73.1931-1933 Жж аштықтың себептері, экономикалық және демографиялық салдары.

Партияның 15 съезі ауыл шар.н ұйымдастыру бағытын жариялады.(1927ж желтоқсан) .Ұжым.у бағытында жіберілген қателік/:-қатал жаппай қуғындаумен лаңкестікке негізделді.-жергілікті жағдайлар ескерілместен жүргізілді.-әкімшілік –күштеу әдіс/імен жеделдете жүргізілді.-шаруашылық базасын жасау,тұрғын үй/,мәдени тұрмыстық объекті/ салу жоспары орындалмады.Белсенді/ отырықшыландыруды жоспарланған 3 ж.ң орнына 3 күнде аяқтап,»жалған ұжымшар» құра бастады.Шаруашылықты ұжымдастыру деңгейі үнемі өсіп отырды .Шаруа қожалық/ын ұжым.ң жеделдетілген қарқыны күштеп жүзеге асырылды.Ұж.уды жүзеге асыру барсында еріктілік, қоғамдастыру принцип/і толық бұрмаланды.Ұж.ға бай.ты жург.н шара/ға ким де ким қарсы болса,тап жауы қатарына жатқызылды. Ұж.ған шаруашылық/ға жұмыс күші болып саналатын малды ғана қоғамдастырудың орнына барлық малды түгелдей алу шара/ы жүргізілді.Күштеу, зорлық –зомбылық,көрсету арқ. ұж.у шара/ы тездетілді.Күштеп ұжымдастырушы/ қазақ қоғамындағы дәстүрлі мал шару.ң ерекшелігін мүлде ескермеді.»Асыра сілтеу болмасын,аша тұяқ қалмасын» деген ұран/ елдің түбіне жетті.Большевик/ жүргізген күштеп ұжым.у мен солақай отырықшыландыру саясаты қазақ аулына үлкен соққы боп тиді.Әсіресе,мал шар.ғы ауыр күйзеліске ұшырады.Ұжым.у мен отырық.у кезінде дәстүрлі мал шар.ң ерекшелігі есепке алынбай,түгел қауымдастырылған мал шығынға ұшырады.Сонымен қатар, мал.ң көп бөлігі үкімет.ң ет салығын орындауға жумсалды.О.Исаев Қаз.н өлкелік комитетінің 6 Пленумында 1929ж Қаз.да 40млн бас мал болғанын,1933ж 4 млн. ғана мал қалғанын мойындауға мәжбур болды.Ұж.у саясатының зардап/ы қазақ халқының басына үлкен апат әкелді. 1932-33 жж халық аштыққа ұшырады.Аштық пен індеттен:1930ж – 313 мыңнан астам адам қайтыс болды.1931ж- 755 мың,1932ж – 769 мың адам қайтыс болды.1930-32жж барлығы 1млн.750 мың қазақ немесе халық.ң 40 %-ы қырылды.Аштықтан өлген адам/ды жинап көмуге мүмкіндік болмаған.Аштық салдарынан адам етін жеу фактілері де болған.Аштыққа ұшыраған қазақ/ босқын болып шет аймақ/ға көшкен.Зерттеуші/ 1930-32жж шетелге кеткен қазақ/ санын ,қайтып келген/ді есептемегенде 1,3млн адамға жеткізеді.Қазқ.ң аштыққа ұшырауы мен шет аймаққа үдере көшуі нәт.де халық саны күрт азайды.елде демографиялық апат болды.1930ж 1 маусымы мен 1933ж 1 маусымы ара.да халық саны 2 есеге кеміген.1932ж шілдеде –аштық апаты мен себеп/і туралы Ф,Голощекинге «Бесеудің хаты» ( Ғ.Мүсірепов, М.Ғатауллин,М.Дәулетқалиев,Е.Алтынбеков,Қ.Қуанышев)хат жазды. Халық.ң ауыр жағ.туралы Сталинге Т.Рысқұлов 1933ж наурызда хат жазды.Қазақ зиялы/ң өтініш/іне орталық тарапынан жауап болмады.Халық саны.ң азаюы жалғаса берді.1 млн.нан аса адам рес.дан тыс жерге көшіп кетті.1931-32жж -2,1млн адам қырылды.қазақтан басқа халықтың шығын 0,4 млн.Қазақ/ң осы жыл/дағы саны тек 40жылдан кейин ғана 1969ж қалпына келді.

1930-32жж аштық тарихта «Ұлы жұт» атанды.

74. Хх ғ. 20-30 жылдардағы мәдени революцияның қайшылықтары мен салдары.

Мектептен тыс білім алу жоқтың қасы болып келген Қазақстанда большевиктердің халықты мәдени байлықтың барлық түрімен етене жақындастыру жәрдеміне дайын екендері туралы мәлімдемесі аса қызу қолдау тапты. Жергілікті интелегенция күштері мен қарапайым адамдар мәдени ағарту мекемелерін құруға шынайы ынта жігермен қызу кірісті. Мәселен 1917 жылы 27 желтоқсанда Ақтөбе уезінің Мартөк кентінле интеллигенция мен шаруалардың күш жігерінің арқасында мәдени ағарту үйірмесі жұмыс істей бастады. 1918 жылдың 1 қаңтарына қарай үйірме мүшелерінің саны 30 адамға жетті. Олар екі секцияға бірікті: 1) оқу ағарту және 2)мәдени ойын сауық секциясы. Үйірме кітапханалар ашып, спектакльдер қойды. 1920 жылы Қостанай уезі оқу ағарту қызметкерлерінің съезі «әр мектептің жанынан оқу үйлерін ашуды қажет» деп тапты. Отырықшы емес халықтардың, атап айтқанда қазақтардың арасында мәдени көпшілік және идеологиялық жұмыстар жүргізу ушін қызыл отаулар, жылжымылы кітапханалар, кино қондырғылармен «қызыл керуендер» кеңінен пайдаланылды. Олар ауылдан ауылға көшіп жүріп, мәдени саяси іс шараларды халыққа медициналық қызмет көрсетумен, орталық және республикалық биліктердің түрлі шешімдерін орындауларын тексерумен ұштастырып отырды. Мәдени саяси ағарту жүйесінің қызметі әрқашан идеологияландырылған сипатта болды.Рас 20-жылдардың орта шеніне дейін шығармашылық еркіндік ойын ашық айтудың кейбір көріністері байқалды.Мәселен ,1921 ж республиканың көптеген аймақтарын ашаршылық жайлаған кезде мәдениет ошақтары өздерінің шамалары мен мүмкіндіктеріне қарай аш адамдарды құтқару үшін күресті.Көрмелер Ташкент теміржол желісі бойынша жасалған Қыррост суреттерінен құрастырылды.Көркем плакаттар ашаршылық ауқымын кеңінен бейнеледі . Бір көрме ІХ Бүкілресейлік Кеңестер (желтоқсан,1921ж)Мәскеуде көрсетіліп ол ең толық және сәтті шыққан деп атап өтілді,съезден кейін Германияға жіберілді.Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарында ғылыми –зерттеу жұмыстарын мемлекеттік реттеуді және ғылым кадрларын бір орталыққа топтастыруды Қаз КСР-інің Қырревкомы мен Халық ағарту комиссариаты жүзеге асырып келді.Мәселен 1919 ж Орынбор РГО бөлімінде жұмыс тәжірибесін қалыптастырған өлкетанушылардың бір тобы Қазақ әскери комиссариаты штабы тарихи –статистикалық бөлімінің жанынан тарих .этнография ж2не жаратылыстану –география секцияларын ұйымдастырды. 20-30жж. Мәдениеттің жағымды жағы: Саустсыздықты жою жоғарғы қарқынмен жүргізілді.Бастауыш білім беру жүзеге асырылды.Жоғарғы оқу орындары мен техникумдар ашылдыЗиялылрдың жаңа топтары қалыптасты. 20-30жж. Мәдениеттің тиімсіз жағы: Қызыл террор ұлттық зиялыларды жойды. Жаппай идеологияландыру халық мәдениетіне зор нұсқан келтірді.