынаға ие болады, яғни міндеттеменің орындалу жағдайлары құқықтық нормаман реттеледі.  Азаматтық құқықта міндеттеме ұғымы ерекше рөл атқарады. Себебі азаматтық құқықтық қатынаста міндеттеме байланысты қатынастар жиі туындайды. Сондықтан да азаматтық құқық жүйесінде міндеттемелік құқық жеке бір институт болып табылады. Оның орындалу, тоқтатылу әдістері азаматтық құқықта толық қарастырылған. Міндеттеме объектісі алуан-түрлі соған байланысты оны реттейтін нормалар да әр түрлі.  2.Міндеттеме тараптары Міндеттеме субъектілері болып оған қатысушылар табылады. Міндеттеменің негізгі субъектілері оның тараптары. Міндеттеменің тараптары болып кез келген тұлға (жеке,заңды) табылады. Мемлекет оның ерекше субъектісі болып табылады, себебі міндеттемелік қатынасқа түсуде мемлекет артықшылық құқықтарға ие болады. Несие беруші борышқордан міндеттеменің орындалуын талап ете алады, ал борышқор оны орындауға міндетті болады. Мысалы: А деген азамат Б деген азаматқа қарызға ақша берді, А- несие беруші, Б- борышқор. Студент кітапханадан кітап алды, студент – борышқор, кітапхана – несие беруші. Тұлға бір мезгілде несие беруші және борышқор бола алады. Мысалы: Кітапханадан кітап алған студент басқа азаматқа қарызға ақша берді. Бұл жағдайда студент әрі несие беруші, әрі борышқор болып табылады. Осындай жағдайда міндеттеменің ынтымақты немесе ортақтасқан түрлері пайда болады, яғни міндеттеме тараптарына байланысты міндеттеменің жаңа түрлері пайда болуы мүмкін. Міндеттеме тараптарына азаматтық құқықтар мен міндеттер жүктеледі. Азаматтық құқықтық нормаларға сәйкес міндеттеменің барлық жағдайлары қарастырылған. Міндеттеме тараптары мен үшінші жақтар міндеттемеге қатысушылар болып табылады. Міндеттеме үшінші жақ үшін міндеттер туғызбайды. Үшінші жақтар міндеттеме тараптарына қатысты міндеттемеге араласа алады, мысалы қарызға алған ақшаны өтеп беру.