Терроризм

Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қылмыстардың ішіндегі ең қауіптілерінің бірі — терроризм. Заңда терроризм — адамдардың қаза болуы, елеулі зиян келтіру, не қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-ерекеттер жасау деп айқындаған. Бұл іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының, шетелдік мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалады. Сондай-ақ аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаймын деп қорқыту да терроризм әрекет ретінде қарастырылады.

Терроризм — адамдар топтасқан немесе құнды мүлік сақталатын жерлерде жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді жүзеге асыруды көздейді. Сонымен бірге терроризмге қарудың әр түрін, улы заттарды қолдану егер пұл әрекеттер адамның өміріне, сондай-ақ жануарлар мен өсімдіктер әлеміне, топырақтың құнарлылығына және осыған ұқсас нысандарға қауіп төндіретін болса, халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін түрлі жүйелерді жою немесе бұзу, гранатометадан немесе оқпен атылатын қарудың басқа түрінен оқ жаудыру; электр және су жабдықтарын істен шығару жатқызылады. Аталған әрекеттерді жасаймын деп қорқыту дегеніміз — бірынғай ниетті шын мәнінде жүзеге асыруды айғақтайтын әрекеттермен ұштасуы мүмкін терроризм актісін жасаймын деп тікелей айтуды көрсетеді, мысалы, жарылғыш заттарды сатып алу, жарылғыш қүрылғыларды орнату және т.б.

Террорлық әрекет жасаған сәттен бастап адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру, қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер аяқталған қылмыс деп танылады. Өлімнің немесе басқа да зиянды салдардың нақты туындауы терроризмі аяқталған қылмыс деп тану үшін талап етілмейді. Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не билік органдарының шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты — терроризмнің міндетті белгісі. Соған орай, террорлық әрекет жасаған адам қоғамды астаң-кестең қылуға, көптеген адамдардың өміріне, денсаулығына мүлкінің сақталуына және т.б. қорқыныш сезімін тудыртуға ұмтылады. Террорлық әрекетті дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен террорлық әрекеттің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге де қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауапкершіліктен босатылады.

Террорлық әрекет туралы көрінеу жалған хабарлау

Жарылыс, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттердің дайындалып жатқандағы туралы көрінеу жалған хабарлау халық арасында үрей туғызады, нерв жүйесіне әсер етіп, қорқыныш адамдардың көпшілік бөлігін жарылғыш заттарды іздеп, зиянсыз әрекет етуге итермелейді. Сондықтан осындай әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілікті бекіту әбден заңға сәйкес болып табылады. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы бағытталған мұндай қылмыстар тек мемлекеттік басқару органдарының қалыпты қызмет етуіне ғана емес, сонымен бірге мекемелердің, ұйымдардың, кәсіпорындардың экономикалық мүдделеріне, сондай-ақ жеке азаматтардың құқықтары мен мүдделеріне де зиян келтіреді.

Мұндай зиян келтіру дайындалып жатқан террорлық әрекет туралы тиісті құқық корғау органдарына, мекемелер немесе кәсіпорындарға, сондай-ақ жеке азаматтарға көрінеу жалған хабарлаудан тұрады. Дайындалып жатқан террорлық әрекет туралы хабар түрлі нысанда және түрлі тәсілмен жасалуы мүмкін: ауызша, жазбаша, телефонмен, басқа адамдардың көмегі арқылы, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы, анонимді түрде және т.б. Айыпты адам өзінің көрінеу жалған мәлімет хабарлайтынын біледі және сол арқылы ұйымның, мекеменің, кәсіпорынның әкімшілігін және қалың бүқарпнМ үрейлендіріп, қоркытқысы келеді. Бұл қылмыс құрамының міндетті белгісі көрінеу жалған мәлімет болып есептеледі. Ол адамның ойдан құралған мәліметінің шындықты жанаспайтынын білетіндігін білдіреді. Алайда соған қарамастан, ол қандай да бір себепке байланысты, оны біреулерге жеткізгісі келеді.

Бұзақылық

Бұзақылық қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың ең көп таралған түріне жатады. Бұзақылық жасағанда қоғамдық тәртіптің, еңбек пен тыныштықтың қалыпты жағдайы өрескел бұзылады. Бұзақылық әрекеттер жасау кезінде азаматтардың денсаулығына жиі зиян келтіріледі, сондай-ақ бөтеннің мүлігі жойылады немесе бүлдіріледі.

Бұзақылық, ең алдымен, қоғамды анық құрметтеушілікті білдіретін азаматтарға қарсы күш қолданумен не оны қолданамын деп қорқытумен, сол сияқты бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен, не ерекше арсыздықпен ерекшеленетін әдепсіз іс-әрекет жасаумен ұштасқан қоғамдық тәртіпті тым өрескел бұзушылықпен сипатталады. Арсыздықпен ерекшеленетін қоғамдық тәртіпті өрескел бұзушылыққа мыналар жатқызылады: зорлықпен ұштасқан әрекет (денсаулыққа жеңіл зиян келтіру), ұзақ және қасарыса созылған бұзақылық әрекеттер, азаматтарды жәбірлеу, мүліктерді жою, көпшілік шараларды болдырмау, мекеменің, кәсіпорынның немесе қоғамдық көліктің қалыпты қызмет етуін уақытша тоқтату. Ерекше арсыздық деп, мысалы, ұятсыздығын білдіру, науқас, кәрі, дәрменсіз күйдегі адамдарды келемеждеп қорлау және т.б. айтуға болады. Зорлық жәбірленушіні ұрып-соғу немесе денсаулығына жеңіл зиян келтіру нысаінында күшпен әсер етумен сипатталады. Ұрып-соғу, зиян келтіру отбасына, жеке жек көрушілік әсерінен туыстарына немесе таныстарына қатысты жасалса, бұзақылық деп сараланбайды. Бұзаақылық жасағанда бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы материалдық залал келтірілуі мүмкін.

Бөтеннің мүлкін жою — мүлікті толықтай жарамсыз етуді, ал бүлдіру— мүліктің тұтастығын бұзуды білдіреді.

Тағылық

Тағылық дегеніміз — мәдени және материалдық құндылықтарды мағынасыз бүлдіруді, сәулет, мәдениет, өнер туындыларына жасалған тағылық пен қатыгездікті білдіреді. Бұл қылмыстың объектісі — қоғамдық тәртіп. Ғимараттар немесе басқа да құрылыстар, сондай-ақ қоғамдық мүлік қылмыс заты болып табылады. Ғимараттарға тұрғын үйлер, санаториялық-курорттық, мәдени-ағартушылық, өндірістіқ басқару орындары және т.б. объектілер жатқызылады. Басқа құрылыстарға ерекше қорғаудағы және құрмет тұтатын объектілер жатады, мысалы, ескерткіштер, ескерткіш тақталар, мемориалдық кешендер және т.б. Мүлікке тек қоғамдық көліктегі немесе қоғамдық орындардағы мүліктер ғана жатқызылады. Қылмыс ғимараттарды немесе басқа да құрылыстарды қиратудан, қоғамдық көліктегі немесе басқа да қоғамдық орындардағы мүліктерді бүлдіруден тұрады. Қорлау деп ғимараттарды немесе өзге де құрылыстарды неше түрлі жазулармен, суреттермен немесе белгілермен бедерлеген тағылықты айтады. Мүлікті бүлдіру деп оны қоғамдық көлікте немесе басқа да қоғамдық орындарда бүлдіруді айтады. Сонымен, қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар деп қоғамның әрбір мүшесінің қауіпсіз өмір жағдайын және олардың қалыпты әрекеттерін, қоғамдық тәртіпті, экологиялық құқықтық тәртіпті және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарға қол сұғатын қоғамға қауіпті ерекеттерді айтады. Бұл қылмыстар Қылмыстық кодексің жеке тарауында қарастырылған және оларды жасағаны үшін айыппұлдан бастап, өлім жазасына дейінгі жазалар көзделген

27. Қоғамдық қауіпсіздікке қауіпті қол сұғушылық. Арнайы жұмыс түрлерін жүргізу кезіндегі қауіпсіздік қағидаларын бұзумен байланысты қылмыстардың қоғамдық қауіптілігі.

28. Жалпыға қауіпті заттарды қолдану қағидаларын бұзумен байланысты қылмыстардың қоғамға қауіптілігі.

29. Қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың қоғамға қауіптілігі.

30. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың ұғымы.

31. Терроризм. Объективтік жағы. Қауіптілік белгісі. Іс-әрекеттің мақсаты. Саралаушы белгілер.

Терроризм - қазіргі дəуірдегі ең кауіпті қылмыс тұрі болып

табылады. Террорлық əрекеттер əртұрлі

болуы мұмкін, бірақ оның бəрін біріктіретін екі тұрлі элемент бар.

Оның бірішпісі -терроризм мемлекеттік өкімет билігін кұйретуге

бағытталған; екіншісі -терроризмді жұзеге асыру арқылы, яғни

террористердің ұйымдасқан, қатыгездік əрекеттер арқылы

тұрғындарға ұрей, қорқыныш қорғансыздық сезімен туғызу больш

табылады.

Қылмыстың объектісі - қоғамдық қауіпсіздік.

Қылмыстың объективті жағы төмендегідей əрекеттердің болуымен

сипатталады:

а) адамдардың қаза болуы, елеулі мұліктік зиян келтіру

немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін

жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-əрекеттер жасау;

б) аталған əрекеттерді жасаумен қорқыту;

Заң тұрғысынан алғандағы мағынасынша сəйкес

терроризмді

адамдар көбірек шоғырланатын құнды мұліктер сақталатын

жерлерде жұзеге асырытатын немесе ең бастапқыда-ақ белгілі

бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға

бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа да

əрекеттер құрайды. Жарылыс жасау не өртеуден басқа,

адамдардың қаза болуы не елеулі мұліктік зиян келтіру

қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың

орын алуын тудыратын басқа да əрекеттер осы қылмысты

жасау тəсілдері болып табылады (гранатамен ататын немесе

дəрімен ататын қарудың басқа тұрлерінен ату, электрмен, сумен

не газбен жабдықтаушы жұйелерді істен шығару, т.б.).

Егер де террорлық əрекеті жасау туралы ниеттің өзі

ғана

анықталып, ол пиғылдың қауіптігі жəне шынайылығы нақты

əрекеттермен қуатталмаса, қылмыстың объективті жағының белгісі

ретівдегі террорлық əрекет жасаумен қорқыту да орын алмайды.

Адамдардың қаза болу, елеулі мұліктік зиян келтіру не қоғамға

қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру

терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.

Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды

жатқызуға болады: тұрғын ұйлер, өндірістік немесе басқа

ғимараттар мен құрылыстар орналасқан төңіректің ұлкен жерін су

басуы; апат, катастрофа, аймақтың химиялық немесе радиоактивті

заттармен ластануы, т.б.

Терроризм адамдардьң қаза болуына, елеулі зиян келуіне

немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы

қауіп төндіретін жарылыс, өртеу не басқа əрекеттердің жасалу

сəтінен бастап аяқталған қылмыс ретінде тану міндетті тұрде орын

алуы талап етілмейді.

Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниеттің болуымен

байланысты. Тұлға адамдардың қаза болу, елеулі мұліктік зиян

келтіру немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алытындай

қауіп төндіруші жарылыс, өртеу не басқа əрекет жасайтындығын

немесе осыңдай əрекеттерімен қорқытатындығы тұсініп біледі жəне

нақ сол əрекеттерді жасауды тілейді.

Терроризмнің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу,

халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына

ықпал ету - оның негізгі белгісі болып табылады.

Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, сол сияқты, халықты қорқыту

мақсаттары тұлғаның қоғамды дұрбелең кұйге ұшыратуға, қалың

көп-шілікті өздерінің өмірі, денсаулығы, мұлкінің сақталуы ұшін

ұрейлендіруге ұмтылумен сипатталады.

Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету

мақсаты айыптының бұл органдарцы терроршылар ұшін тиімді,

бірақ заңсыз əрі тиімсіз əрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға

мəжбұр қылатындай ниетінің болуымен байланысты.

Қылмыстың субъектісі - 14 жасқа толған тұлға.

Терроризмнің Қазақстан Республикасының Қылмыстық

кодексінің 233-бабының 2-бөлімімен көзделген бағаланған тұрі

ретінде:

а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;

б) бірнеше рет;

в) атыс қаруын қолдану отырып жасаған нақ сол

əрекеттері танылады;

Егер де терроризмді жасауға осы қылмысты бірлесіп жасау

туралы алдын ала келіскен (жарылыс, өрт не басқа əрекеттерді

немесе осы əрекеттермен қорқытудың жасалу сəтіне дейін) екі не

одан да көп тұлғалар қатысса, ол алдын ала сөз байласу бойынша

адамдар тобы арқылы жасалған деп танылады.

Дəрімен ататын қару пайдалану деп оны адамның

денсаулығына зиян келтіру ұшін іс жұзінде қолдануды айтады.

Дəрімен ататын қарулар қатарына пистолеттер, винтовкалар,

автоматтар, пулеметтер, гранатометтер жəне т.б.

Жаппай қырып-жоятын қарулар қатарына жарылыс арқылы

немесе радиоактивті материалдар көмегімен əсер ететін қарулар,

өлтіретін химиялық, биологиялық қарулар жəне атом бомбасының

не жоғарыда аталған қарулардың бірінің қасиетіне не болашақта

жасалып шығарылатын кез келген басқа қару жатқызылуы тиіс.

Қалың көпшіліктің денсаулығына зиян келтіру, адамдардың

жұқпалы аурулармен жаппай ауруы, өзге де ауыр зардаптар болып

табылады. ҚР ҚК-нің 233-бабының 1-бөліміне қарағанда

қылмыстың бұл құрамы материалды құрам болып келеді,

соңдықтан қылмыс тек жоғарыда аталған зиянды зардаптар орын

алса ғана аяқталған болып есептеледі. Жəне де, терроризм əрекеті

кезінде адам өлімі немесе өзге де ауыр зардаптарға ұшырау тек

абайсызда болуы мұмкін. Ал егер де өлім қасақана ұшыратылған

болса, онда жасалған əрекет ҚК-нің 96-бабы бойынша қосымша

бағалауды талап етеді.

Терроризм актісі туралы көрінеу жалған хабар беру көп

жағдай-ларда адамдар арасында абыржу, тəртіпсіздік туғызады,

мемлекеттік басқа да мекемелердің, кəсіпорындардың, көліктің

бірқалыпты жұмыс істеу ырқын бұзады.

Мұндай хабарлауға сенген мемлекеттік органдар, жекелеген

адамдар əбігерге тұсіп, дайындалып жатқан террорлық актіні

тоқтату ұшін ұйымдастырушылық техникалық шаралар өткізу

мəжбұр болады. Осыған байланысты бұл қылмыстың тікелей

объектісі - қоғамдық қауіпсіздік болып табылады.

Объективтік жағынан қылмыс адамдардың қаза болуы, елеулі

мұліктік зиян келтіру не қоғамға өзге де қауіпті зардаптардың

болуы қауіпін тудыратын жарылыс, өрт қою немесе өзге іс-

əрекеттердің дайындалып жатқаны туралы көрінеу жалған хабарлау

əрекеттері арқылы жұзеге асырылады. (Қылмыстық кодексінің 242-

бабы).__

32. Қылмыстық жауаптылықтан босатудың арнайы негіздері. Террористік қызметті бірлесіп жасау.

Заң терроризм актісін дайындауға қатысқан адамды, егер ол

мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа

жолмен терроризм актісінің жұзеге асырылуын болдырмауға

жəрдемдессе жəне егер ол адамның іс-əрекетіңце өзге қылмыс

құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатуды

қарастырады. Сонымен, тұлғаны терроризмге дайындалғаны ұшін

қылмыстық жауаптылықтан босату екі тұрлі шарттың болуына

байланысты:

1. Мемлекеттік органдарды дер кезінде ескерту нəтижесінде

немесе басқа жолмен (жарылғыш қоңдырғыны

залалсыздандыру, бірлесіп қатысушыларды айныту) аталған

актінің алдын алу (болдырмау).

2. Терроризмді дайындаушы тұлғалардың əрекеттерінде

қылмыстың басқа құрамының болмауы.

Терроризм, яғни адамдардың қаза болуы, елеулі мұліктік зиян

келтіру, не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін

төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-əрекеттер

жасау, егер осы іс-əрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу халықты

қорқыту не мемелекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал

ету мақсатыңда жасалса: сондай-ақ аталған іс-əрекеттерді дəл осы

мақсатта жасаймын деп қорқыту - 3 жылдан 8 жылға дейін мерзімге

бас бостаңдығынан айыруға жазаланады.

Абайсызда адам өліміне немесе басқа ауыр зардаптарға əкеп

соқса - 10 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан

айырура жазаланады.

33. Қылмысты жасауға тарту, азғырып көндіру және басқа да көндірудің ұғымы.

233-4-бап. Террористік не экстремистік қызметті

ұйымдастыру мақсатында адамдарды азғырып

көндіру немесе дайындау не қаруландыру

1. Террористік не экстремистік қызметті ұйымдастыру мақсатында адамдарды азғырып

көндіру немесе дайындау не қаруландыру -

мүлкі тәркіленіп, алты жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

2. Адамның өзінің қызмет бабын пайдалана отырып немесе кәмелетке толмағандарға қатысты

жасаған нақ сол әрекеттер, -

мүлкі тәркіленіп, сегіз жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

34. Террористік ұйымдардың қызметіне тұлғаны көндіру ұғымы. Қылмысты құрайтын басқа да іс-әрекеттер.

233-4-бап. Террористік не экстремистік қызметті

ұйымдастыру мақсатында адамдарды азғырып

көндіру немесе дайындау не қаруландыру

1. Террористік не экстремистік қызметті ұйымдастыру мақсатында адамдарды азғырып

көндіру немесе дайындау не қаруландыру -

мүлкі тәркіленіп, алты жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

2. Адамның өзінің қызмет бабын пайдалана отырып немесе кәмелетке толмағандарға қатысты

жасаған нақ сол әрекеттер, -

мүлкі тәркіленіп, сегіз жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

35. Терроризмді қаржыландыру. Қылмыстық жауаптылықтан босатудың шарттары.

Тікелей объектісі – қоғамдық қауіпсіздік. Объективтік жағынан экстремизмді немесе террористік қызметті белсенді түрде қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады. Қылмыс құрамы формальдық көрсетілген қызметті қаржыландыру фактісі орын алған сәттен бастап қылмыс аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен, әр түрлі ниеттерді басшылыққа ала отырып жасалады. Субъектісі жасы 16 толған есі дұрыс кез келген азамат.

233-3-бап. Террористік немесе экстремистік қызметті

қаржыландыру және терроризмге не экстремизмге

өзге де жәрдемдесу

1. Жеке тұлғаның не адамдар тобының не заңды тұлғаның іс-әрекетінің террористік немесе

экстремистік сипатын не берілген мүліктің, көрсетілген ақпараттық, қаржылық және өзге де

қызмет түрлерінің террористік немесе экстремистік іс-әрекетті жүзеге асыру не террористік

топты, террористік немесе экстремистік ұйымды, заңсыз әскерилендірілген құралымды қамтамасыз

ету үшін пайдаланылатынын көрінеу ұғынған адамның оларға ақшаны және (немесе) өзге де

мүлікті беруі немесе жинауы, мүлікке құқықты немесе мүліктік сипаттағы пайданы беруі,

сондай-ақ сыйға тартуы, айырбастауы, қайырмалдық жасауы, демеушілік және қайырымдылық

көмегі, ақпараттық және өзге де қызмет түрлерін көрсетуі не қаржылық қызмет көрсетуі -

мүлкі тәркіленіп, бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Бірнеше рет жасалған нақ сол әрекеттер, -

мүлкі тәркіленіп, үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

Ескерту.

Күш қолдану қатерімен террористік немесе экстремистік қызметті қаржыландыруды және

терроризмге не экстремизмге өзге де жәрдемдесуді жүзеге асырушы және ол туралы ерікті түрде

мәлімдеуші, сондай-ақ қылмыстың ашылуына немесе жолын кесуге белсенді түрде жәрдемдескен

адам, егер оның іс-әрекеттерінде өзге де қылмыстың құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан

босатылады.

36. Террористік қызметті жүзеге асыруға жария түрде шақыру немесе насихаттау.

Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру (233-1-бап) Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру, сондай-ақ көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін жеке қылмыстық көзделген. Қылмыстың тікелей объектісі- қоғамдық қауіпсіздік. Қылмыс заты терроризмді насихаттайтын әр түрлі материалдар. Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекет арқылы: терроризмді насихаттау; терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру; соларға байланысты материалдарды тарату арқылы жүзеге асырылады.Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген әр түрлі ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз. Жария дұрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз. Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және терроризм актісін жасау немесе оны насихаттау мақсатымен істеледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған есі дұрыс адам.

233-1-бап. Терроризмді не экстремизмді насихаттау немесе

терроризм не экстремизм актісін жасауға жария

түрде шақыру

1. Терроризмді не экстремизмді насихаттау немесе терроризм не экстремизм актісін

жасауға жария түрде шақыру, сондай-ақ көрсетілген мазмұндағы материалдарды тарату, -

үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып не қоғамдық бірлестіктің басшысы бола

отырып не бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасаған не бір топ адам жасаған нақ сол

әрекеттер, -

бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

37. Терроризмді насихаттаудың түсінігі. Негізгі құрам. Саралаушы белгілер.

Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру (233-1-бап) Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру, сондай-ақ көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін жеке қылмыстық көзделген. Қылмыстың тікелей объектісі- қоғамдық қауіпсіздік. Қылмыс заты терроризмді насихаттайтын әр түрлі материалдар. Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекет арқылы: терроризмді насихаттау; терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру; соларға байланысты материалдарды тарату арқылы жүзеге асырылады.Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген әр түрлі ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз. Жария дұрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз. Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және терроризм актісін жасау немесе оны насихаттау мақсатымен істеледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған есі дұрыс адам.

233-1-бап. Терроризмді не экстремизмді насихаттау немесе

терроризм не экстремизм актісін жасауға жария

түрде шақыру

1. Терроризмді не экстремизмді насихаттау немесе терроризм не экстремизм актісін

жасауға жария түрде шақыру, сондай-ақ көрсетілген мазмұндағы материалдарды тарату, -

үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып не қоғамдық бірлестіктің басшысы бола

отырып не бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасаған не бір топ адам жасаған нақ сол

әрекеттер, -

бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

38. Адамды кепілге алу. Кепілдің ұғымы. Қылмыс құрамының объективтік және субъективтік белгілері.

Адамды кепілге алу (234-бап) Адамды кепілге алу халықаралық маңызы бар қылмыс болып табылады. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1979 жылғы желтоқсанда «Адамды кепілге алуға қарсы күрес туралы» халықаралық Конвенция қабылдаған. Қылмыстың тікелей объектісі-кепілге алынған адамдардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігі. Объективтік жағынан қылмыс адамды кепілге алу немесе кепілдік ретінде ұстау арқылы сипатталады. Кепілге алу- кез келген құқыққа қайшы түрде, күш қолдану арқылы адамды бостандығынан айырып, қолға түсіру болып табылады. Кепілдік ретінде ұстау-адамды өз еркімен жүріп-тұру мүмкіндігінен күш қолдану арқылы айырып, бостандығынан айыру болып табылады.Адамды кепілге алу-формальдық құрамға жатады. Қылмыс жәбірленушінің бас бостандығынан айырылған уақытынан бастап аяқталған деп саналады.Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлы адам адамды заңсыз кепілге алғанын және кепілдік ретінде ұстап тұрғанын сезеді, біледі және соны тілеп әрекет істейді. Заңда қылмыстың субъективтік жағының қажетті белгісі-қылмыстың мақсаты тікелей көрсетілген. Ол-мемлекетті, ұйымды немесе азаматты қандай да бір іс-әрекет жасауға немесе қандай да бір іс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету болып табылады. Мәжбүр ету әрекет немесе әрекетсіздік түрінде жасалады. Кінәлының мәжбүр ететін әрекеттеріне: мысалы оған ақшалай қаражат немесе наркотикалық заттарды, қару-жарақ, көлік құралдарын беруді немесе біреуді тұтқын орнынан босатып жіберуді талап етулері жатады. Әрекетсіздікті істеуді мәжбүр етулерге: қылмысты істі тергеуді доғаруды немесе белгілі бір ұйымның қызметін тоқтатуды, саяси, әлеуметтік немесе экономикалық акцияларды жүзеге асырмауды талап етулер жатады. Қылмыстың субъектісі-14-ке толған, есі дұрыс адам. Кепілге алынған адамы өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша босатқан адамның әрекетінде басқа қылмыс құрамы (мысалы, кепілге алынған адамды зорлауға, оған ауыр, орта, жеңіл дене жарақатын келтіру; адам өлтіруі, қару-жарақ, оқ, дәріні ұрлауы т.б.) бар болса, онда ол осы істеген қылмысы үшін жауаптылыққа тартылады.

234-бап. Адамды кепiлге алу

1. Кепiлге алынған адамды босату шарты ретiнде мемлекеттi, ұйымды немесе азаматты

қандай да бiр iс-әрекет жасауға немесе қандай да бiр iс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету

мақсатында адамды кепiлге немесе кепiлдiк ретiнде ұстау -

үш жылдан сегiз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Дәл сол әрекеттер:

а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;

б) бiрнеше рет;

в) өмiрге немесе денсаулыққа қауiптi күш қолдана отырып;

г) қаруды немесе қару ретiнде пайдаланылатын заттарды қолдана отырып;

д) көрiнеу кәмелетке толмаған адамға қатысты;

е) айыптыға жүктiлiк жағдайы көрiнеу мәлiм әйелге қатысты;

ж) көпе-көрiнеу дәрменсiз күйдегi адамға қатысты;

з) екi немесе одан да көп адамға қатысты;

и) пайдакүнемдiкпен немесе жалдау арқылы жасалса -

жетi жылдан он екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттердi, егер оларды

ұйымдасқан топ жасаса не олар абайсызда адам өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп

соқса -

он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

39. Адамды кепілге алудың саралаушы белгілері. Адамды кепілге алған тұлғаны қылмыстық жауаптылықтан босату шарттары.

Адамды кепілге алу (234 бап). Адамды кепілге алу

халықаралық маңызы бар қылмыс болып табылады. Біріккен ‡лттар

¥йымының Бас Ассамблеясы 1979 жылғы желтоқсанда "Адамды

кепілге алуға қарсы кұрес туралы" халықарапык Конвенция

қабылдаған.

Қылмыстың тікелей объектісі - кепілге алынған адамдардың

өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігі. Объективтік жағынан

қылмыс адамды кепілге алу немесе кепілдік ретінде ұстау арқылы

сипатталады. Кепілге алу - кез-келген құқыққа қайшы тұрде, кұш

қолдану арқылы адамды бостандығынан айырып, қолға тұсіру

болып табылады. Кепілдік ретінде ұстау - адамды өз еркімен жұріп-

тұру мұмкіндігінен кұш қолдану арқылы айырып, бостандығынан

айыру болып табылады. Адамды кепілге алу - формальдьщ құрамға

жатады. Қылмыс жəбірленушінің бас бостандығынан айырылған

уақытынан бастап аяқталған деп саналады. Субъективтік жағынан

қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінəлі адам адамды

заңсыз кепілге алғанын жəне кепілдік ретінде ұстап тұрғанын

сезеді, біледі жəне соны тілеп əрекет істейді.

Заңда қылмыстың субъективтік жағының қажетті белгісі -

қылмыстың мақсаты тікелей көрсетілген. Ол - мемлекетті, ұйымды

немесе азаматты қандайда бір - іс-əрекет жасаудан тартынуға

мəжбұр ету болып табылады. Мəжбұр ету əрекет немесе

əрекетсіздік тұрінде жасалады. Кінəлінің мəжбұр ететін

əрекеттеріне: мысалы, оған ақшалай қаражат немесе наркотикалық

заттарды, қару-жарақ, көпік құралдарын беруді немесе біреуді

тұтқын орнынан босатып жіберуді талап етулері жатады.

Қылмыстық кодекстің 234 бабының 3 тармағыңца адамды

кепіже алуды ұйымдасқан топ (ҚК-ің 96-бабының 3 тармағы)

жасаған не абайсызда адам өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға

(жəбірленушінің немесе оның туыстарының ауыр науқасқа душар

болуы, ауыр дене жарақатын алуы немесе оларға едəуір мөлшердегі

мұпіктік залал келтірілсе жəне т.б.) əкеп соққаны ұшін жауаптылық

белгіленген. Қылмыстық кодекстің 234 бабының ескертуінде:

"Кепіпге алынған адамды өз еркімен немесе өкіметтіц талап етуі

бойынша босатқан адам, егер оныц іс-əрекеттеріцде ____________өзге қылмыс

құрамы болмаса, қылмыстың жауаптылықтан босатылады", -

делінген.Осыған орай қылмыстық жауаптылықтан босатудың

шарттары: а) кепілге алынган адамды өз еркімен босату б)

өкіметтің талап етуі бойынша босату болып табылады. Кепілге

алынған адамы өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша

босатқан адамның өрекетіне басқа қылмыс құрамы (мысалы: кепіже

алынган адамды зорлауға, оған ауыр, орта, жеңіл дене жарақатын

келтіру: адам өлтіруі, қару-жарақ, оқ-дəріні ұрлауы) бар болса, онда

ол осы істеген қылмысы ұшін жауашылыққа тартылады.

Кепілге алынған адамды босату шарты ретінде мемлекетті,

ұйымды немесе азаматты қандай да бір іс-əрекет жасауға немесе

қандай да бір іс-əрекет жасаудан тартынуға мəжбұр ету мақсатында

адамды кепілге немесе кепілдік ретінде ұстау - ұш жылдан сегіз

жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Осы баптың 1 жəне 2 бөліктеріңде көзделген əрекеттерді, егер

оларды ұйымдасқан топ жасаса не олар абайсызда адам өліміне

немесе өзге де ауыр зардаптарға əкеп соқса - 10 жылдан 15 жылға

дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Бірақ бұл

жерде бір ескертуі бар: кепілге алынган адамды өз еркімен немесе

өкіметтің талап етуі бойынша босатқан адам, егер оның іс-

əрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық

жауаптылықтан босатылады.

234-бап. Адамды кепiлге алу

1. Кепiлге алынған адамды босату шарты ретiнде мемлекеттi, ұйымды немесе азаматты

қандай да бiр iс-әрекет жасауға немесе қандай да бiр iс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету

мақсатында адамды кепiлге немесе кепiлдiк ретiнде ұстау -

үш жылдан сегiз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Дәл сол әрекеттер:

а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;

б) бiрнеше рет;

в) өмiрге немесе денсаулыққа қауiптi күш қолдана отырып;

г) қаруды немесе қару ретiнде пайдаланылатын заттарды қолдана отырып;

д) көрiнеу кәмелетке толмаған адамға қатысты;

е) айыптыға жүктiлiк жағдайы көрiнеу мәлiм әйелге қатысты;

ж) көпе-көрiнеу дәрменсiз күйдегi адамға қатысты;

з) екi немесе одан да көп адамға қатысты;

и) пайдакүнемдiкпен немесе жалдау арқылы жасалса -

жетi жылдан он екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттердi, егер оларды

ұйымдасқан топ жасаса не олар абайсызда адам өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп

соқса -

он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

40. Терроризм актісі туралы көрнеу жалған хабарлау. Терроризм актісіне дайындық туралы көрнеу жалған хабарлардың түрлері.

Дайындалып жатқан терроризм актісі туралы көрінеу жалған хабарлау (242-бап) Терроризм актісі туралы көрінеу жалған хабар беру көп жағдайларда адамдар арасында абыржу, тәртіпсіздік туғызады, мемлекеттік басқа да мекемелердің, кәсіпорындардың, көліктің бірқалыпты жұмыс істеу ырқын бұзады. Мұндай хабарлауға сенген мемлекеттік органдар, жекелеген адамдар әбігерге түсіп, дайындалып жатқан террорлық актіні тойтару үшін ұйымдастырушылық техникалық шаралар өткізуге мәжбүр болады. Осыған байланысты бұл қылмыстың тікелей объектісі-қоғамдық қауіпсіздік болып табылады. Объективтік жағынан қылмыс адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға өзге де қауіпті зардаптардың болуы қаупін тудыратын жарылыс, өрт қою немесе өзге іс-әрекеттердің дайындалып жатқаны туралы көрінеу жалған хабарлау әрекеттері арқылы жүзеге асырылады. Бұл жерде хабарлау деп жоғарыда көрсетілген жалған мәліметтерді тиісті органдарға, лауазым адамдарына жеткізу туралы сөз болып отыр. Бұларға құқық органы немесе басқа мемлекеттік органдар, сондай-ақ осы органдардың лауазымды адамдары жатады. Хабарламада тұрғын-жай, қоймаларға, көлікке немесе басқадай объектілерді жаратын немесе жандыратын қондырғылар қойылғаны туралы айтылады. Мұндай хабарлама қайсыбір реттерде жекелеген адамдарға да жеткізілуі мүмкін. Мысалы, өзі тұрған мекен-жайға немесе мінетін көлігіне жарылғыш заттар қойылғаны туралы хабар алған адамдар. Хабарлама жасаудың тәсілі сан қилы (ауызша, жазбаша, телефон арқылы) ж.т.б. болады. Қылмыстық жауаптылықтың басты шарты-жеткізілген хабарламалардың шындыққа сай емес, көрінеу ойдан шығарылғандығы, жалғандығы болып табылады. Қылмыс құрамы формальдық, сондықтан ол заңда көрсетілген органдардың немесе адамдардың көрінеу жалған хабарлама алған уақытынан бастап аяқталған деп саналады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Адам терроризм актісі туралы көрінеу жалған хабарлаудың қоғамға қауіптілігін, заңға қайшылығын сезеді, бірақ-та соны тілеп әрекет жасайды. Қылмыстық ниет сан түрлі болуы мүмкін. Көп жағдайларда мұндай әрекет бұзақылық ниетпен істеледі, ал кейбір реттерде кек алу, жұмысты немесе оқуды болғызбау ниетімен жүзеге асырылады. Қылмыстың субъектісі-жалпы, жасы 14-ке толған кез келген адам.

242-бап. Терроризм актiсi туралы көрiнеу жалған хабарлау

Дайындалып жатқан терроризм актісі туралы көрінеу жалған хабарлау, -

екi жүзден бес жүзге дейiнгi айлық есептiк көрсеткiш мөлшерінде айыппұл салуға, не

жеті жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не алты жылға дейінгі мерзiмге бас

бостандығынан айыруға жазаланады.

41. Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру немесе қатысу. Заңсыз әскерилендірілген құраманың түсінігі. Оны құру, басқару және қатысу, қаржыландыру. Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру (236-бап) Қылмыстық кодекстің 236-бабында «Заңсыз әскерилендірілген құрама (бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге де топ) құру, сондай-ақ ондай құраманы басқарғаны» үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген. Қылмыстың объектісі-заңмен белгіленген әскерилендірілген құраманы ұйымдастыруды реттейтін қоғамдық қатынастар. Қылмыс объективтік жағынан мынадай белгілермен сипатталады: а) әскерилендірілген құрама құру және басқару; б) құраманың қарулануы; в) мұндай құраманы құрудың заңға негізделмеуі. Әскерилендірілген құрама деп атылатын немесе суық қарумен қаруланған тұрақты, берік ұйымдасқан адамдардың тобын айтамыз. Құраманы құру деп оған адамдар тарту, оларды қаруды қолдануға үйрету, қару-жарақ жасау, оның немесе олардың қорын жасау әрекеттерін айтамыз. Заңсыз әскерилендірілген құрамға –оның ҚР заңына қайшы, оған негізделмей құрылған құрамалар жатады. Әскерилендірілген құраманы басқаруға оған қатысушылардың қызметін бөліп беру, әскери құрамалардың топтарының, олардың жекелеген мүшелерінің іс-әрекетіне, бұйрықтардың орындалуына бақылау жасау, қарулы қақтығыстарды жоспарлау әрекеттерін жүзеге асырулар жатады. Қылмыс құрамы жағынан формальдық. Қылмыс заңсыз әскерилендірілген құраманы-бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге топты құру әрекетін істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған, кез келген есі дұрыс адам.

236-бап. Заңсыз әскерилендiрiлген құраманы ұйымдастыру

1. Заңсыз әскерилендiрiлген құрама (бiрлестiк, отряд, жасақ немесе өзге де топ) құру,

сол сияқты ондай құраманы басқару -

екi жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Заңсыз әскерилендiрiлген құрамаға (бiрлестiк, отрядқа, жасаққа немесе өзге де топқа

қатысу) -

үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не дәл сол мерзiмге бас

бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту. Заңсыз әскери құрамаға қатысуын ерiктi түрде тоқтатқан және қаруы мен әскери

жабдығын тапсырған адам, егер оның iс-әрекеттерiнде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық

жауапкершiлiктен босатылады.

42. Бандитизм. Банды ұғымы. Қылмыс құрамының объективтік және субъективтік белгілері. Қылмыстың аяқталу сәті. Қылмыстық жауаптылықтан босатудың шарттары.

Бандитизм (237-бап) - аса қауіпті қылмыстардың бірі. Бұл

қылмыстар жылма-жыл өріс алып, көбеюде, оның қоғамға аса

қауіптілігі сол, банды құрылымы жөнінен тұрақты, қаруланған топ

бола тұрып, аса ауыр қылмыстарды жасайды.

Қылмыстық тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік:

Қосымша тікелей объектісі - адамдардың өмірі, денсаулығы,

меншігі, сондай-ақ басқадай мұдделер.

Объективтік жағынан бандитизм бірнеше əрекеттердің

жиынтығы бойынша сипатталады:

1. Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында

тұрақты қарулы топ (банда) құру.

2. Осындай топтық (банданы) басқару.

3. Тұрақты қарулы топқа қатысу.

4. Бандалық тоща кіретін адамдардың біреуінің болса да

қарулануы.

Қаруланған банда деп екі немесе одан көп адамдардың алдын

ала келісіп азаматтарға немесе ұйымдарға бір немесе бірнеше

шабуыл жасау мақсатында құрылған қаруланған, тұрақты топты

айтамыз.

Банданы құру деп банданы жарақтау, оларды қарумен

жабдықтау, банданың құрамына мұшелер тарту, банды мұшелерінщ

рольдерін белгілеу олардың істейтін қылмыстараны жоспарлауды

айтамыз. Бандыны құрушы, əдетте оның ұйымдастырушысы болып

табылады.

Банданың тұрақтылығы қаруланған топтың мұшелерінің

қылмысты іс-əрекеттерді жұзеге асыру жөніндеті келісімнің

нəтижесі арқылы анықталады.

Банда мұшелерінің алдын ала келісім арқылы жасайтын бір

немесе

бірнеше қылмысын қылмыстық іс-əрекет деп айтамыз.

Бандаға кіретін топ мұшелерінің ең болмағаңца біреуінің

атылатын немесе суық қарумен қарулануы негізгі шарт болып

табылады. Қаруға, сондай-ақ əртұрлі жарылғыш құралдары да

жатады.

Бандитизм құрамы құрылысы жөнінен келте қылмыс

құрамына жатады. Сондықтан да қылмыс қарулы топ (бандыны)

құрған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Бұл жерде қарулы

топқа кіретін банда мұшелерінің біреуінің болса да қарулануы

жеткілікті. Банда құрылған уақыттан бастап, бандалық топ басқа

бір қылмысты істеп ұлгермегеніне қарамастан бандитизм құрамы

аяқталған деп табылады.

Бандыны басқару деп құрылған банданың қылмыстық іс-

əрекеттерінің оперативтік бағытын белгілеу, банда шабуыды

жасайтын нақты объектілерді таңдап алу, шабуылды жұзеге

асыратын тəсілдерді белгілеу, банда мұшелерімен "тəрбиелік"

сипаттағы жұмыстар жұргізу, оларды жазалау, жəбірленушілер мен

куəлардың көзін жою туралы шешімдер қабылдау, ұрланған мұлікті

жасыру немесе өткізу, бұйрықтар беру əрекеттерін айтамыз.

Шабуыл жасау деп қылмыстық нəтижеге жету ұшін бандалық

топтың жəбірленушіге кұш қолдануы немесе оны дереу нақты

қолдану қауіпін тұрызуын айтамыз.

Егер шабуыл барысында адам өлімі немесе адамның

денсаулығына зиян келтірілуі орын алса, онда іс-əрекет

қылмыстардың жиынтығы бойынша сараланады.

Субъективтік жағынан бандитизм тікелей қасақаналықпен

жасалады. Кінəлі адам Қылмыстық кодекстің 237-бабында

көрсетілген əрекеттерді істейтінің сезеді жəне оны істеуді тілейді.

Қылмыстық ниет -əртұрлі болуы мұмкін, оның негізгісі -

пайдакұнемдік ниет.

Қылмыс құрамының субъективтік жағының міндетті белгісі –

арнаулы мақсат азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау

болып табылады.

Қылмыстық субъектісі - 16-ға толған, есі дұрыс адам. Егер

бандаға

14 пен 16 жастың арасындағы адамдар қатысса, онда олар

өлтіргені, əйел зорлағаны, ұрлық жасағаны ұшін, яғни Қылмыстық

кодекстің 15-бабының 1-тармағындағы қылмыстарды істегені ұшін

ғана жауапқа тартылады. Қылмыстық кодекстің 237-бабының 2-

тармағында тұрақты қарулы топқа (бандаға) немесе ол жасаған

шабуылдарға қатысқаны ұшін жауаптылық көрсетілген.

Бандаға қатысу деп - олардың жасаған шабуылдарына тікелей

қатысу, сонымен бірге банданы қаржыландыру, қарумен

жабдықтау, көлікпен қамтамасыз ету, əрекеттерді орыңдауларын

айтамыз.

Қылмыстық кодекстің 237-бабының 3-тармағы бандитазм

əрекеттерін адамның өз қызмет бабын пайдалана отырып жасағаны

ұшін жауаптылық белгіленген. Мұндай өрекеттерді көп

жағдайларда қаруға қатысы бар, оны пайдалану сырын жете білетін

полиция қызметкерлері, əскери қызметшілер істеуі мұмкін. Осы

бап (237-баптың 3-тармағы) бойынша қылмыс субъектісі болып

лауазым адамдары (Қылмыстық кодекстің 307-бабының ескертуі)

коммерциялық немесе өзге ұйымдардың басқарушылары ( ҚК-

тің 228-бабының ескертуі) болады.

Айыптау қорытынды бойынша Тамыр Жігербаев, Əлихан

Боданбаевтың қылмыстары Қазақ КСР Қылмыстық кодексі 76-2

бабының 2-бөлігі "б", "в", "г". тармақтарымен, осы баптың 1 жəне 2

бөліктерімен жəне 88-бабының І-бөпігі "а", г, "е" тармақтарымен ;

Еркін Аханбаев, Бауыржан Кұнболатов, Мəди Мұқышевтың

қылмыстары ҚКСР Қылмыстық кодексінің 237-бабының 2-

бөлігімен жəне 88-бабының 1-бөшгі "а", "г", "е" тармақтарымен

дəрежеленген еді.

Мемлекеттік немесе қорамдық мұлікті көп мөлшерде иемдену

мақсатымен бір топ адамның алдын ала сөз байласуы бойынша

шабуыл жасап, шабуылға ұшыраған адамның өміріне немесе

денсаулығына қауіпті кұш жұмсаумен ұштастырып немесе сондай

кұш жұмсамақ болып, қорқытып ұй-жайға немесе қойма

орындарына басып кіру арқылы жасалса немесе дене ауыр

жарақаттарымен ұштасса, иə болмаса бұл қылмысты ерекше қауіпті

рецидивист істесе немесе бұрын мемлекеттік немесе қоғамдық

немесе азаматтардың өзіндік мұлкін иемдену мақсатымен шабуыл

жасап тонаған немесе бандитизм жасаған адам істесе - мұлкі

тəркілене отырып, 6 жыддан 10 жылға дейінгі мерзімге бас

бостандығынан айыруға жазаланатындығы көзделген.

Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында

тұрақты қарулы топ (банда) құру, сол сияқты осындай топты

(банданы) басқару мұлкі тəркіленіп немесе онсыз сегіз жылдан он

бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

Тұрақты қарулы топқа (бандаға) немесе ол жасаған

шабуылдарға қатысу - мұлкі тəркіпеніп немесе онсыз алты жылдан

он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген

əрекеттерді адам өз қызмет бабын пайдалана отырып жасаса - мұлкі

тəркіленіп немесе онсыз он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге

бас бостандығынан айыруға жазаланады.__

237-бап. Бандитизм

1. Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы топ (банда)

құру, сол сияқты осындай топты (банданы) басқару -

мүлкi тәркiленiп, он екі жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

2. Тұрақты қарулы топқа (бандаға) немесе ол жасаған шабуылдарға қатысу -

мүлкi тәркiленiп, он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттердi адам өз қызмет

бабын пайдалана отырып жасаса -

мүлкi тәркiленiп, он бес жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

Бандитизм – аса қауіпті қылмыстардың бірі. Бұл қылмыстар жылма жыл өріс алып көбейуде оның қоғамға аса қауіптілігі сол, банда құрылымы жөнінен тұрақты, қаруланған топ болып тұрып, аса ауыр қылмыстарды жасайды. Қылмыстың тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік. Қосымша тікелей объектісі – адамдардың өмірі, денсаулығы, меншігі, сондай ақ басқадай мүдделері. Объектив жағынан бандитизм бірнеше әрекеттердің жиынтығы бойынша сипатталлады: 1) Азамматтарға немесе шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы топ (банда) құру; 2) Осындай топтық (банданы) басқару; 3) тұрақты қарулы топқа (бандаға) қатысу; 4) бандалық топқа кіретін адамдардың біреуінің болсада қарулануы. Қаруланған банда деп екі немесе ұйымдарға бір немесе бірнеше шабуыл жасау мақсатында құрылған қаруланған, тұрақты топты айтамыз. Банданы құру деп банданы жарақаттау, оларды қарумен жабдықтау, банданын құрамына мүшелер тарту банда мүшелерінің рөлдерін белгілеу олардың істейтін қылмыстарын жоспарлауды айтамыз. Банданы құрушы әдетте оның ұйымдастырушысы болып табылады. Банда тұрақтылылығы қаруланған топтың мүшелерінің қылмыстың іс әрекеттері жүзеге асыру жөніндегі келісімнің нәтижесі арқылы анықталады. Банда мүшелерінің алдын ала келісім арқылы жасайтын бір немесе бірнеше қылмысын қылмыстық іс-әрекет деп атаймыз. Бұл жалпы бандитизмнің ұғымы және қоғамға қауіптілігі. Мен осымен «Бандитизмнің қоғамға қауіптілігі атты курстық жұмысымды аяқтаймын, өз мақсатыма жеттім деп есептеймін.

43. Ұйымдасқан қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйым) құру және басшылық ету, қылмыстық қауымдастыққа қатысу. Тиымның мақсаты. Негізгі ұғымдар. Объективтік және субъективтік белгілер. Қылмыстың аяқталуы. Саралау алгоритмі. Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастық-қа қатысу (235-бап) Көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне тұңғыш рет енгізіліп отыр. Ұйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам, мемлекет үшін аса қауіп тудыратыны жалпыға мәлім. Осыған орай осы қыл-мыстың тікелей объектісі-қоғамдық немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады. Өйткені ұйымдасқан қылмыс мемлекеттің, қоғамдық ұйымдардың әр түрлі құрылымдарының бірқалыпты дұрыс қызмет атқаруына кедергі келтіру-мен бірге, олардың дұрыс қызметіне сан қилы тосқауылдар жасап, нақты қауіп төндіреді. Объективтік жағынан Қылмыстық кодекстің 235-бабында көрсетіл-ген қылмыс құрамы төмендегіше түрде сипатталады: а) ұйымдасқан қылмыстық топты құру, сондай-ақ оны басқару; б) қылмыстық қоғамдастықты (қылмыстық ұйымды) ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасау үшін құру; в) қылмыстық қоғамдастықты (ұйымды) немесе оған кіретін құрылымдық бөлімшелерді басқару; г) қылмыстық топтардың ұйымдастырушыларының, басшыларының немесе өзге де өкілдерінің бірлестіктерін құру; д) қылмыстық қоғамдастық не ұйымдасқан қылмыстық топтардың ұйымдастырушыларының, басшыларының немесе өзге өкілдерінің бірлестігіне қатысуы; е) жоғарыда көрсетілген әрекеттерді адамның өз қызмет бабын пайдалана отырып жасауы; Ұйымдасқан қылмыстық топты құру, сондай-ақ оны басқаруға-бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні-бұрын екіден кем емес адамдардың біріккен тұрақты тобын құру, құрылған топқа басшылық істеу әрекеттері жатады. Қылмыстық қоғамдастықты құруға осы қоғамдастыққа қатысушыларды тарту, оларға кіретін құрылымдық бөлімшелерді құру, қылмыстық топтардың ұйым-дастырушылардың, басшыларын, өзге де өкілдерін белгілеу, олардың міндет-терін анықтау, ұйымдастырушылық нысандағы жоспарлар жасау болып табылады. Қылмыстық қоғамдастыққа қатысуға, осы қоғамдастықтың міндеттерін тікелей жүзеге асыру үшін қылмыстық әрекеттердің тікелей орындаушысы болу немесе қылмысты жүзеге асыру үшін көмекші міндеттерді атқару немесе қылмыстық қоғамдастықты қажетті құжаттармен, басқа материалдармен жабдықтау әрекеттерін жүзеге асырушылықтар жатады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады: кінәлы ұйымдасқан қылмыстық топ, қауымдастық құрудың, оны басқарудың немесе оған қатысудың қоғамға қауіпті заңға қайшы екенін сезеді, біледі, бірақ соған қарамастан оны құруды, оған басшылық етуді немесе оның қызметіне қатысу-ды тілейді. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған есі дұрыс адам.

235-1-бап. Қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық ұйым) құру

және оны басқару, сол сияқты оған қатысу

1. Бір немесе бірнеше қылмыс жасау мақсатында қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық ұйым)

құру не оны басқару, сол сияқты ұйымдасқан топтар басшыларының немесе өзге де

қатысушыларының бірлестігін құру немесе дербес әрекет ететін ұйымдасқан топтардың қылмыстық

іс-әрекеттерін үйлестіру –

мүлкi тәркiленiп, он екі жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

2. Ұйымдасқан топтар басшыларының қылмыстық қоғамдастыққа (қылмыстық ұйымға) қатысуы -

мүлкi тәркiленiп, сегіз жылдан он екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

3. Қылмыстық іс-әрекеттерді үйлестіру, оның ішінде байланыс құралдарын пайдалана

отырып үйлестіру мақсатында ұйымдасқан топтар басшыларының, өзге де қатысушыларының

жиналысына қатысу, -

мүлкi тәркiленіп, он екі жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

4. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттердi адам өз қызмет

бабын пайдалана отырып жасаса, –

мүлкi тәркiленiп, он екі жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

5. Осы баптың бiрiншi, екiншi немесе үшінші бөлiктерiнде көзделген әрекеттерді

ұйымдасқан топтардың басшылары арасында жетекші орындағы адам жасаса, -

мүлкі тәркіленіп, он бес жылдан жиырма жылға дейінгі мерзімге немесе өмір бойы бас

бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту.

1. Қылмыстық іс-әрекеттерді үйлестіру деп бірлесіп қылмыстар жасау мақсатында

ұйымдасқан топтар арасында оларды келісуді (ұйымдасқан топтар басшыларының немесе өзге де

қатысушыларының арасында тұрақты байланыстар орнатуды, қылмыс жасау үшін жоспарлар әзірлеп,

жағдайлар жасауды, сондай-ақ қылмыстық ықпал ету аясын, қылмыстық әрекеттен түсетін табысты

бөлісуді) түсіну керек.

2. Жетекші орындағы адам деп ұйымдасқан топтардың басшылары қылмыстық іс-әрекеттерді

үйлестіру жөніндегі өкілеттіктерді берген адам танылады.

44. Әуе немесе су көлігін не жылжымалы темір жол составын айдап әкету, сол сияқты қолға түсіру. Айдап әкету және қолға түсірудің түсінігі. Қолсұғылатын заттардың ерекшелігі. Қылмыстың ауырлататын және аса ауырлататын құрамдары. Саралаушы және айрықша саралаушы белгілер.

Әуе немесе су кемесін не жылжымалы темір жол составын айдап әкету, сол сияқты қолға түсіру (239-бап) Әуе, су кемесін немесе жылжымалы темір жол составын өз бетімен айдап әкету, соларды қолға түсіру арагідік көрініс беретін құбылыс. Бұл тұрғыдағы қылмыстың тікелей объектісі-қоғамдық қауіпсіздік. Көрсетілген қылмыстың қосымша тікелей объектісі-адамдардың өмірі, денсаулығы сондай-ақ меншігі болады. Қылмыстың объективтік жағы екі түрлі әрекеттен тұрады: әуе немесе су кемесін не жылжымалы темір жол составын айдап әкету; осы көлік құралдарын айдап әкету мақсатында басып алу. Әуе көлігі кемесіне-адамдар немесе жүк тасуға бейімделген газ, ауа қысымы күшімен қозғалатын ұшу аппараттары жатады. Оған ұшақтың, тікұшақтың барлық түрлері, сондай-ақ спорттық әуе шарлары, дирижабильдер, планерларда жатады. Су көлігі кемесі-мұхиттарда, теңіздерде, өзен көлдерде адам немесе жүк тасуға арналған көлік құралы. Бұған теплоходтардың сан түрі, су асты қайығы, катерлер, теңіз яхталары, өзі жылжитын баржалар жатады. Жылжымалы темір жол составына-рельстер арқылы қозғалатын, адам немесе жүк тасуға арналған көліктер жатады. Бұған: локомотивтің барлық түрлері, электр күшімен қозғалатын вагондар, платформалар жатады. Осы көрсетілген көлік құралдарына өз бетінше иелік етіп оны өзінің қалауынша пайдалану айдап әкету деп табылады. Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың басқа адамдардың көлікті рұқсатсыз, белгіленген маршруттарды өзгерте отырып, өз қажетіне пайдаланса мұндай әрекеттер айдап әкетуге жатады. Басып алуға күш қолдану, қорқыту, немесе алдау арқылы әуе, су кемесін немесе жылжымалы темір жол составын құқыққа қайшы түрде иелік етулер жатады. Күш қолдану экипаж мүшелеріне, жолаушыларға дене жарақатын келтірумен көрініс табады. Қорқытуға, өлтіруге, көлікті апатқа ұшыратуға, жарылыс жасауға байланысты ниет білдірушіліктер жатады. Алдауға әр түрлі амал-айлалар қолдану (экипаж мүшелерін, көлік жүргізушілерін, жолаушыларды жаңылыстыру арқылы маршрутты өзгерту, т.б.) әрекеттер жатады. Қылмыс формальдық құрамға жатады және ол жоғарыда көрсетілген әрекеттерді жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Адам көлікті заңсыз айдап әкеткенін немесе көлік құралын басып алғанын сезеді және соны істеуді тілейді. Басып алудың мақсаты-көлік құралын айдап әкету болып табылады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған, есі дұрыс адам.

239-бап. Әуе немесе су көлiгiн не жылжымалы темiр жол

составын айдап әкету, сонымен бiрдей қолға

түсiру

1. Әуе немесе су көлiгiн не жылжымалы темiр жол составын айдап әкету, сол сияқты

осындай көлiк пен құрамды айдап әкету мақсатында басып алу -

екi жылдан сегiз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Дәл сол әрекеттер:

а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;

б) бiрнеше рет;

в) өмiрге немесе денсаулыққа қауiптi күш қолданып немесе осындай күш қолданамын деп

қорқыта отырып;

г) қару немесе қару ретiнде пайдаланылатын заттарды қолдана отырып жасалса -

жетi жылдан он екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттер, егер оларды

ұйымдасқан топ жасаса не абайсызда кiсi өлiмiне немесе өзге ауыр зардаптарға әкеп соқса -

сегiз жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

45. Теңіз қарақшылығы. Теңіз қарақшылығы жөніндегі қылмыстың объективтік және субъективтік белгілері.

Теңіз қарақшылығы (240-бап) Теңіз қарақшылығы-ертеден белгілі және қауіпті қылмыстардың бірі. Қылмыстың бұл түрі үшін халықаралық құқық нормасы да жауаптылық белгіленген. Теңіз қарақшылығы (240-бап) құрамының диспозициясы әуе немесе су көлігі не жылжымалы темір жол составын айдап әкету оны немесе сондай мақсатта басып алу (239-бап) құрамына сырттай ұқсас. Қылмыстың тікелей объектісі-теңізде жүзудің халықаралық қауіпсіздігі және бөтеннің меншігі. Қосымша тікелей объект-адамдардың өмірі. Қылмыстың заты-бөтеннің меншігі (жүк, кеме, жанар май, отын т.б.). Объективтік жағының қылмыс теңіз немесе өзен кемесіне бөтеннің мүлкін басып алу мақсатында күш қолданып немесе күш қолданамын деп қорқытып, шабуыл жасау әрекетімен сипатталады. Қылмыс құрамы формальдық. Ол шабуыл жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Осы қылмыстың объективтік жағының тағы бір белгісі қылмыстың жасалу орны болып табылады. Теңіз қарақшылығы ашық теңізде немесе көлде, не өзен де, я болмаса өзен, көл жағалауында жасалуы мүмкін. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады. Қылмыстың субъективтік жағының міндетті белгісі-бөтеннің мүлкін басып алу (кеме, катер, жүктерді, жабдықтарды ақша, басқа заттарды) болып табылады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам.

240-бап. Теңiз қарақшылығы

1. Теңiз немесе өзен кемесiне бөтеннiң мүлкiн басып алу мақсатында күш қолданып немесе

күш қолданамын деп қорқытып шабуыл жасау -

бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Бiрнеше рет, не қару немесе қару ретiнде пайдаланылатын заттарды қолданумен

жасалған дәл сол әрекет -

мүлкi тәркiленiп, сегiз жылдан он екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттер, егер оларды

ұйымдасқан топ жасаса не абайсызда кiсi өлiмiне не өзге ауыр зардаптарға әкеп соқса -

мүлкi тәркiленiп, он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

46. Атом энегетикасы объектілерінде қауіпсіздік ережелерін бұзу. Электр энергиясын беруді тоқтату немесе шектеу немесе өмірге қажетті басқа да қайнар көздерді өшіру. Атом энергетикасы объектілерінде қауіпсіздік ережелерін бұзу (244-бап) Қылмыстың тікелей объектісі-атом энергетикасы объектілерін орналастыру, жобалау, салу, жөндеу немесе пайдалану қауіпсіздігі тәртібін реттейтін қоғамдық қатынастар. Қылмыстың заты атом энергетикасын өндіретін зауыттар: атом қалдықтарын көметін көмбелер, атом сұйықтарын өндіретін зауыттар, радиоактивті нәрселермен жұмыс істейтін ғылыми-зерттеу институттары. Қылмыс объективтік жағынан кісі өліміне немесе қоршаған радиоактивтік зақымдануына әкеп соқтыруы мүмкін, атом объектілерін орналастыру, жобалау, салу немесе пайдалану кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу арқылы сипатталады. Қылмыстық кодекстің көрсетілген бабының диспозициясы бланкеттік болып табылады. Атом энергетикасы объектілерінде қауіпсіздік ережелерін сақтаудың тәртібі арнаулы нормативтік құқықтық нормалар арқылы реттеледі. Атом энергетикасы объектілеріне-атом (ядролық) энергияны пайдалану арқылы жұмыс істейтін кез келген қондырғылар мен құрылыстар жатады. Заң бойынша атом энергетикасы объектілерінің қауіпсіздік ережелерін бұзу, оларды орналастыру, жобалау, салу, жөндеу немесе пайдалану кезінде болуы мүмкін. Бұл операцияларды жүзеге асырудың тәртібі арнаулы нормативтік-құқықтық актілермен реттеледі. Қылмыстың объективтік жағының белгісі-атом энергетикасы объектілерінде қауіпсіздік ережелерін сақтамау, кісі өліміне немесе қоршаған ортаның радиоактивтік зақымдануына әкеліп соқтыру мүмкіндігі болып табылады. Қылмыс құрамы формальдық. Қылмыс заңда көрсетілген әрекеттерді істеген уақыттан және сол әрекеттер арқылы зардаптың нақты орын алу қаупі төнгенінен бастап аяқталған деп танылады.Субъективтік жағынан қылмыс қасақаналықпен немесе абайсыздықпен істелуі мүмкін. Қылмыстың субъектісі-арнаулы атом энергетикасы объектілерін орналастыру, жобалау, салу, жөндеу немесе пайдалану жұмыстары өзіне тапсырылған 16-ға толған адам.

47. Мұнай құбырларын, мұнай өнімдерін және газ құбырларын жарамсыз ету. Өмірге қажетті басқа да объектілерді жарамсыз ету.

48. Тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде, жарылыс қаупі бавр объектілерде қауіпсіздік ережелерін бұзу. Тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу (245-бап) Жалпыға мәлім, тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу әр уақытта да адамдарға, қоршаған ортаға, жануарлар немесе өсімдіктер әлеміне белгілі бір қауіп туғызуы мүмкін. Осы жұмыстарды жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтауға ерекше мән берген жөн. Қылмыстың тікелей объектісі-тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын қауіпсіз жүргізуді реттейтін қоғамдық қатынастар болып табылады. Қылмыс объективтік жағынан тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізгенде қауіпсіздік ережелерін бұзу, егер бұл абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соғу арқылы сипатталады. Тау-кен жұмысына жер асты байлығын ашық карьерлерден, шахталардан, үңгірлерден алу, қазу, бұрғылау құрылыс жұмыстары, шахталарды жабдықтау, шахта құрылыстарын салу т.б. жұмыстар жатады. Құрылыс жұмыстарына-үйлерді, көпірлерді,жолдарды, кәсіпорындарды салу, оларды жөндеуге, тұрғызуға байланысты әрекеттер жатады. Тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу тәртібі арнаулы нормативтік құқықтың актілерімен реттеледі. Бұл қылмыстың құрамы болу үшін іс-әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланысты анықтау қажет. Қылмыс субъективтік жағынан кінәның абайсыздық нысаны (менмендік немесе немқұрайдылық) арқылы жасалады. Қылмыстың субъектісі 16-ға толған, кез –келген есі дұрыс адам.

245-бап. Тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргiзу

кезiнде қауiпсiздiк ережелерiн бұзу

1. Тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргiзгенде қауiпсiздiк ережелерiн бұзу, егер бұл

абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтiруге әкеп соқса -

бес жүзден бiр мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға, не екi

жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын

шектеуге, не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр

қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып не онсыз дәл сол мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

2. Абайсызда кiсi өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекет -

үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен

айналысу құқығынан айыра отырып не онсыз алты жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

49. Жарылыс қаупі бар объектілерде қауіпсіздік ережелерін бұзу. Жарылыс қаупі бар объектілерде қауіпсіздік ережелерін бұзу (246-бап) Қылмыстың тікелей объектісі-жарылыс қаупі бар объектілердің қауіпсіздік ережелерін реттейтін қоғамдық қатынастар. Қосымша тікелей объект адамдардың өмірі, денсаулығы, көлік қызметінің қауіпсіздігі және меншігі. Объективтік жағынан қарастырылып отырылған қылмыс жарылыс қаупі бар объектілерде немесе жарылыс күші бар цехтарда қауіпсіздік ережелерін бұзу, егер бұл кісі өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқтыруы мүмкін болса-деп сипатталған. Жарылыс заттарын сақтайтын қоймалар, ғимараттар жарылыс қаупі бар объектілер деп аталады. Жарылатын заттар, жарылғыш қондырғылар, оқ-дәрілер, жару құрылымдарын өндіретін зауыттың бір бөлімін-жарылыс қаупі бар цехтар деп айтамыз. Жарылыс заттарына әдетте аммиак, ацетон, бензол, бутан, метан, спирт, оқ-дәрі, тағы басқалар жатады. Жарылыс қаупі бар объектілерде қауіпсіздік ережелерін бұзуға өндірістік процестерді жүргізудің техникалық талаптарын сақтамау; жабдықтардың жұмыс режимінің технологиялық талаптарын бұзу; осы объектілерде жұмыс істеуге бөтен адамды немесе мас адамдарды жіберу; сондай-ақ осы объектілерде от ұшқынын беретін заттарды іске қосу, темекі тарту немесе пайдалануға жарамсыз электрагрегаттарын пайдалану т.б. әрекеттер жатады. Қылмыстың объективтік жағының белгісіне осы көрсетілген қауіпсіздік ережелерін бұзудың кісі өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқтыруы мүмкіндігі де жатады. Зардаптарға әкеп соқтыру мүмкіндігінің орын алғанын немесе орын алмағанын әрбір іс бойынша сот, тергеу органдары нақты жағдайларға байланысты шешеді. Сондықтан да ол жоғарыдағы көрсетілген әрекеттерді істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Осы қылмыстың объективтік жағының тағы бір қажетті белгісі қылмыс істеу орны-жарылыс қаупі бар объект болып табылады. Қылмыс субъективтік жағынан қасақаналықпен де, абайсыздықпен де істелуі мүмкін. Оны дұрыс анықтау үшін жарылыс қаупі бар объектілерде қауіпсіздік ережелерін сақтау жөніндегі арнаулы нормативтік құқықтық актілердің талаптарына кінәлы адамның қатынасын дәлме-дәл анықтау қажет. Қылмыстың субъектісі арнаулы-16-ға толған жарылыс қаупі бар объектілерде қауіпсіздік ережелерін сақтауға байланысты жұмыс атқаратын адамдар. Олар лауазым адамы немесе қатардағы қызметкер болуы мүмкін.

246-бап. Жарылыс қаупi бар объектiлерде қауiпсiздiк

ережелерiн бұзу

1. Жарылыс қаупi бар объектiлерде немесе жарылыс қаупi бар цехтарда қауiпсiздiк

ережелерiн бұзу, егер бұл кiсi өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқтыруы мүмкiн

болса -

бес жүзден бiр мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға, не екi

жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын

шектеуге, не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр

қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып не онсыз дәл сол мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

2. Абайсызда кiсi өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекет -

бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не алты жылға дейiнгi мерзiмге бас

бостандығынан айыруға жазаланады.

50. Өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу. Аталған қылмыстардың құқыққа қайшылығы, кінәлілік, қоғамға қауіптілігі және жазалануы.

Өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу (256-бап) Қылмыстың тікелей объектісі өрт қауіпсіздігі ережелерін ресми белгілеп, реттейтін қоғамдық қатынастар. Қылмыстың қосымша тікелей объектісі-адам өмірі мен денсаулығы болуы мүмкін. Қылмыстың заты болып өрт қаупін туғызатын кез келген көздер-электр энергиясы, жанар-жағар май материалдары, жарылғыш заттар, өрттің ашық өрістеуі танылады. Объективтік жағына талданып отырылған қылмыс (256-баптың 1-тармағы) өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу, егер ол абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян немесе азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтіруге әкеп соғу арқылы сипатталады. Өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау Қазақстан Республикасы арнаулы заңымен белгіленген. Өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу әрекет арқылы (тез тұтанатын заттарға жақын от жағу, пісіру, күйдіру жұмысын жүргізу) немесе әрекетсіздік арқылы (өрт қаупі бар жерде темекі тарту, өрт сөндіру құралдарымен қамтамасыз етпеу, тұрғын-жайды, қоймаларды өрт қаупі бар заттардан тазаламау т.б.) жүзеге асырылуы мүмкін. Өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу мен одан пайда болған зардаптың арасында себепті байланыс болады. Қылмыс материалдық құрамға жатады. Субъективтік жағынан қылмыс кінәлының абайсыздық нысаны (менмендікпен немесе немқұрайдылықпен) жасалады. Қылмыстың субъектісі-арнаулы, 16-ға толған өзіне өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау міндеті жүктелген адам.

256-бап. Өрт қауiпсiздiгi ережелерiн бұзу

1. Өрт қауiпсiздiгi ережелерiн сақтауға жауапты адамның өрт қауiпсiздiгi ережелерiн

бұзуы, егер ол абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян немесе

азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке iрi зиян келтiруге әкеп соқса -

жүзден екi жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не екi жылға

дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не бас бостандығын екi жылға дейiнгi мерзiмге шектеуге,

не белгiлi бiр лауазымдарды атқару құқығынан айырып немесе онсыз үш жылға дейiнгi мерзiмге

бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Абайсыздан кiсi өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекет

-

бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге немесе жетi жылға дейiнгi мерзiмге

бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту. Осы бапта iрi көлемдегi залал деп қылмыс жасалу сәтінде Қазақстан

Республикасының заңнамасында белгіленген айлық есептiк көрсеткiштен бес жүз есе асып түсетiн

сомада жеке адамға келтiрiлген залал не айлық есептiк көрсеткiштен бiр мың есеге асып

түсетiн сомада ұйымға немесе мемлекетке келтiрiлген залал танылады. 256-бап. Өрт қауiпсiздiгi ережелерiн бұзу

1. Өрт қауiпсiздiгi ережелерiн сақтауға жауапты адамның өрт қауiпсiздiгi ережелерiн

бұзуы, егер ол абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян немесе

азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке iрi зиян келтiруге әкеп соқса -

жүзден екi жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не екi жылға

дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не бас бостандығын екi жылға дейiнгi мерзiмге шектеуге,

не белгiлi бiр лауазымдарды атқару құқығынан айырып немесе онсыз үш жылға дейiнгi мерзiмге

бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Абайсыздан кiсi өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекет

-

бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге немесе жетi жылға дейiнгi мерзiмге

бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту. Осы бапта iрi көлемдегi залал деп қылмыс жасалу сәтінде Қазақстан

Республикасының заңнамасында белгіленген айлық есептiк көрсеткiштен бес жүз есе асып түсетiн

сомада жеке адамға келтiрiлген залал не айлық есептiк көрсеткiштен бiр мың есеге асып

түсетiн сомада ұйымға немесе мемлекетке келтiрiлген залал танылады.

51. Ядролық материалдармен немесе радиоактивті заттармен заңсыз жұмыс істеу. Ядролық материалдарды немесе радиоактивті заттарды ұрлау немесе қорқытып алу. Радиоактивті материалдарымен заңсыз жұмыс істеу ережелерін бұзу (247бап) Радиоактивті материалдарды нормативтік құқықтық және технологиялық талаптарға сай дұрыс пайдалану қоғамға, адам-затқа зор пайда келтіруі мүмкін. Бірақта радиоактивті материалдармен ұқыпсыз немесе қылмысты түрде жұмыс істеу аса зор қауіпті зардаптарға әкеліп соғады. Қылмыстың тікелей объектісі радиоактивтік материалдармен қауіпсіз жұмыс істеуді реттейтін қоғамдық қатынастар. Қосымша тікелей объект-адамдардың өмірі немесе денсаулығы. Осы қылмыстың заты болып- тек қана радиоактивті материалдар танылады. Оларға радиоактивті нәрселер, радиоактивті қалдықтар т.б. заттар жатады. Радиоактивті заттармен жұмыс істеу тәртібі ҚР 1998 жылғы 23 сәуірдегі «Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы заңымен белгіленген» Заңсыз алуға-радиоактивтік материалдарға ҚК-тің 248-бабында көрсетілгеннен басқа кез келген тәсілмен (сатып алу, айырбастау, сыйға алу) арқылы қолға түсіру немесе радиоактивтік материалдарды үшінші жаққа тегін немесе белгілі бір ақы алып беру жатады, бұл әрекеттер заңға негізделмеген болуы қажет. Сақтауға-көрсетілген заттарға шын мәнінде иелік етіп, қожалықта ұстау әрекеттері жатады. Радиоактивті материалдарды пайдалануға оны мақсатты немесе басқадай мақсатсыз қолданып, игілікке жарату әрекеттері жатады. Бүлдіру деп-радиоактивтік материалдар сақтаған ыдыстар мен басқа да бұйымдарды қиратуды, сындыруды айтамыз. Заңсыз тасымалдау немесе көму деп-заңда белгіленген талаптарды көрінеу бұза отырып, қауіпті жағдайда радиоактивті материалдарды тасу немесе көму әрекеттерін айтамыз.Қылмыс формальдық құрамға жатады. Қылмыс жоғарыда көрсетілген балама әрекеттердің біреуін заңсыз істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тек қана тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам радиоактивтік материалдарымен заңсыз жұмыс істейтінін сезеді және соны тілеп әрекет істейді. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған, кез келген есі дұрыс адам. Қылмыстың мақсаты-заңсыз өткізу немесе осындай мақсатпен радиоактивті материалдармен заңсыз әрекеттер жасау. ^ Радиоактивті материалдарды талан-таражға салу немесе қорқытып алу (248 бап) Қылмыстың тікелей объектісі болып радиоактивті материалдардың белгіленген айналым тәртібін реттейтін қоғамдық қатынастар, ал қосымша тікелей объектісі-адамның өмірі немесе меншік қатынастары болады. Осы қылмыстың затына радиоактивті материалдар жатады. Қылмыстың жәбірленушісі-радиоактивті материалдар заңды түрде өз иелігінде немесе күзетінде болған адамдар болады. Объективтік жағынан көрсетілген қылмыс радиоактивтік материалдарды талан-таражға салу немесе қорқытып алу арқылы сипатталады. Талан-тараж деп заңға қайшы тегін, пайдакүнемдікпен радиоактивті материалдарды алып, оны өз пайдасына немесе үшінші жақтың пайдасына айналдыруды айтамыз. Талан-тараждың тәсілі әр түрлі (жасырын, ашық, күш қолданып, алдау немесе сенімге қиянат жасау) болуы мүмкін. Қылмыстың істелу тәсілдерінің іс-әрекетті саралануға әсері болмайды. Қорқытып алу-яғни бөтеннің радиоактивті материалдарын күш қолданумен не бөтен мүлікті жоюмен немесе бүлдірумен қорқыту арқылы, сол сияқты жәбірленуші немесе оның жақындарын масқаралайтын мәліметтерді таратумен, не жәбірленушінің немесе оның жақындарының мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін өзге де мәліметтерді жариялау арқылы талап етуі болып табылады. Радиоактивті материалдарды талан-таражға салудың құндылығы ерекше. Осыған орай талан-таражға байланысты пайда болған құрам-материалдық болып табылады. Қылмыс радиоактивті материалдарға талан-тараж арқылы иелік еткен уақыттан бастап аяқталған деп саналады. Осы қылмыстың басқа нысаны-қорқытып алу формальдық құрамға жатады. Қорқытып талап ету уақытынан бастап ол қылмыс аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады. Қылмыстық ниет пайдакүнемдік және басқадай әр түрлі болуы мүмкін. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған, есі дұрыс адам.

247-бап. Радиоактивтi материалдармен заңсыз жұмыс iстеу

1. Радиоактивті материалдарды заңсыз иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, пайдалану,

бүлдіру немесе көму, -

екі жылға дейінгі мерзімге бостандығын шектеуге, не үш жылға дейінгі мерзімге бас

бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Радиоактивті материалдарды заңсыз өткізу, сондай-ақ өткізу мақсатымен радиоактивті

материалдарды заңсыз иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, -

мүлкi тәркiленiп немесе онсыз екі жылдан алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

3. Абайсызда кісі өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан, осы баптың

бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер, -

мүлкi тәркiленiп немесе онсыз үш жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

Ескерту. 247-бап жаңа редакцияда - ҚР 2002.02.19 N 295 Заңымен, өзгеріс енгізілді - ҚР

2011.11.09 N 490-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң

қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

248-бап. Радиоактивтi материалдарды ұрлау немесе

қорқытып алу

1. Радиоактивтi материалдарды ұрлау немесе қорқытып алу -

жетi жүзден бiр мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не бес

жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Дәл сол әрекеттер:

а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;

б) бiрнеше рет;

в) адам өз қызмет бабын пайдаланып;

г) өмiрге немесе денсаулыққа қауiптi емес күш қолдана отырып, не осындай күш

қолданамын деп қорқыта отырып жасалса -

мүлкi тәркiленiп не онсыз төрт жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан

айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген:

а) өмiрге немесе денсаулыққа қауiптi күш қолдана отырып немесе осындай күш қолданамын

деп қорқыта отырып;

б) ұйымдасқан топ жасаған әрекеттер -

в) алынып тасталды - ҚР 2002.12.21 N 363 Заңымен.

мүлкi тәркiленiп, бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

52. Қару, оның бөлшектерін, оқ-дәрі, жарылғыш заттар және жарылғыш құрылғыларын заңсыз сатып алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру.

Қаруды, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды және жарылғыш құрылғыларды заңсыз алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру (251-бап) Қарудың кез келген түрімен заңсыз іс-әрекеттер жасау өте қауіпті. Қарулы адам әр уақытта да орасан зор зиян келтіруі мүмкін. Сондықтан заң осындай заттармен айналысқаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген. Көрсетілген қылмыстың тікелей объектісі-қаруды, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды және жарылғыш құрылғыларды айналымға қауіпсіз шығаруды реттейтін қоғамдық қауіпсіздік болып табылады. Қылмыстың заты-қару, оқ-дәрі, жарылғыш заттар және жарылғыш құрылғылар, суық қару болып табылады. Қазақстан Республикасы 1998 жылғы желтоқсанның 30-ында қабылданған «Жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы» заңында осы көрсетілген заттарға анықтамалар берілген. Осы заңға сәйкес қаруға конструкциялық жағынан алғанда тірі немесе өзге де нысананы зақымдауға, сондай-ақ белгі беруге арналған құрылғылар мен заттар жатады. Өзінің бағытталған мақсаты мен негізгі өлшемдері, сипаттамалары бойынша қару: жауынгерлік, қол атыс қаруы мен суық қару; азаматтық қару; қызметтік қару болып бөлінеді. Жауынгерлік қол атыс қаруына-оқ-дәрі немесе өзге де заряд қуатының әсері нәтижесінде ұңғы оқпанынан оқты, снарядты, гранатаны ұшырып шығаратын қарулар жатады (автомат, карабиндер, винтовкалар, пистолеттер, пулеметтер т.б.) Суық қаруға-нысананы тікелей зақымдайтын, құралы адамның бұлшық еті күшінің көмегімен қозғалысқа келтірілетін қарулар жатады. Азаматтық қаруға ҚР азаматтары өзін-өзі қорғауға қажетті: спортпен шұғылдану және аң аулау мақсатында пайдаланатын қарулар жатады. Азаматтық атыс қаруы оқты түйдектете атуды болғызбауға тиіс. Азаматтық қару былайша бөлінеді: 1. өзін-өзі қорғау қаруы; тегіс, ұзын ұңғылы, оның ішінде ҚР азаматтарының денсаулығын сақтау саласында басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орталық атқарушы органының нормаларына сәйкес келетін, жарақат салатын, газбен және сәулелі дыбыспен әсер ететін патрондары бар ұңғысыз атыс қаруы; газды қару-ҚР азаматтарының денсаулығын сақтау саласында басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орталық атқарушы органы қолдануға рұқсат еткен көз жасын ағызатын және тітіркендіретін заттармен оқталған газды, оның ішінде патрондармен қоса пистолеттер мен револьверлер, механикалық тоңазытқыштар, аэрозолды және басқа да құрылғылар.

2. Спорттық қаруларға: а) ойық ұңғылы атыс қаруы; б) тегіс ұңғылы атыс қаруы; в) сұқпа суық қару; г) үрлемелі қуаты 25 Дж-дан жоғары пневматикалық қару. Аңшылық қарулар: а) ойық ұңғылы атыс қаруы; б) тегіс ұңғылы, оның ішінде ойық бөлігінің ұзындығы 140 мм аспайтын атыс қаруы; в) аралас ойық және тегіс ұңғылы, оның ішінде алмалы-салмалы және жиналмалы ойық ұңғылы атыс қаруы; г) үрлемелі қуаты 25 Дж-дан аспайтын пневматикалық қару; д) сұқпа суық қару; и) белгі беретін қару. Қызметтік қаруға мемлекеттік органдардың мемлекеттік қызмет туралы заңға сәйкес қызметі мемлекеттік қызметшілердің жоғары және бірінші санаттарына жатқызылған лауазымды адамдарының, ҚР Парламенті депутаттарының, судьялардың, прокурорлардың жеке басының, сондай-ақ ұйымдардың оларға заңмен жүктелген немесе өз жарғыларында көзделген, азаматтардың өмірі мен денсаулығын, меншікті қорғау, қоршаған орта объектілерін және табиғи ресурстарды, бағалы және қауіпті жүктерді, арнаулы корреспонденциялардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында пайдалануға арналған қару жатады. Қызметтік қаруға қысқа ұңғылы тегіс және ойық ұңғылы атыс қаруы, сондай-ақ ұзын ұңғылы тегіс және ойық ұңғылы қару жатады. Қызметтік қару түйдектете оқ атуды болғызбауы тиіс. Газды қару-қолданылуы көз жасын ағызатын немесе тітіркендіргіш заттарды пайдалануға негізделген қару; электрлі қару-қолданылуы электр зарядының күшіне негізделіп арнайы бейімделген тетік. Пневматикалық қару-нысананы зақымдайтын құралы сызылған, сұйытылған немесе қатайтылған газдық қуаты есебінен бағыты қозғалыс алатын қару. Белгі беру қаруы-дыбыс, жарық және түтін белгілерін беру үшін пайдаланатын қару. Лақтырылатын қару-нысананы тікелей зақымдайтын құрал адамның бұлшық еті күшінің немесе механикалық құрылғының көмегімен бағытталып қозғалысқа түсетін қару. Оқ-дәрілер, тротил, нитроглицерин, пироксилин, аммонал, жарылатын басқа да химиялық заттар мен жарылғыштық қасиетке ие, оларды алуға немесе сақтауға арнайы рұқсат талап етілетін қоспалар-жарылғыш заттар деп аталады. Жарылғыш құрылғылар әр түрлі зарядтардың күшімен (соның ішінде радио жарылыстар арқылы да) нысананы құртатын, зақымдандыратын құралдар жатады. Қылмыстың объективтік жағы заңда көрсетілген заттарды немесе құрылғыларды заңсыз алу, біреуге беру, өткізу, сақтау тасымалдау немесе алып жүру арқылы сипатталады. Бұл жерде көрсетілген заттарды алу деп қаруды сатып алу, қаруды сыйлық, марапат ретінде заңсыз алулар жатады. Осы заңсыз иеленген заттарды бөтен адамға уақытша немесе мәңгілікке әр түрлі тәсілдерді қолдана отырып өткізуді біреуге беру деп айтамыз. Өзінде заңсыз сақталған осындай заттарды біреуге сату, айырбастау немесе тегін беру оны өткізу деп танылады. Көрсетілген заттарды кінәлының сол күйінде ұстап тұруы оны сақтау деп саналады. Көліктің барлық түрі бойынша көрсетілген заттарды кеңістікте алып жүру оны тасымалдау деп танылады. Атыс қаруын, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттар мен жарылғыш құрылғылардың кінәлының тікелей өз бойында болуы оны алып жүру деп танылады. Осы қылмыс құрамы үшін жауаптылықтың негізгі шарты-атыс қаруын, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды немесе жарылғыш құрылғыларды алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру заңсыз, яғни тиісті мемлекеттік органдардың, лауазым адамдарының рұқсатынсыз істелуі керек. Қылмыс құрамы формальдық көзделген әрекеттердің біреуін істегеннен кейін-ақ аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қарастырылып отырылған қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам.

251-бап. Қаруды, оқ-дәрiлердi, жарылғыш заттарды және

жарылғыш құрылғыларды заңсыз сатып алу, беру,

өткiзу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру

1. Атыс қаруын (тегiс ұңғылы аңшы мылтығынан басқа), оқ-дәрiлердi, жарылғыш заттарды

немесе жарылғыш құрылғыларды заңсыз сатып алу, бiреуге беру, өткiзу, сақтау, тасымалдау

немесе алып жүру -

айлық есептiк көрсеткiштің екi жүзден бес жүзге дейiнгi мөлшерінде айыппұл сала отырып

не онсыз бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге немесе дәл сол мерзімге бас

бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Адамдар тобы алдын ала сөз байласу арқылы жасаған немесе бiрнеше рет жасалған дәл

сол әрекеттер -

үш жылдан сегіз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттердi ұйымдасқан топ

жасаса -

бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

4. Суық қаруды алып жүру, аңшылық кәсiпшiлiкке байланысты болатын реттердi қоспағанда,

қанжарларды, фин пышақтарын немесе басқа да суық қаруды заңсыз алып жүру немесе сату -

жүз сексен сағаттан екi жүз қырық сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жұмыстарға тартуға

не екi жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не екi жүз айлық есептiк көрсеткiшке

дейiнгi мөлшерде айыппұл сала отырып не онсыз бiр жылға дейiнгi мерзімге бас бостандығын

шектеуге, не дәл сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту. Осы бапта көрсетiлген заттарды өз еркiмен тапсырған адам, егер оның

әрекетiнде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады.

53. Қаруды заңсыз жасау. Атыс қаруын ұқыпсыз сақтау. Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттарды және жарылғыш қондырғыларды күзету жөніндегі міндеттеді тиісінше атқармау. Қаруды заңсыз жасау (252-бап) Бұл қылмыстың заты Қылмыстық кодекстің 251-бабында көрсетілген қылмыс құрамындағыдай, сонымен бірге осы қылмыс құрамының заты болып жинақтаушы бөлшектер жатады. Қылмыстың тікелей объектісі қару түрлерінің өндірілу және айналым саласындағы қоғамдық қауіпсіздігі. Объективтік жағынан көрсетілген қылмыс атыс қаруын, оның жинақтаушы бөлшектерін заңсыз жасау немесе жөндеу, сондай-ақ оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды немесе жару құрылғыларын заңсыз жасау арқылы сипатталады. Атыс қаруын және басқа да заттарды мақсатты пайдалануға толық жарамды, дайын ету-оны жасау деп танылады. Жарамсыз қаруды оның бөлшектерін түзеп толық іске қосу оны жөндеу деп танылады. Қылмыс құрамы формальдық. Ол қаруды заңсыз жасау немесе оны жөндеу әрекеттерінің біреуі істелген сәттен бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі-жалпы, 16-ға толған адам. ^ Атыс қаруын ұқыпсыз сақтау (253-бап) Атыс қаруын ұқыпсыз сақтаудың (қоғамға қауіптілігі сол, ұқыпсыз қалған қаруды кез келген адам (оның ішінде ақыл-есі кемдер де) пайдаланып орны толмас қайғылы қасіреттер келтірілуі мүмкін. Қылмыстың тікелей объектісі-қарумен айналысу саласындағы қоғамдық қауіпсіздік. Қылмыстың заты заңды түрде пайдаланылуға берілген қолдануға жарамды атыс қаруы болып табылады. Суық қару осы қылмыстың затына жатпайды. Қылмыстың объективтік жағы-атыс қаруын оны басқа адамдардың пайдалануы үшін жағдай туғызған ұқыпсыз сақтау, егер ол ауыр зардаптарға әкеп соқса деп сипатталған. Ұқыпсыз сақтауға атыс қаруын сақтаудың арнайы нормативтік актілермен белгіленген ережелерін, сондай-ақ жалпы сақтық шараларының талаптарын сақтамаудан, оны бөгде адамның пайдалануы үшін жағдайлар жасаулар (мысалы атыс қаруы моншада, есігі ашық үйде, жас балалар немесе ақыл-есі кем адамдар көп жүретін орындарда қалдырылуы сияқты әрекеттер) жатады. Атыс қаруын ұқыпсыз сақтау ауыр зардаптарға әкеп соққан жағдайда ғана қылмыстық жауаптылық орын алады. Қылмыс материалдық құрамға жатады. Ауыр зардаптарға ұқыпсыз қалған қаруды иеленген адамның өзін-өзі атып өлтіруі немесе басқа біреуді өлтіруі, жарақаттауы, адам шығынына немесе ірі материалдық залалға әкеп соққан өрттің пайда болуы ж.т.б. әрекеттердің орын алуы жатады. Атыс қаруын сақтау шараларын бұзумен орын алған ауыр зардаптың арасын байланыстыратын себепті байланыс болуы қажет. Қылмыс субъективтік жағынан кінәлының абайсыздық нысаны арқылы істеледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған, кез келген есі дұрыс адам. Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттарды немесе жарылғыш қондырғыларды күзету жөніндегі міндеттерді тиісінше атқармау (254-бап) Атыс қаруын, оқ-дәріні, жарылғыш заттарды немесе жару құрылғыларын күзету тапсырылған адамның өз міндеттерін тиісінше орындамауы, егер бұл олардың талан-таражға немесе жойылуына не өзге ауыр зардаптардың тууына әкеп соқса-кінәлы адам Қылмыстық кодекстің 254-бабы бойынша жауапқа тартылады. Көрсетілген заттарды күзеті жөніндегі міндеттерге салдыр-салақ қараудың зардабы да орасан. Өз міндетіне осылай қарау, осы заттардың талан-таражға түсуі немесе жойылуына өзге де ауыр зардаптарға,, мысалы қылмысты іс-әрекеттер істелуге де пайдаланылуы мүмкін. Көрсетілген қылмыстың объектісі қоғамдық қауіпсіздік. Жаппай қырып-жоятын қаруларға ядролық, химиялық, биологиялық, басқа да (термоядорлық, нейтрондық) қару түрлері жатады. Жаппай қырып-жоятын қару жасау кезінде пайдаланылуы мүмкін материалдар мен жабдықтарға осындай қару жасауға пайдаланылатын табиғи немесе жасанды ерітінділер, оларды өндіруге бейімделген, жүйелі түрде пайдаланылатын арнайы аспаптар жатады. Суық қарулар осы қылмыс құрамының затына жатпайды. Объективтік жағынан қылмыс 254-бабында көрсетілген заттарды немесе жару құрылғыларын күзету міндетін тиісінше орындамауы арқылы көрініс табады. Міндеттерді тиісінше орындамау деп кінәлы адамның өзіне күзет жөнінде жүктелген міндетін тиісінше орындамауы немесе жауапсыз орындауын айтамыз. Мысалы: жұмыс уақытында ұйықтап қалу, жұмыс орнында мастықтың әсерінен ұйықтап қалу, объектілердегі күзет қондырғыларын іске қоспау, күзетілетін қоймаларды күзетпей қалдыру т.б. әрекеттер. Яғни күзетші өз міндетіне жауапсыз қарап, әрекетсіздікпен қылмысқа жол береді. Қылмыс құрамы материалдық. Өзге ауыр зардаптарға өрт болуы, қару-жарақ, оқ-дәрі, жарылғыш заттар, тұрғын үй-жайды су басып кету т.б. әрекеттер жатады. Қылмыстың объективтік жағының тағы бір белгісі іс-әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыс болып табылады. Ауыр зардаптың пайда болу қаупі нақты іске асатындай болуы қажет. Қылмыс объективтік жағынан абайсыздықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған, күзет жөнінен міндетті адам.

252-бап. Қаруды заңсыз жасау

1. Атыс қаруын, оның жинақтаушы бөлшектерiн заңсыз жасау немесе жөндеу, сол сияқты

оқ-дәрiлердi, жарылғыш заттарды немесе жару құрылғыларын заңсыз жасау -

бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Адамдар тобы алдын ала сөз байласып жасалған немесе бiрнеше рет жасалған дәл сол

әрекеттер -

үш жылдан сегіз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттердi ұйымдасқан топ

жасаса -

бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

4. Газ қаруын, суық қаруды, оның iшiнде лақтырғыш қаруды заңсыз жасау -

екi жүз айлық есептiк көрсеткiштен бес жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде

айыппұл салуға не жүз сексен сағаттан екi жүз қырық сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық

жұмыстарға тартуға не екi жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не екi жылға дейiнгi

мерзiмге бас бостандығын шектеуге не дәл сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту. Осы бапта көрсетiлген заттарды өз еркiмен тапсырған адам, егер оның

әрекетiнде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады.

Ескерту. 252-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2000.05.05 N 47 , 2002.12.21 N 363 ,

2011.01.18 № 393-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң

қолданысқа енгізіледі), 2011.11.09 N 490-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк

он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

253-бап. Атыс қаруын ұқыпсыз сақтау

Атыс қаруын оны басқа адамның пайдалануы үшiн жағдай туғызған ұқыпсыз сақтау, егер ол

ауыр зардаптарға әкеп соқса -

екi жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына не нақ сол мерзiмге бас бостандығын

шектеуге жазаланады.

Ескерту. 253-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2002.12.21. N 363 , 2011.01.18 № 393-IV

(алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі)

Заңдарымен.

254-бап. Қаруды, оқ-дәрiнi, жарылғыш заттарды немесе

жарылғыш қондырғыларды күзету жөнiндегi

мiндеттердi тиiсiнше атқармау

1. Атыс қаруын, оқ-дәрiнi, жарылғыш заттарды немесе жару құрылғыларын күзету

тапсырылған адамның өз мiндеттерiн тиiсiнше орындамауы, егер бұл олардың ұрлануына немесе

жойылуына не өзге ауыр зардаптардың тууына әкеп соқса -

екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не үш жылға дейiнгi мерзiмге

белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып

немесе онсыз дәл сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Жаппай қырып-жоятын қаруды не жаппай қырып-жоятын қару жасау кезiнде пайдаланылуы

мүмкiн материалдарды немесе жабдықтарды күзету жөнiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамау,

егер ол ауыр зардапқа әкеп соқса немесе олардың пайда болу қаупiн тудырса -

үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен

айналысу құқығынан айырып, екi жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

54. Қару, оның бөлшектерін, оқ-дәрі, жарылғыш заттар және жарылғыш құрылғыларды ұрлау немесе қорқытып алу. Олардың құқыққа қайшылығы, қоғамға қауіптілігі және жазалануы.

Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен қару құрылғыларын талан-таражға салу не қорқытып алу (255-бап) Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын талан-таражға салу не қорқытып алу жолымен иелену көп жағдайларда кісі өлтіру үшін жүзеге асырылады. Осыған орай бұл тұрғыдағы қылмыстың тікелей объектісі-қоғамдық қауіпсіздік болып табылады, ал қосымша тікелей объектісі адамдардың өмірі мен денсаулығы болып табылады. Қылмыстың заты Қылмыстық Кодекстің 251-бабында көрсетілген заттармен бірдей, ұқсас заттар. Объективтік жағынан қылмыс атыс қаруын, оның жинақтаушы бөлшектерін, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын талан-таражға салу не қорқытып алу арқылы сипатталады. Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылымдарын талан-таражға салу деп кінәлының кез келген тәсілімен заңсыз қолға түсірген осы заттарды өзінің иеленуі немесе оларды басқа адамға беруі, сондай-ақ оларға өз білгені бойынша билік жүргізуі болып табылады. Қылмыс материалдық-формальдық құрамға жатады. Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару қондырғыларын талан-таражға салу материалдық, ал осы көрсетілген заттарды қорқытып талап ету формальдық құрамға жатады және қылмыс кінәлының көрсетілген заттарды алған немесе оларға иелік еткен немесе қорқытып талап еткен уақытынан бастап аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлы адам қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын талан-тараждға салу немесе қорқытып алатынын сезеді және осы әрекеттерді жүзеге асыруды тілейді. Қылмыстың субъектісі 14-ке толған, есі дұрыс адам.

255-бап. Қаруды, оқ-дәрiнi, жарылғыш заттар мен жару

құрылғыларын ұрлау не қорқытып алу

1. Атыс қаруын, оның жинақтаушы бөлшектерiн, оқ-дәрiнi, жарылғыш заттар немесе жару

құрылғыларын ұрлау не қорқытып алу -

үш жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Жаппай қырып-жоятын қаруды, сол сияқты жаппай қырып-жоятын қару жасау кезiнде

пайдаланылуы мүмкiн материалдарды немесе жабдықтарды ұрлау не қорқытып алу -

бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттер, егер оларды:

а) адам өзiнiң қызмет бабын пайдаланып жасаса;

б) әлденеше рет;

в) өмiрге немесе денсаулыққа қауiптi емес күш қолдану, не осындай күш қолданбақшы

болып қорқыту арқылы;

г) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасалса -

мүлкiн тәркiлеп немесе онсыз бес жылдан он екi жылға дейiнгi мерзiмге бас

бостандығынан айыруға жазаланады.

4. Осы баптың бiрiншi, екiншi немесе үшiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттер, егер

оларды:

а) ұйымдасқан топ жасаса;

б) өмiрге немесе денсаулыққа қауiптi күш қолдану немесе осындай күш қолданбаумен

қорқыту арқылы жасалса -

в) (алынып тасталды - 2002.12.21. N 363)

мүлкiн тәркiлеп, сегiз жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға

жазаланады.

55. Қылмыс құралдары. Қылмыстардың объективтік және субъективтік белгілері. Саралаушы белгілер.

56. Жаппай тәртіпсіздіктер. Жаппай тәртіпсіздікті құрайтын әрекеттер. Жаппай тәртіпсіздіктің ұғымы. Жаппай тәртіпсіздікті құрайтын әрекеттерге қылмыстық-құқықтық сипаттама.