3 Депозиттік нарықты қалыптастыру мәселелері мен даму жолдары

3.1 Қазақстан Республикасындағы банктердегі депозиттік саясатты белгілеу мәселелері мен даму перспективалары

 

Банктегі жекешелендіру және құрылымдылық қайта құру ғана емес, сонымен қатар бұл үздіксіз жаңа банктік технологияларды меңгеру, банктік қызметтер кешенін дамыту, жинақ салымдарының жүйесін жаңарту және дамыған филиалдық инфрақұрылымы бар «тігінен біріктірілген» банктік құрылым қалыптастыру.

Депозиттік нарықта коммерциялық банктер басыңқы рөл атқаруда. Сонымен қатар банк ұсынылатын депозиттік қызметтер түрін дамыту, жаңарту үстінде.

Депозиттердің жалпы көлемінің көбеюі заңды тұлғалардың банктік шоттарының толтырылуымен, сонымен қатар жеке тұлғалардың шоттарына қосымша қаражаттардың келіп түсуімен байланысты.

Жүзеге асырылып жатқан түрлі шаралар әсерінен мерзімді депозиттер оңтайлы өсу үстінде. Оның үстіне қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің төмендеуі салдарынан тартылатын депозиттер бойынша минималды номиналдық мөлшерлемелердің төмендеуі байқалады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі екінші деңгейлі банктерге олардың депозиттік нарықтағы қызмет ету бағытын анықтауда, сонымен қатар депозиттік саясатын қалыптастыруда біршама еркіндік берген. Коммерциялық банктер депозиттік саясатын анықтау барысында тартылған ресурстарды орналастыру мүмкіндіктері, клиентуралық нарығы және тағы басқа ішкі жағдайларды және инфляция деңгейі, ұлттық валюта бағамы және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің саясаты және тағы осы сияқты жағдайларды ескереді.

Депозиттік нарықтағы өзінің басыңқы үлесін сақтап қалу мақсатында және жаңа клиенттердің қызығушылықтарын тудырып, салымдарды тарту үшін өз саясатын қалыптастырады. Банктің депозиттік саясаты барлық талаптарға сай құрастырылған. Сонымен қатар депозиттік нарықтағы жеке тұлғалардың салымдарына үлкен назар аударады, сондықтан бөлшек қызмет стратегиясын, депозиттік саясатын құрастырған. Банктің депозиттік саясаты Қ.Р. заңнамасында белгіленген шарттарға сай келеді. Ол салымдарды өзінде жинақтау жолында көзделетін мақсаттарын және мәселелерін қарастырады. Банк ұзақ мерзімді салымдар үлесін арттыруға және өзіне орналастырылған салымдардың орташа мерзімін ұзартуға тырысады. Осылардың жүзеге асыруы мақсатында мынадай іс-әрекеттер жүзеге асырылады:

• Жеке тұлғалардың депозиттері нарығындағы банк үлесін арттыру және өзінде бар депозиттер бойынша қызмет көрсетудің сапасын арттыру;

• Табысы орташа клиенттер үшін жаңа депозиттер түрін шығару;

• Арнайы салым операцияларын шығару және сервистік қамтамасыз ету сапасы халықаралық стандарттар деңгейіне келетіндей қызмет көрсетулер мен банктік өнімдер ұсыну негізінде банк клиенттерін көбейту;

• Ірі шаруашылық субъектілер кешенді қызмет көрсету негізінде олармен ұзақ қарым-қатынас орнату арқылы заңды тұлғалардың депозиттерінің көбейіп отыруын қамтамасыз етеді;

• Барлық депозиттер бойынша жеткілікті табыстылық деңгейін олардың әр қайсысына қатысты пайыз мөлшерлемесі өлшемін инфляция деңгейіне сәйкес қалыптастыра отырып қамтамасыз ету;

• Барлық дербес шоттар иелеріне дебеттік төлем карточкаларын беруді қамтамасыз ету.

Депозиттік операциялар коммерциялық банк үшін оның ресурсын қалыптастырудың ең негізгі көзі болып табылады. Жеке тұлғалар, іскерлік фирмалар, акционерлік компаниялар, жеке кәсіпорындар, коммерциялық емес ұйымдар, үкіметтік мекемелер, мемлекеттік кәсіпорындар, жергілікті билік органдарының қаражаттары коммерциялық банктерге қызығушылықпен орналастырады. Бұл салымдардың үлкен сенімділігін қамтамасыз етеді, екіншіден салымшылар өз салымдарын кез келген уақытта қайтаруды талап етіп қана қоймай, одан асатын сомада қарыз ала алады, үшіншіден бұл салымдар табыс әкеледі.

Нарықтық қатынастардың дамуымен байланысты ресурстарды тарту құрылымы да көптеген өзгерістерге ұшырап, банк жүйесіне жеке және заңды тұлғалардың бос қаражаттарын жинақтаудың жаңа түрлері дами бастады. Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың және депозиттік шоттардың көптеген түрлері кездеседі. Бұл банктерді бәсекелестігі жоғары нарықта банктік шоттарға жинақтарды және уақытша бос қаражаттарды тартып осы банктік ресурстарға деген әр түрлі клиенттер тобының сұраныстарын мейлінше қанағаттандыруға ұмтылумен байланысты.

Банктік жүйеге деген халық сенімін арттыру қазіргі күнде де маңызды мәселе болып отыр. Осы депозиттерді кепілдеу жүйесін дамыту және оның кемшіліктерінің жойылуы халықтың әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз етеді, олардың уақытша бос қаражаттарының банктерге орналастырылуына ынта болады. Нәтижесінде банктің несиелік базасы артады, табыстылығы жоғарылайды. Бұл өз кезегінде нақты сектордың дамуына жағдай жасайды.

• Банктің депозит қызметін жетілдіру жолдары:

• Депозит мерзімін қысқартып, пайыз ставкасын көтеру.

• Клиенттерді ынталандыру мақсатында лоторея, акция, құнды сыйлықтар және т.б. мәдени іс-шараларды өткізуді;

• Депозитке салынған ақша қаражаттарды, бағалы қағаздарды, асыл тастарды сақтайтын сейфтерді және басқа да қорғаныс жүйелерін соңғы үлгідегі жүйемен қамтамасыз ету

• Депозит түрін көбейту

• Ай сайын пайыз төлейтін депозит түрін ұсыну;

• Депозитке қажетті құжаттардың санын қысқарту;

• Депозит иелерінің санын өсіру мақсатында, депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып, қосымша қызмет көрсетіп, жеңілдіктер жасау.

Бүгінгі күні өзекті мәселе - нарықтық экономика жағдайында қосымша ресурстар тарту мүмкіндігі, ол банктердің қаржылық тұрақтылығы, олардың тартымдылығы, яғни қызмет көрсету деңгейі, клиенттерге деген қарым-қатынастары және әр түрлі салымшылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын түрлі қаржылық инструменттердің болуына байланысты дұрыс депозиттік саясатты құру мен оны жүзеге асыру.

Банктің пассивтік операцияларының көлемінің негізгі мөлшерінің құрамдастарының бірі – заңды және жеке тұлғалардың депозиттері. Басқаша айтқанда, банктің өсуі оның жинап алынған қаржыларының қатысынсыз мүмкін емес. Коммерциялық банктердің алдында операцияларын ұлғайту, клиенттер тарту мәселесі барлық уақытта бірінші кезекте тұрады.

Қорытынды

   Қорыта келгенде, Қазақстан Республикасының банктік секторындағы реформалар жалпы мемелекеттік экономикалық шаралармен қатар жүзеге асырылып келеді. Жүргізіліп отырған банктік реформалардың басты бағыттарының бірі, уақытша бос қаражаттарды тарту және инвестициалаудың ішкі көздерін қалыптастыруға бағытталған депозиттік нарықтың қалыптасуы мен дамуы болып табылады. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, кез келген адам үшін қаражаттарын орналастырудың көптеген әдістері бар: банктік жүйеде және басқа да қаржылық мекемелердегі депозитке салу, өзін өзі жою дәрежесі жоғары мемелекеттік бағалы қағаздарды сатып алу, кәсіпорындардың түрлі акцияларын иемдену тағы басқа. Ақыр соңында осы салынған қаражаттардың өндірістің дамуы мен экономиканың жақсартылуына әрекеттесу факторы ретінде қалыптасуы өте маңызды. Республикамыздағы нарықтық өзгерістер мен экономикалық тұрақтылықтың болашағы еліміздегі бүкіл ақша ресурстарының 80% — ы шоғырланған депозиттік нарықтың тұрақты және тиімді дамуымен байланысты. Мұндай өсімге қол жеткізудің себебі: талғампаз клиенттер қажеттіліктерін қанағаттандыратын банк өнімдері мен қызметтерін енгізу бойынша дұрыс жүргізіліп жатқан банк саясаты болып табылады. Банктің маңызды жұмыс бағыты, бар депозиттік өнімдерді модификациялау мен жаңа өнімдерді әзірлеу болып табылады.

Ақша қаражаттарын тарту кезінде таңдау құқығы клиентте болады да, банк салымшы үшін қатаң бәсекелестік күресін жүргізеді. Банктік бәсекелестіктің дамуымен байланысты ресурстардың шектеулілігі белгілі-бір клиенттерге банктің тәуелді болуына әкеледі. Егер бұл клиенттердің шеңбері тар болса, онда банктің оларға тәуелділігі де жоғары болады. Пассивтік операциялар бойынша банк таңдауы, әдетте, оның қарыз алушыларына қарағанда неғұрлым күшті тәуелді болатын клиентурасымен шектеледі. Сондықтан, банктің ресурстық базасын қалыптастыру мәселесін шешу үшін салымшылардың санын көбейту бойынша жұмысты жандандыру керек. Осыған байланысты банкке жақсы депозиттік саясат қажет. Оның негізіне диверсификацияның қажет деңгейін ұстап отыру, ақша қаражаттарын басқа көздерден тарту мүмкіндігін қамтамасыз ету, активтермен мерзімі, көлемі және пайыздық мөлшерлемесі бойынша балансталуын сақтау жатады.

Жинақ салымдарына халықтың қорлану немесе ақшалай қаражаттарды жинақтау мақсатында құралатын салымдары жатады. Бұл салымдар бойынша мерзімді депозиттерде біршама төмен пайыз төлейді. Кейде клиентке жеке шотының көшірмесі беріледі.

Біздің банктік тәжірибеде жинақ салымдары салым операцияларының мерзіміне және шартына байланысты келесідей түрде жіктеледі:

— мерзімді жинақ салымдары;

— қосымша жарна қосылатын мерзімді жинақ салымдары;

— жастарға сыйақы салымдары;

— шарттық салымдар;

— мәлімдеуші салымдар;

— депозиттік сертификаттар.

Банктік тәжірибеде, клиентке есеп айырысу шотын ашу барысында туындайтын белгілі мерзімге қызмет ету депозиті де кеңінен қолданылады. Бұл депозит міндетті сипатқа ие, себебі, депозит сомасы есеп айырысу шотын ашу барысында салынуға тиісті. Бұл депозитті шартты депозитке жатқызуға болады. Өйткені, ондағы қаражат клиенттің есеп айырысу шотын жабу мен байланысты алынады. Бұл депозит негізінен мерзімсіз депозитті мерзімді несиелеу ресурсы ретінде де пайдаланады. Бұл депозит бойынша табыс және пайыз өте төмен болмауы мүмкін.

Дамыған депозит нарығы –  кез келген мемлекеттің, оның ішінде Қазақстанның да ұлттық экономикалық жүйесінің элементі.

Сонымен бірге  ол нарықтық механизмнің аса маңызды құрылымдық элементі болып табылады.Экономикасы дамыған елдерде  депозит  нарығы субьектілерінің  алатын орны ерекше. Себебі, тарихи маманданған депозит институттарының алғашқы  мекемелері қарыз капиталы нарығындағы  кейбір сұрыптардың қанағаттандыру мақсатында пайда болды.

Кез келген мемлекеттің депозит  нарығының даму деңгейі, менің ойымша, сол елдің нарықтық экономикада  қаншалықты тұрақтап тұра алатыны көрсетеді. Елдің депозит  қаншалықты дамыған  деңгейде болса, со ел соншалықты сенімділікпен  нарықтық экономиканың соқпақтарына төтеп  бере отырып, сол нарықта өмір сүре алады.

Жалпы қорытындылайтын болсақ, жұмыстың бірінші бөлімі толығымен  депозит  нарығының құрамдас бөліктеріне, соның ішінде депозит нарығының  мәні, депозит нарығының мағынасына көңіл бөлінген.

Бірінші бөлімде депозиттің экономикалық мәні мен маңызына, депозиттік операциялардың түрлеріне көңіл бөлінген.

Жұмыстың  екінші бөлімінде  Қазақстанның Коммерциялық банктерінің депозит нарығын талдадым.

Үшінші қортындылаушы бөлімде - Қазақстан депозит нарығының  жағдайымен оны дамыту жолдары карастырылған

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. «Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметі туралы» Заңы. №2444 31.08.95жылғы (07.07.06 толықтырулар мен озгертулер енгізілген);

2.  «Қазақстан Республикасындағы Ұлттық банк туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Заң күші бар жарлығы1995 жылғы 31 тамыздағы. (соңғы өзгерістер мен толықтыруларды есепке алғандағы).

3. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің» нормативтік актілері. 21. 1998ж. №242.

4. «Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы» Заңы 13.12.1997ж.

5. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 29 маусымдағы №237 — 1 «Төлем және ақша аудару туралы» Заңы (толықтырулар, өзгерістерді қоса).

6. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені 2005ж.

7. Ақпеисов Б. Вклады населения и их защита // Банки Казахстана  №9 2000ж

8. Алдабергенова А. С. Депозиты как показатель доверия банковской системы // Экономическое Обзрение НБ РК  №2 2001ж

9. Алимухамбетов Н.Е. Как защищены средства вкладчиков и кто несет ответственность за их сохранность // Банк №6 2000ж

10. Ауезов О. Когда деньги работают //ДН №23 2000ж

11. Банки и банкоское дело / Под ред. Балабанова. Алматы 2001ж

12. Банковские операции . оқу құралы под ред. Лаврушина О.И. 1995ж

13. Делан Э.Дж. Кэмпбелл Р.Дж. «Деньги банковское дело и денежно – кредитная политика» литература 1991ж

14.Жакыпова Ф.П. Некоторые аспекты депозитной политики казахстанских банков //Вестник КазГУ №2 2000ж.

15. Жакыпова Ф.П. Развитие депозитного рынка в Республике Казахстан: Основные тенденции и перспиктивы// Вестник КазГУ №2 2001ж

16. Интернет – сайт ОАО «Народный Банк Казахстана»// www .hsbk .rz.

17. Исанова А.У. Формирование и развитие депозитного рынка в Республике Казахстан//Социально – экономические процессы в современном Казахстане в контексте реформ: материалы межвузовской студенческой коференции «Жас – Туран – 2000» Алматы 2000ж

18. Ильясов К.К. Финансово – кредитные проблемы развития экономики Казахстана//под ред. – Алматы: Білім 1995ж

19. Куанова Г.А. Депозиты в банковской системе Казахстана.//Саясат №6 2004ж

20. Куанова Г.А. Теоретические основы развития депозитного рынка// Евразийское сообщество №3 2001ж

21. Кудайбергенова Л.Ж. Формирование и развитие депозитного рынка в Республике Казахстан//Экономические реформы: особенности переходного периода: сборник научных трудов Алматы 1999ж

22. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» оқу құралы, Алматы. 2001ж.

23. Лим А. Депозит – капитал, приносящий доход// Финансы Казахстана №11 2000ж

24. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие.» оқу құралы. Алматы. 2004ж.

25.Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» оқу құралы, Алматы. 2004ж.

26. Мамыров К.Н. Депозиттік нарық және оның даму ерекшеліктері// «Экономическая наука в Казахстане:проблемы ипути реформирования» уч.пособие Алматы 2003ж

27. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» оқу құралы, Алматы. 2001ж.

28. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» оқу құралы, Алматы Экономика 2005ж.

29. Сағиев М.С. «Ақша несие банктер» оқу құралы Алматы экономика және статистика институты 2002 ж

30. «Саясат» журнал №11 2006ж.

31. Сухов П.А. Некоторые аспекты устойчивости банковской системы//журнал Деньги и Кредит №5-6 2005ж.

Интернет желілері:

1. www.fortebank.com

2. www.nationalbank.kz

3. www.nur.kz