14.6.2.2. Алапес (лепра) қоздырғышы (Мусоbасtеrіum lерrае)

Алапес - адамдарда болатын генерализацияланған бірінші реттік созылмалы ауру. Клиникасы- және жоғары тыныс алу жолдарының кілегей қабатының гранулематозды зақымданулары және ш жүйке жүйесі мен ішкі ағзалардың бұзылыстарымен сипатталады.

Аурудың аталуы грекше lерrоs - қабықшалы, бүдырлы сөзімен байланысты. Алапестік зақымданулар - негізі-туберкулездегідей спецификалық гранулема болып табылады.

Ауру қоздырғышы -Мусоbасtеrіum lерrае, 1874 жылы норвегия дәрігері Г.А.Гансен микроскопиялық зерттеулер нәтижесінде ашқан. Аурудың 85%-нан астамы Азия мен Африка континенттерінде кездеседі Қазақстанда да алапес ауруы тіркелген.

Алапес ауруы барлық мемлекеттерде кездеседі, сондықтан дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы маңызды мәселесіне жатады.

Таксономиясы.

Түқымдастыгы: Мусоbасtеrіасеае

Туыстастыгына: Мусоbасtеrіum

Түрі: Мусоbасtеrіum lерrае

Морфлогиясы мен тинкториалдық қасиеттері. Мусоbасtеrіum lерrае -тік немесе иілген, ш жұмырланғантаяқшалар. Морфологиялық ерекшеліктері бойынша туберкулез қоздырғышына ұксас. Грам оң, спора түзбейді, микрокапсуласы бар. Қозғалмайды. Қоздырғыштың ерекшелігі қышқылға, спи ұрақты, сондықтан Циль-Нильсен әдісімен ғана боялады. Антилепроздық препараттар әсері морфологиялық өзгерістер пайда болады және де қышқыл мен спиртке тұрақтылығы жойыл Мусоbасtеrіum lерrае тіндік макрофагтардың жасушаішілік облигатты паразиттері және де тері аймақтық жүйке жүйесі жасушаларына (лемоциттер) жоғары деңгейдегі тропизмділігі бар (арн зақымдау). Қоздырғыш жасанды қоректік орталарда дақылданбайды. Мусоbасtеrіum lерrае - дақылдандыру үшін арнайы жасуша дақылдары жасалған. Қоздырғыш жасуша цитоплазмасында көлденең бөлініп көбейеді, бір жасушадан микробтың 1-3 жаңа ұрпағы пайда болады, олар бір-бірінен ажырамай сондықтан осы қоздырғышқа тән шар тәрізді жиынтықтары орналасады ("globi"). Олардың іші микобактериялар бір-біріне қатарласып орналасады, қораптағы сигареталарға ұқсас, осындай түрлері зақымданған ағзаларда да орналасады. Бұндай жиынтықтар шар тәрізді 200-300 жасушадан түрады, қоздырғыштың таза дақылы болып келеді. Алапес ауруында аяқталмаған фагоцитоз дамиды. Закымданған макрофагтар ерекше қасиеттерге ие - бозарған ядросы және «көбіктенген» цитоплазмасы бар. ерекшелік қоздырғыштың метаболизм өнімдерінің құрамында липидтердің көп орналасуына байланы Микрокапсуласы және липидтерге байлығы микобактериялардың фаголизомалық ферментте тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

___________________________________________________________________________________377

Мусоbасtеrіum lерrае -ға туберкулез қоздырғышындай полиморфнзм тән: таяқша түрлері, лентацияланған, дән тәрізді пішіндері болады. Осы ерекшеліктерін бактериоскопиялық зерттеулерде еру қажет. Мусоbасtеrіum lерrае -ның L-пішінді түрлері де кездеседі.

Ферменттік белсенділігі. Көмірсу көзі ретінде глицерин және глюкозаны ыдыратады. Осы іырғыш арнайы О-дифенолоксидаза ферментіне ие (ДОФА-оксидаза). Бүл фермент басқа 5актерияларда кездеспейді. Тыныс алуы бойынша - аэроб, сондықтан тотығу-тотықсыздандыру рментерінтүзеді-пероксидаза, цитохромоксидаза, супероксиддисмутаза, сукцинатдегидрогеназаж.т.б.

Антигендік қасиеті. - Мусоbасtеrіum lерrае ның антигендік қасиеттерінің өзгешеліктері бар: эвантсыз микроорганизмдердің суспензиясы жасушалық иммундық реакцияларды күшейтеді. Осы обактериялардың бірнеше антигендері барлық микобактерияларға соның ішінде ВСО вакциналық царға ортақ болып келеді.. Бүл жағдайды алапеске қарсы сақтандыруға қолданады. Мусоbасtеrіum lерrае -да және 0(1), М+, Кһ-, Р+ қан топтағы адамдарда гетерофилді антигендер табылған. Сондықтан ісы адамдардың алапес ауруына сезімталдығы жоғары, себебі Мусоbасtеrіum lерrае -ның ағзада ерсистенциялануы антигендік мимикриямен байланысты.

Мусоbасtеrіum lерrае -ның экстрактілерінен басты антигендік детерминан-тасын қүрайтын түрге спецификалығы бар фенолды гликолипид жасалған. Фенолды гликолипидпен байланысатын антиденелер тек алапеспен ауыратын адамдардан табылған, сондықтан ИФТ түрғындарды жаппай тексергенде осы антиденелердің деңгейіне (титріне) қарай науқастанғандарды анықтау үшін қолданады. Фенолды гликолипидті тері аллергиялық сынама қоюға да қолданады.

Мусоbасtеrіum lерrае -ға ақ тышқандар және тоғызбелдеулі сауытты жануарлар (девятипоясные броиеносцы) сезімтал келеді. Қазіргі уақытта Шепард әдісі кеңінен қолданылады -алапес қоздырғышын тышқандардың табандарына егеді. Нәтижесінде қоздырғыштың баяу аймақтық көбеюі байқалады. Биологиялық сынақ арқылы алапес қоздырғышының өмір сүру қабілетін, жаңадан үсынған антилепрозды дәрілердің әсерін және қоздырғышқа физикалық-химиялық факторлардың әсерін анықтайды. Осы әдіс арқылы 40% формалинде Мусоbасtеrіum lерrае -ның 10-12 жылға дейін сақгалу мүмкіншілігі айқын болды. Шепард әдісі бойынша егеуқұйрықгар мен атжалмандардың сезімталдығы анықталды. Зертханалық жануарларға (броненосецтарға) жүқтырғанда клиникалық ағымы және морфологиялық белгілері адамның лепроматоздық алапес типіне үқсас келеді. Осы биологиялық үлгі қоздырғыштың көптеген қасиеттерін анықтауға мүмкіншілік берді, және де келешекте диагностикалық вакциналық препараттарды дайындауға себепкер болуы мүмкін.

Резистенттілігі. Өте жоғары. Адамдардың өліктерінде М. lерrае үзақ уақыт сақталады. Адам организмінен тыс жағдайда тіршілік қабілеттілігін жылдам жоғалтады.

Эпидемиологиясы, патогенезі және клиникалық көріністері. Алапес ауруы төмен деңгейдегі жүқпалық қасиеті бар антропонозды инфекция. Бүл ауру әлеуметтік-экономикалық жағдайға тікелей байланысты. Табиғи резервуары және қоздырғыштың көзі-ауру адам. Жөтелгенде, түшкіргенде, сөйлегенде алапес қоздырғыштары қоршаған ортаға көп мөлшерде түседі. Әсіресе антибиотиктерге түрақты лепроматозды аурулар өте қауіпті, бүлардың мүрын бөліндісінде қоздырғыш өте коп мөлшерде орналасады. Негізгі жүғу механизмі - аэрогенді, таралу жолдары - ауа-тамшылы, лепромалар мен инфильтраттары ьщырағанда ойықжараның бөліктері және көптеген биологиялық бөлінулер арқылы жүғады.

Ену қақпасы - жоғары тыныс алу жолдарының кілегей қабаты және зақымданған тері. Солар арқылы енген қоздырғыш лимфагематогенді жолмен тарал ып, тері жасушаларын және жүйке жүйесі леммоцитгерін зақымдайды. Себебі қоздырғыш фибронектин байланыстырушы ақуыз боледі. Осы арқылы олар жасушаға өтеді.

Инкубациялық кезеңі 3-5 жылға дейін, дегенмен 6 айдан 30 жылға дейін созылуы мүмкін. Алапес кезіндегі барлық тіндердің зақымдануы ағзаның иммундық реакциялар нәтижесі болып табылады. Ал аурудың дамуы толығымен макроорганизмнің резистенттілігіне байланысты.

Алапестің келесі клиникалық түрлерін ажыратады: туберкулоидты, лепроматозды. Лепроматозды түрі эпидемиологиялық жағынан өте қауіпті.___________________________________________________________________________________378

Иммунитеті. Алапеске қарсы жасушалық иммунитет пайда болады. Макрофагтар ала қоздырғышының көбеюін шектей алмайды. Сонымен қатар, фенолды гликолипидтерге және басқа антигендерге антиденелер көп мөлшерде түзіледі. Бүл аурудың клиникалық түрлеріне байланысты.

Микробиологиялық диагноз қою. Зерттеу материалы-тері мен мүрын кілегей қабықшалары бөлшектері, қақырық, лимфа пунктаттары т.б. Зерттеу үшін бактериоскопиялық, серологиялық әді қолданылады. Жедел әдісі бактериоскопиялық. Жағындыны Циль-Нильсен әдісімен бояйды. Қорыты диагноз кою үшін тері және кілегей қабаттарын гистологиялық зерттеулермен толықгырады. Серологиялық диагностикасы - фенолды гликолипидке қарсы антилипидтерді ИФТ көмегімен анықтау.

Қосымша зерттеулері - аурудың иммундық статусын анықтау, фенолды гликолипид лейкоциттердің бласттрансформация реакциясын және лепроминді сынама қою. Аллергологиялық Аса сезімталдықты анықтауға лепроминмен сынама қойылады. Лепроминді сынама - Фернандес және Мицуда реакциясы арқылы жүргізіледі.

Емдеуі. Алапеске қарсы емдеуге арналған негізгі препараттар: сульфон препараттары, дапсон солюсульфон, диуцифон. Сонымен қатар, рифампицин, клофазимин, фторхинолондар қолданылады. Емдеу үзаққа созылады (3-10 жылға дейін). Бірақ алапес қоздырғыштары жүйке жүйесінде, бүлшық еттер сақталуы мүмкін.

Алдын алуы. Алапеске қарсы арнайы сақтандыру препараттары жасалмаған, тек қана эпидемиялық аудандарда ВСС вакцинасы қолданылады. Оның қүрамында А лепромин және ВСG бар. Вакцинаны егу алдында лепромин сынамасы қойылады. Теріс нәтижелі Мицуда реакциясы бүндай адамдардың микобактерия жүқтырғанын, аурудың жасырын кезеңінің дамуын көрсетеді. Сондықтан оларға жоспардан тыс ВСG вакцинасы егіледі.