89.Қр қазақ тілінің мәртебесі.

Ежелгі қазақ  жерінде тәуелсіздік таңының елең-алаңында,  яғни 1989 жылы қазақ тілі мемлекеттік мәртебеге ие болған-ды. 1995 жылы қабылданған Ата заңның 7-бабында «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі» деп тайға таңба басқандай айқын жазылып, конституциялық шешім жасалды. Осыдан екі жыл кейін қабылданған «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» Заңында  «Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi – қазақ тілі» деп тағы да атап көрсетіліп, оны барша азаматтардың еркiн және тегiн меңгеруiне қажеттi барлық ұйымдастырушылық, материалдық-техникалық жағдайлар жасалатындығы айтылған болатын. Үкімет осы Заңның жүзеге асуы жөнінде көптеген қаулы-қарарлар алды. Тілдердің қолданыс аясын кеңейту бағытында арнайы мемлекеттік бағдарламалар  жасалды. Мемлекеттік ұйымдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарында іс-қағаздары мемлекеттік тілге көшіріле бастады. Қазақ тілінде  шығатын бұқаралық ақпарат құралдардың саны арта түсті..  Соңғы 300 жылдай уақытта қазақ қоғамы өз алдына толыққанды мемлекет болып, өз билігіне өзі ие бола алмады.  Қазақ өркениетті ұлт ретінде қалыптаса алған жоқ. Толып жатқан қиыншылықтар қазақ елінің капитализмді бастан өткермей, феодализмнен социализмге «қарғып» кетуінен, яғни қоғамның табиғи жетілмеуінің де туындады.Кеңес өкіметі Азамат соғысын аяқтап, бірсыпыра нығайып алғаннан кейін ұлттық мәселелерде кейбір қайшылықты саясат жүргізе бастады. Бұл ұлттық республикаларға әсер етіп, кейде асыра сілтеушілік те болмай қалмады. Қазақ ССР Халық комиссарлар кеңесінің 1921 жылғы 2 ақпанындағы «Республика  мемлекеттік органдарында қазақ және орыс тілдерін қолдану туралы» декретінде «республиканың бүкіл орталық және губерниялық мекемелері іс қағаздарын және өзара қарым-қатынасты орыс тілінде жүргізеді» деп жазылды. Заңның «Тілді құқықтық қорғау» деген 23-баптың бірінші бөлігінде «Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіл және барлық басқа тілдер мемлекеттің қорғауында болады» деп айтыла салған. Осы баптың үшінші бөлігіндегі «Мемлекеттік тілді белгілі бір көлемде және біліктілік талаптарына сәйкес білуі қажет кәсіптердің, мамандықтардың және лауазымдардың  тізбесі Қазақстан Республикасы заңдарымен белгіленеді» деген маңызды норманың орындалуы бір министрліктен екіншісіне ауысып жүріп ұмыт болды.      Сонымен мемлекеттік тілдің тағдыры ұлттық оң болмыстың оянуын қажет етіп отыр. Шынтуайтына келгенде, мәселеге тереңірек үңілсек, істің тетігі, яғни қазақ тілінің тағдыры қазақтың өзінің қолында. Мемлекеттік тіл туралы заң қабылданып, халқымыз тәуелсіздіктің рухани қуатын толық сезінгенде ғана Елбасымыздың «Қазақстанның болашағы қазақ тілінде» деп қойып отырған қазіргі стратегиялық мақсаты күнделікті шындыққа айналар сөзсіз.

93. Тәуелсіз қр құрылуы мен қалыптасуындағы Тұңғыш президент н.Ә.Назарбаевтың рөлі мен қызметі.

Еліміз тәуелсіз Қаз.ң құрылуы мен қалыптасуындағы тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың рөлі өте маңызды. Саяси тартыс жағдайында Н.Назарбаевтың, КСРО ыдыраған кезде Қаз.н сияқты халқының 40%н орыс тiлдi тұрғын/ құраған респ.ны соғыссыз, адам шығынысыз тәуелсiздiк алуына мүмкiндiк жасаған, сол кезеңдегi саяси жағдай мен оқиға/ң ағымын, Қаз.н халқына ұлтаралық татулық пен ауызбiршiлiк арнаға бағыттай алған ерекше қабiлет иесi болды. Тәуелсiздiк алған 1991ж Қ үшiн ең басты мәселе Кеңес/ Одағы кезiнде қалыптасқан Қазақ КСР-нiң аумағы мен шекарасын сол күйiнде өзгертпей сақтап қалу болатын. Осы мақсатқа жету үшiн Ресей Президентi Ельцинмен жақсы қарым-қатынаста болу керектiгiн Н.Назарбаев өте жақсы түсiндi. 8 желтоқсанда Беловежьеде Ресей, Украина, Белоруссия үштiк одағының құрылуына байланысты үш славян респ.сы басқалардан бөлiнiп, өз алдарына одақ құрмақшы болды. Мәскеудегi Внуково әуежайына 1991ж 8 желтоқсаны күнi кешқұрым ұшып келген Н.Назарбаевты әуежайда Ельциннiң өкiлi күтiп алып, Нұрсұлтан Әбiшұлын Ельцинмен телефон арқылы байланыстырған кезде Ельцин мен Шушкевич маңызды құжат/ды қабылдауға 4-шi болып қол қоюды ұсынған. Олардың қандай келiсiмге келiп, қандай маңызды құжат/ға қол қоятындығын бiлген Н.Назарбаев Дмитрий Валовоймен болған бiр әңгiмесiнде оған: "1991ж 25 қарашасынан кейiн Ельцин, Кравчук ж/е басқа да респ/ң басшы/ы, Кеңес Одағы респ/ң басын бiрiктiрiп ұстайтын, бiрақ одақтық президент болмайтын нұсқаны iздестiре бастаған болатын", — деп айтқаны бар. 13 желтоқсанда Ашхабадта бас қосқан мемлекет басшы/ы Орт.қ Азия мемл/i конфедерациясын құру туралы жоба/ды қарастыра бастаған едi. Өз/ң асығыс қимыл жасағанын түсiнген Б.Ельцин, Л.Кравчук, М.Горбачевтың өкiл/i сағат сайын Ашхабадқа -Н.Назарбаевқа телефон соғып тұрды. Сөйтiп, Н.Назарбаевтың саяси күш-жiгерiнен КСРО-ның Еуропа-Азия кiндiк/i бойынша ыдырауына жол берiлмей Орта Азия мемл/i ТМД-ға толыққанды құрылтайшы/ боп кiретiндiгi шешiлдi. Ұйымдастырушылық жұмысының барысында 1991ж 21 желтоқсанда 9респ Алматы декларациясына қол қойды. Нәт.де Орта Азия респ/ы осындай қиын-қыстау кезде Н.Назарбаевтың үлкен саяси көрегендiк әрекетiнiң арқасында түркiславян тайталасына жол берiлмедi. Н.Назарбаевтың үлкен Н.Әбiшұлының КСРО-ны «келмеске кетiрiп», Орта Азия мен славян ж/е Кавказ респ/н бiр-бiрiмен байланыстырған ұйымдастырушылық қабiлетiн, TМД-ны құру жолындағы көрнектi рөлiн бүкiл әлем жұртшылығы жоғары бағалап, мойындады. Тәуелсіз ҚРң алдында үлкен келелі міндет/ тұрды. Олар – елдің ішкі жағдайында Егемен Қ мемл.ң тұтастығын нығайтып, нарықтық экономикаға көшу, көпұлтты мемл.ң бірлігін сақтауда барлық мүмкіндік/ді пайдалану. Ал,сыртқы саясаттағы басты міндет/ – Қаз.ң бүкіл дүние жүзі ел/мен байланыстарын одан әрі дамытып, алдыңғы қатарлы өркениетті мемл/ң қатарына қосылу, елдің қауіпсіздігін қорғау, әлемде бейбітшілікті сақтай отырып, ядролық соғысты болғызбау. Республика халқының ерік-жігері осындай аса маңызды міндет/ді жүзеге асыруға бағытталды. Бiз сәулетi дәулетiне сай, iргесi берiк, әлемде мерейi үстем болған мемл.дiң дамуындағы биiк белес/ мен жетiстiк/дi Елбасының есiмiмен тiкелей байланыстырамыз.