14.1.3.2. Анаэробты грам теріс кокктар 14.1.3.2.1. Вейлонеллалар (Үеіііопеііа туыстастыгы)

Морфологиясы. Қозғалмайтын грам теріс коктар. Жағындыда жүптасып, ретсіз шоғыр түзіп, кейде қысқа тізбек түзіп орналасады. Адам патологиясында маңызды орын алатын түрі Уеіііопеііа рагуціа.

Дақылдандыру. Өсу температурасы 37°С. Сүтті агарда жүлдызданған жылтыр колония түзеді.

Биохимиялық белсенділігі. Ферменттік белсенділігі орташа, пируват, лактат, малат, фумараттарды ыдыратады. Желатинді сүйылтпайды, сүтті үйытпайды, индол түзбейді, нитраттарды нитриттерге дейін қалпына келтіреді. Лактатты ферменттеудің нәтижесінде ацетат, припионат, С0₂ Н₂ түзеді.

Антигендік қасиеті жеткіл іксіз зерттелген; жасуша қабығының липополисахариді антигендік қызмет атқарады.

_________________________________________________________________________________299

Патогенділік факторлары жеткіліксіз зерттелген; эндотоксин бөлуі негізгі патогендік қгсиеті болуы

Эпидемиологиясы. Олар ауыз қуысы мен жоғары тыныс алу жолдарының және ішек жолдарының

ты қабықтарында өсіп - өніп, көбейеді. Резистенттілігі. Сыртқы орта факторларына өте сезімтал, тез өледі. Метронидазолға, клиндамицинге ^!мтал. Дезинфектанттар мен антисептиктердің қазіргі кезде қолданылып жүрген түрлерінің барлығына імтал.

Иммунитеті. Зерттелмеген.

Патогенезі. Анаэробты коктар қоздыратын инфекциялар эндогенді сипат алады. Олар моноинфекция уға қабілетсіз, әдетте оппортунистік іріңді - қабыну ауруларымен бірлесіп өтуі мүмкін және сол ырғыштармен бірге бөлінеді.

Микробиологиялық диагноз қою. Ірің немесе зақымдалған тін, қан тағы басқаларға ериоскопиялықжәне бактериологиялық зерттеулер жүргізіледі; анаэробтарды табу үшін газды сүйықгы матография, антибиотикограмманы анықтау қолданылды. Емдеуі. Антибиотиктер қолданылады. Алдын алуы. Арнайы сақтандыруы жоқ.

14.2. Грам теріс факультативті-анаэробты таяқшалар 14.2.1. Энтеробактериялар (ЕніегоЬасіегіасеае түқымдастығы)

Жалпы сипаттамасы. ЕпІегоЬасІегіасеае түқымдастығы ең көптеген патогенді және шартты- огенді бактериялардан түрады, 20-дан астам туыстастықтар біріктірілген. Энтеробактериялар грам теріс ғалмалы және қозғалмайтын, капсулалары болатын немесе болмайтын, споралары болмайтын қшалар. Қарапайым қоректік орталарда 37°С. температурада жақсы өседі. Ферменттік белсенділіктері йірсуларға, спиртгерге, аминқышқылдарына жоғары. Глюкозаны ферменттеуі, нитраттарды нитриттерге йін қалпына келтірулері, оксидаза ферментінің жоқтығы энтеробактерияларды, адам патологиясында арлықтай орын алатын, басқа грам теріс таяқша тәрізді бактериялардан ажыратады.

14.2.1.1. Эшерихиоздардың қоздыргыштары

Жалпы сипаттамасы. Ішек таяқшасы - тоқ ішектің қалыпты микрофлорасының окілі; бірқатар ;алы қызметтер атқарады, соның ішінде ішек ауруын тудыратын бактерияларға, шіріткіш бактерияларға, апёісіа туыстығындағы саңырауқүлақтарға антагонист болып келеді, В, Е, К топтағы витаминдерді нтездеуге қатысады, шелмайды (клетчатканы) жартылай ыдыратады. Тоқ ішекте 02, 07, 09 және т.б. рологиялық топтарға жататын Е. соіі мекендейді.

Е.соіі ғылыми және тәжірибелік мақсаттарда кең қолданылады, ол генети-калық инженерия мен иотехнологияда кеңінен қолданылатын жан - жақты генетикалық үлгі, нысана; сонымен қатар, ол ршаған орта нысандарының нәжіспен ластануының корсеткіші, санитарлық-көрсеткіш микроорганизм. Тоқ ішекте мекендейтін шартты-патогенді штамдар ағзаның иммунды жүйесі әлсірегенде асқорыту жолынан тыс әртүрлі іріңці-қабыну ауруларды тудыруы мүмкін: циститтер, отиттер, менингиттер, тіпті коли-сепсис. Бүл ауруларды парентералдық эшерихиоздар деп атайды.

Сонымен қатар, Е. соіі-дің шартсыз патогенді штамдары бар - диареягенді немесе энтеропатогенді ішектаяқшалары (ЭПІТ), олар ағзаға сырттан түсіп энтералды (ішектік, эпидемиялық) эшерихиоздар деп аталатын ауруларды кең таратады. Е. соіі-дің - серологиялық топтарының 80-нен астам өкілдері энтеропатогенді (мысалы, 055, 0111, 015) болып табылады (26- сурет). ЭПІТ көбінесе иммунитеті қалыптаспаған, грам теріс бактериялардан сақгайтын өзіндік иммундыглобулині түзілмеген, асқазан сөлінің қышқылдылығы төмен, емшектегі балалар ауырады. Балаларда колиэнтерит дамиды. Бірақ ЭПІТ ересек

______________________________________________________________________________________300

адамдарды да зақымдайды, оларда эшерихиоз, тырысқақ немесе дизентерия түрінде жүруі мүмкін. Соным қатар, Е.соіі тағамдық токсикоинфекцияның себепкері болуы мүмкін.

Таксономиясы.

Тұцымдастыгы: Еntеrоbасtеrіасеае.

Туыстастыгы: Еsсhеrісhіа.

Түрі: Е.соlі, Е.аdесаrbохуlаtа, Е.blаttае, Е. hеrmаnіі, Е.vulnеrіs, Е.fеrgusоnіі.

Т. Эшерих деген профессор, педиатр, ғалым іші өтіп науқастанған баланың нәжісінен қоздырғыц тапқан, соның қүрметіне аталған. Қазіргі кездегі жіктеу бойынша Еsсhеrісhіа туыстастығын 6 түр^- біріктіреді. Солардың ішіндегі адам патологиясында маңызды орын алатыны Е.соlі.

Морфологиялық және тинкториалдық қасиеттері. Е.соlі екі шеттері жүмырланған, ұсақ, грам теріс таяқшалар, жағындыда ретсіз орналасқан, спора түзбейді, кейбір штамдары микрокапсулаға ие перитрихтар; талшықтардан басқа, кейде пили (кірпікшелер) анықталады.

Дақылдандыру. Ішек таяқшасы - факультативті анаэроб, қоректік ортаға талғамсыз, рН 7,2-7,4 болатын қарапайым қоректік орталарда 37°С-та жақсы өседі, сүйық ортада диффузды лайланып, түбінде түнба беріп өссе, тығыз қоректік орталарда жылтыр жартылай мөлдір 8 және К. колониялар түзеді. Эшерихиоз диагнозын қою үшін дифференциалды-диагностикалық орталар (Эндо, Левин және т.б.) кең қолданылады.

Ферменттік белсенділігі. Е.соlі жоғары ферменттік белсенділікке ие. Ішектаяқшасы 24 сағат бойы лактозаны ыдырататын Еntеrоbасtеrіасеае түқымдастығының өкілі (14.7.-кесте).

Кесте 14.7.

Еnterоbасіеrіасеае түқымдастығының Еsсhеrісhіа, Shіgеllа, Salmоnеllа туыстастықтарының биохимиялық қасиеттері

Қасиеттері	Еsсhеrіchіа	Sһіgеllа	Sаlmоnеllа
Фогес-Проскауэр реакциясы	-	-	-
Түзеді:
Индол	+	+/-	-
Н2S	-	-	+
Утилизациялайды:
Малонатты	-	-	-
Цитратты	-	-	+
Мочевинаны гидролиздейді	-	-	-
Орнитиндекарбоксилаза	-	-	+
Лизиндекарбоксилаза	+	-	+
Глюкоза ыдыраганда газдың п.б.	+	-	+
Қышкылға дейін ферменттейді
Лактозаны	+	-	-
Сахарозаны	+/-	-	-
Маннитты	+	+/-	+

Антигендік қасиеті. Ішек таяқшасының антигендік қүрылымы күрделі: Соматикалық (О) антигені серотобын анықтайды, оның 171- ден астам түрлері бар, О антиген ЛПС, термостабильді. Талшықты (Н) антиген типтік спецификалық, сероварларын анықтайды, термолабильді, 50 астам түрі бар. Беткейлі (К) антигеннен температураға және химиялық заттарға сезімталдылығына байланысты 3 антигенмен түрады: А термостабильді антиген, В, L термолабильді антигендер. Эшерихиялардың К антигеннің В типіне байланысты '97 түрін ажыратады. Антигендік қүрылымды серотоптарды формулалармен белгілейді. Мысалы, 055: К5: Н21 штамы 055 серологиялық тобына жатады.

Патогендіклік факторлары Е.соlі-ді клиникалық микробиологиялық лабораторияларда өте жиі бөліп алады.

________________________________________________________________________________________301

Бұл бактериялар ішектік және ішектен тыс аурулардың басты себепкері болып саналады. Сонымен ар Е.соlі ішектің қалыпты микрофлорасының өкілі.

Е.соlі энтеротропты, нейротропты, пирогенді әсер ететін эндотоксин түзеді (ЭПІТ тобы). ЭПІТ тобы ішектің эпителиіне жабысып немесе адсорбцияланып экзотоксинді түзеді, ол ащы ішек қуысында су хлоридтің мөлшерден көп болінуіне алып келеді және натридің кері сіңірілуін бүзады, нәтижесінде ішектің жиырылуын, іш өту мен сусыздануды күшейтеді. Кейбір диареягенді эшерихияларда дизентерия пыргыштары сияқты бактериялардың жасушаларга енуіне себепкер болатын инвазиялық факторлар анықалған. ЭПІТ ауру тудыруы нефротоксикалық әсерімен және қан кетумен де (геморрагия) анықталады. эгенді факторларга адгезияға себепші болатын кірпікшелер (пили) мен ақуыздар және фагоцитозға кедергі жасайтын микрокапсула жатады. Шартты-патогенді және диареягенді ішек таяқшалары антигенді ылымымен және патогенді факторлар жиынтығымен ерекшеленеді. Резистенттілігі. Басқа энтеробактериялардың ішінде Е.соlі қоршаған ортаның әртүрлі орларының әсеріне аса жоғары төзімділігімен ерекшеленеді. Дезинфекциялық заттардың әсерінен жойылады. 60° С температурамен қыздырғанда 15 минутта өледі.

Эпидемиологиясы. Дамыған мемлекеттерде гигиеналық стандарттарды сақтаған жағдайда еропатогенді эшерихиялар қоздыратын энтериттердің бүрқетпесі сирек кездеседі. Энтеротоксикалық ерихиялар жолаушылардың іш өтуінің негізгі себебі. Энтералды эшерихиоздардың инфекция көзі ауру цар мен жануарлар болып табылады. Инфекцияның таралу механизмі фекалды-оралды (ауыз қуысы іы), негізгі таралу жолдары -тағамдық (гамбургер, картоп, майонез, сүт, ауыз суы), қарым-қатынастық және тұрмыстық. Ауру көбінесе күрт көбею түрінде сипатталады Патогенезі. Е.соlі түрі шартты - патогенді эшерихиялар және диареягенді деп топшаларға бөлінеді. Шартты-патогенді эшерихиялар адамдардың, жануарлардың, қүстардың, рептилиялардың, ықтардың қалыпты микрофлораларының өкілдері. Микроб нәжіс арқылы сыртқы ортағатүседі. Ішек таяқшасының суда, топырақта, ауада, ас тағамдарында, тұрмыстық заттарда кездесуі нәжіспен ластану сеткіші болып табылады.

Шартты - патогенді эшерихиялар көбінесе эндогенді ірінді - қабыну процестерін (парентералды эширихиоздар) қоздырады, яғни сепсис, жарақаттардың іріндеуі, екіншілік пневмония, несеп жолдарының инфекциялары. Көбінде иммундық тапшылық жағдайда пайда болады.

Шартты - патогенді эшерихиялардың К плазмидаларының болуына байланысты антибиотиктерге тұрақтылық алып полирезистенттілікке ие болады және ауруханаішілік инфекциялардың туындауына әкеледі.

Патогенді Е.соlі ішектік эшерихиоздың, АІИ қоздырғыштары болғандықтан диареягенді деген атауға болды.

Диареягенді Е.соlі тобы бірыңғай емес, олар патогенділік факторларына, олардың генетикалық ерминациясына, эпидемиологиясының ерекшелігіне, патогенезіне және қоздыратын ауруларының якалық көріністеріне байланысты 4 категорияға бөлінеді. ЭТІТ - энтеротоксигенді ішек таяқшасы; ІІТ - энтеропатогенді ішек таяқшасы; ЭГІТ - энтерогеморрагиялық ішек таяқшасы; ЭИІТ- ероинвазиялық ішек таяқшасы. Бүлардан басқа толық зерттелмеген энтероагрегативті және диффузды гбысқыш ішек таяқшалары бар. ЭТІТ балалар мен ересектерде тырысқақ тәрізді аурудың қоздырғышы ііып саналады. Патогенділігі термолабилді тырысқақ токсинін және термостабилді энтеротоксиндерді уімен байланысты. Ащы ішектің эпителиіне жабысып, көптеп энтеротоксин бөліп, соның әсерінен '-су алмасуы бұзылып, сулы іш өтуге әкеледі. ЭТІТ 17 серотоппен байланысты, олардың ішінде 06: Т6,08:Н9, 078:Н11, 0148:Н28. ЭТІТ су арқылы және алиментарлы жолмен жұғады. ЭИІТтоқ ішектің лрышты қабығының эпителий жасушаларына енеді және көбейеді де, олардың құрылымын бұзады. ШТ шигеллаларға ұқсайтын плазмидасы бар, ол тоқ ішектің шырышты қабығының жасушаларына вазиялық процесті болдыратын беткейлік ақуыздардың синтезін кодтайды. Соның салдарынан зентерия тәрізді ауру дамиды. ЭИІТ су арқылы және алиментарлы жолмен жұғады, АІИ дамуы мүмкін. ЭИІТ келесі серотоптар байланысты 0124, 0144, 0152 (9 - дан астам серотоп). ЭПІТ бір жасқа дейінге______________________________________________________________________________________302

балаларда іш өту туғызады. Ауру көбінде тұрмыстық - қатынас арқылы АІИ түрінде жаңа туған балаларда жасанды тамақтандыру бөлімдерінде жиі өтеді. ЭПІТ ащы ішектің эпителий қабатының бетінде көбейіп микро бүрлерін бүзуға және эпителидің апикальді беткейін зақымдауға қабілетті. ЭПІТ серологиялық варианттары 055:НЮ, 0111:Н2, 026, 018 (барлығы 13), кейбір сероварлары шига тәрізді токсин бөледі. мысалы 055:Н10, ОІ11 :Н2,026:НЫМ. ЭГІТ адамдарда қан аралас іш өту (геморагиялық колит) тудырады соңында гемолитикалық уремикалық синдром, тромбты тромбоцитопениялық пурпура түрінде асқынуларға ұласады. Эпидемиологиялық маңызы бар ЭГІТ сероварлары - 0157:Н7 және 0157:HNM Инфекция көзі ірі қара мал мен қойлар. Негізгі жұғу жолы алиментарлы, яғни термиялық өңдеуден дүр өтпеген ет өнімдері. Соқыр ішек және тоқ ішектер зақымданады. ЭГІТ ішек эпителиімен жанасуы Э механизміне ұқсас болады. Ақуыз (интимин), фимбриялар ішектің жұмысын бұзады, гемолизин іше тосқауылдық қызметінің бұзылуына әкеледі. Геморрагиялық колиттің дамуы энтеротоксин және ши тәрізді токсиннің түзілуіне байланысты. ЭГІТ шига тәрізді токсинінің 2 типі кездеседі. 0157 серовар шигатәрізді токсиннің біреуін немесе екеуін де түзуі мүмкін.

Клиникалық көріністері. Жасырын кезеңі 2-ден 6 күнге дейін созылады. Ауру қызудың жедел жоғарылауымен, іш өту мен құсудан басталады. Сусыздану дамиды, нәжісте қан пайда болып, бүйректің зақымдану белгілері байқалуы мүмкін. Энтералды эшерихиоздар әртүрлі болуы мүмкін - симптом сыздықтан токсикалық-септикалыққа дейін. Колиэнтериттер балалардың ерте өлімінің себептерінің бірі болып табылады.

Иммунитеті. Парентералды эшерихиоздар көбінде иммунды тапшылық жағдайда дамиды. Оған тұрақты иммунитет қалыптаспайды.

Ішектік эшерихиоздар кезінде жергілікті иммунитет қалыптасады, секре-торлы ІgА түзіледі. ЭТІТ қоздыратын ішектік эшерихиоздан кейін тырысқақтық токсинінің суббірлігіне антиденелер түзіледі. жасқа дейінгі балаларда ЭИІТ - на пассивті трансплацентарлы иммунитет, плацентадан отіп кететін ІgG түзіледі. Бір жастағы балалардың табиғи иммунитеті туғаннан кейін 5- ші күні баланың ішегінде анасының сүті арқылы бифидобактериялар мен антиденелердің шоғырлануын қамтамасыз етеді. Аурудан соң иммунитет тұрақсыз және ұзақ емес.

Микробиологиялық диагноз қою. Жеделдетілген әдіс: РИФ, ИФТ, патогенділік плазмидаларын анықтау.

Зерттеуге арналған негізгі материал - нәжіс, қосымша қан, өт, несеп, дуоденалды бөліндісі, массалары, асқазан шайындысы т.б.

Негізгі әдіс - бактериологиялық әдіс. Эшерихиялардың патогенді түрін патогенсіз түрінен ферментативтік белсенділігіне байланысты ажырату мүмкін емес және біріншілік себіндіде олар біркелкі колониялар түзеді. Сондықтан келесі кезендермен зерттеу жүргізеді.

Бірінші күн. Зерттеу материалы (нәжіс, құсық массалары, несеп, ас тағамдары) Эндо және Плоскирев орталарына себіледі, 37° С температурада 18-24 сағат инкубацияланады.

Екінші күн. Қоректік орталарда өскен колонияларды іріктеп алады, мысалы Эндо ортасында лактоза оң Е.соіі қою - қызыл металша жылтыр немесе жылтыры жоқ ортасы ашық қызғылттау, кейде түссіз шеңбері бар, кейбіреулері жартылай мөлдір колониялар түзеді. Біркелкі колониялардан шамамен 10, әр түрлі болған жағдайда әр түрінен 2-3 колониядан тандап алып поливалентті ОКА сарысуларымен әйнекше бетіне серологиялық агглютинациялық реакция қояды. Серологиялық реакцияда оң нәтиже берген колониялардың жартысынан біріншілік идентификация жасайтын қиғаш агарға ілмекпен себінді жасалады.

Үшінші күн. Қиғаш агардағы өсіндіні сипаттайды, яғни глюкозаны ыдыратуын, газдың болуын, лактозаны ферменттеуін, күкірттісутек түзуін. Глюкозаны қышқыл мен газға дейін ферменттемейтін, лактозаны ферменттейтін немесе ферменттемейтін, күкірттісутек түзбейтін дақылдар Еsсhеrісhіа туыстастығына күмәнді болып келеді. Бүндай дақылдарды әйнекше бетіне ОКА поливалентті сарысуымен қойылатын агглютинациялық реакциямен қайталап тексереді, оң нәтиже берген жағдайда ОКВ, ОКС, ОКД, ОКЕ немесе ОК - иммундыглобулиндерімен тексереді. Оң нәтиже берген дақылдан индолға сынама қойып, жартылай сұйық қоректік ортаға, Симмонс ортасына, мочевиналы ортаға, Гисс ортасына (адонит, инозит, сорбит, рамноза) ілмекпен себеді.

_____________________________________________________________________________________303

Қозғалғыштығын бақылау үшін жартылай сұйық ортаға инелі әдіспен себінді жасайды. Төртінші күні. Себінділерге қортынды жасалады. Е.соіі бөлінген жағдайда серотипін анықтау қсатында серологиялық идентификация жасалады. О және К антигендерді анықтау үшін қиғаш агардағы иіктік дақылды пайдаланады, ОК поливалентті сарысуымен немесе ОК - иммундыглобулинімен оң ке берген дақылдарды топтық ОК жеке сарысуларымен агглютинациялайды. Алғашқы нәтижені жеке К - сарысумен әйнекше бетіне ОК - иммундыглобулинімен (тірі дақыл) немесе топтық адсорбцияланған ■сарысуларымен (100° С 30 минут қыздырылған дақыл) агглютинациялап дәлелдейді. ОК- иммуногло- инімен адсорбцияланған - О сарысуы болмаған жағдайда ОК - топты анықтауды тірі (К - антигенді ~ау үшін) және 100° С температурада 1 сағат қыздырылған (О- антигенді анықтау үшін) дақылмен ықтық (линейный) агглютинация реакциясымен жүргізеді. ОК- топты анықтаған соң қозғалғыш цардың арасынан Н - антигенді агарда иммобилизациялау немесе әйнекше бетіне агглютинациялау істерімен анықтайды.

И.И.Мечников атындағы НИИВС адсорбцияланған О - сарысуларды (И.Н. Улиско) және бір уақытга антигенді әйнекше бетіне агглютинациялап анықтауға арналған сарысулардың рапид - жүйесін ).А.Ратинер) дайындау технологиясы жасалған.

Бесінші күні. Тізбектік агглютинация реакциясының және Н- антигенді агарда иммобилизациялау істерінің нәтижесі ескеріледі. Тірі дақылмен қойылған К - антиденелік ірі мамықты агглютинат немесе здырылған дақылдағы О -антиденелік үсақ дәнді агглютинат бөлінген штамның ОК - топқа лындығын дәлелдейді. Н- антиген агарда иммобилизация болғызған штамның Н - сарысуға сәйкестігін ціреді.

Айқындалған О-, К-, Н- антигендерге байланысты бөлінген штамның серотипі анықталады. Түрішілік идентификация серологиялықтопты анықтауға, яғни шартты-патогенді ішектаяқшаларды іареягенді таяқшалардан ажыратуға мүмкіндік береді; антибиотикограмма жасалады.

Өкінішке орай қазіргі кезде біздің елімізде Е.соlі - дің патогенділік факторларын анықтайтын "рапайым, жеңіл әдістер жоқ.

Балалар мен ересектердің ішектік әшерихиозына диагноз қою үшін зерттеу кешені үйымдастырылуы рек. Соңғы кездері энтерогеморагиялық эшерихияларға көп көңіл бөлініп жүр. Бүл қоздырғышты анықтау пін сорбит қосылған және Н7 - сарысуы қосылған қоректік орталар қолданылады, сонымен бірге ПТР - н анықтайды.

Парентералды эшерихиоздардың қоздырғыштарын анықтау үшін бактериологиялық әдіс цанылады.

Емдеуі. Кешенді, науқастардың, әсіресе балалардың түз - су алмасуын қалпына келтіру.Ауыр вғдайларда антибактериялық препараттар қолданылады және симптомды ем жүргізіледі.

Алдын алуы. Спецификалық профилактикасы жоқ. Бейспецификалық пофилактикалық шараларына іиитарлық - гигиеналық талаптар, су қоймаларының, тағамдық өндірістердің, ас тағамдарының санитарлық қадағалануы жатады.