__________________________________________________________________________________265

13.2.2.9. Вакцина қолданудың нәтижелі болуының жағдайлары

Вакцинациялаудың нәтижелігі үш факторға байланысты: а) вакцинаның сапасы, яғни иммуногендігі; б) вакцина егілетін организмнің жағдайы; в) вакцина колданылу нұсқауы мен қолдану тәсілі.

Вакцинаның сапасы, яғни оның иммунизациялау тиімділігі, пайда болатын жағымсыз жанама көрнісіне, антигеннің тегіне, яғни антигеннің иммунды қасиетіне, гендік иммунитет түріне және антигенің өлшеміне байланысты. Антигеннің өлшемімен пайда болған иммунитет арасында математикалық тәуелдік бар. А.Маркович, А.Воробьев үсынған формуланы (LgН= А+ВіgD) антигеннің теңдігі деп атайды. Оның ішінде Н-иммунитеттің қуаты; Д-антигеннің өлшемі; А -антигеннің иммуногендік өлшем сапасының коэффициенті; В- организмнің иммундық жауабының коэффициенті. Әрбір антигенндерге сезімталдығымен адамдардың бір бірінен едәуір айырмашылығы болады. Сондықтан, қандай вакцинамен болмасын иммунизацияланғанда адамдардың кем дегенде 95 пайызында иммунитет пайда болуы керек. Әдетге ондай көрсеткіш вакцинаны 2-3 рет қайталап еккенде туады. Әрине, вакцинацианың нәтижелігіне организмнің иммундық жауап беру мүмкіншілігінің сапасы (иммундық жүйенің жән организмнің жалпы физиологиялық жағдайы) әсер етеді. Әсіресе, организмде біріншілік, немесе екіншілік иммунды тапшы- лығы болса иммунитет сапасы төмен болады. Иммунды жауапқа сапалы тамақтану (әсіресе ақуыздар), витаминдердің бар - жоғы, экологиялық және әлеуметгік жағдайлар, кәсіби ерекшелігі, соматикалық және инфекциялық аурулар, айта берсе, ауа райы мен географиалық көрсеткіштер әсер ететіні ежелден әйгілі. Қолайсыз жағдайлардың иммунитет қүрылуына зиянды әсер ететіні түсінікті, сондықтан ол жағдайларда вакцинациядан кейін жағымсыз жанама асқынулар саны өседі. Соған сәйкес вакцинациялу не вакцинацияламау көрсеткішінің тізімі қүрылған.

Вакцинаның иммунологиялық нәтижелігі алғашында экспериментте тек-серіліп соңында эпидсынақтан өткізіледі. Эксперименталдық жануарлардың көмегімен вакцинаның қорғау коэффициенті деген көрсеткішін анықтайды. Ол көрсеткіш сынақталу және бақылану тобындағы өлген, не ауырған жануарлардың пайызын салыстыру арқьшы шығарылады. Мысалы, егер сынақталу топтағы жануарлардың 10 пайызы өлсе, ал бақылану тобында -90 пайыз болса, онда қорғау коэффициенты 90/10=9 тең болады.

Эпидсынақта вакцинациялаудың нәтижелік коэффициентін анықгайды. Ол үшін көлемді үжымда вакцинацияланған адамдардың арасындағы ауруға шалдыққан пайызын теңсанды вакцинацияланбаған адамдар арасындағы ауруға шалыққандардың пайызын салыстыру арқылы анықтайды.

13.2.2.10. Қазіргі кезде қолданылатын вакциналардың жалпы сипаттамасы

Қазіргі уақытта вакцинопрофилактика үшін 40-тан астам вакцинаның түрі қолданылады, олардың жарымынан көбі тірі вакцина қатарына жатады (13.2-кесте).

Қолданылатын вакциналардың негізгі түрлері және олардың сыпаттамалары кестеде келтірілген. Кестеден вакциналардың бірімен бірі арасында көп айырмашылықтары бар екенін көруге болады. Соған қарамастан вакцинаны қолдану керек екені күмәнсіз, оған егілген адамдардың ауырған және олімге душар болған сандарының көп төмендегені және экономикалық жетістіктер куә бола алады. Қазіргі уақытта инфекциялық аурулармен күресу жолында вакцинациялау ең нәтижелі тәсілдің біреуі. Көп уақытқа дейін тірі, не өлі вакцинаның нәтижелі екені туралы әртүрлі көзқарас болды. Нәтижесінде келесідей түжүрым туды: вакцинаның қай түрі болмасын қорғаныш көрнісінің жоғарғы деңгейін тудырса, инфекциялық аурулардың санын төмендетуде нәтижелі болса, вакцинацияланған адамдарға зыянды әсерін тигізбесе, сол вакцина қолданылуы керек._______________________________________________________________________________________266

Кесте 13.2.

Иммундыпрофилактикада қолдаиылатыи негізгі вакциналардың тізімі

Вакцинаның	Вакцина	Вакциналық	Қорғау	Авторлары
түрі		штамның аты	коэфициенті
Бактериалық түрі	Обалық	Е	10	Г.Жерар,
		15	50-100	Ж. Робик,
	Туляремиялық			Б.Эльберт
		СТИ-1 19 ВА БЦЖ	50-100	Н. Гайский
	Түйнемелік			Н. Гинзбург,
	Бруцеллездік (Сарып ауруы) Туберкулездік Ку-қызбалық Қара шешектік Қызылшалык Тұмаулық Полиомиелиттік Паротиттік Сары безгектік Жылқының венесуалдық энцефаломиелиттілік		10-30	Л.Тамарин
			10 50-100 500	П.Вершилова
		М-14 Листер, М-63 Л-16, ЭШИт.б. Ленинград т.б.		А.Кальмет,
				К.Герен
				П.Здродовский,
				В.Гениг
Вирустык түрі				С.Мареникова т.б.
			20-30	А.Смородинцев М.Чумаков т.б. А.Смородинцев т.б. А.Сэбин, М.Чумаков А.Смородинцев т.б. Ш. Ридт.б. А.Воробьев т.б.
			2-3
		1,2,3 типі	50
		-	50 100 10
		17Д « Дакар» № 230
Анатоксиндер	Дифтериялық	-	100	Авторлар
	(Күл)			кауымы
	Сіреспелік	-	100	-
	Ботулизімдік	-	100	А.Воробьев
	(А, В, С, Д, Е)
	Секстанатоксин	-	100	АБоробьев т.б.
Белсендігі	АКДС (адсорбталэған	-	-
жойылған	көкжетел- дифтерия-		5-10 10 2-3 5-10 5-10 10 10-30
бактериалық	сіреспелік) Іш сүзектік Бөртпе сүзектік Тұмаулық А -гепатитік Ұшыктық Кене энцефалиттілік Қутыруға карсы
		Патогенді шгамдар
Белсендігі		-
жойылған		-
вирустық		-
		- -
Генді - инженерлік	В-гепатнтінікі	Ашытқының	10	Авторлар тобы
	(ашытқылы)	рекомбинаттық штамы

______________________________________________________________________________________267

Вакцинаның барлық түріне қойылатын талаптар бар. Вакцинацияға қолданылатын препараттар төменгідегідей шарттарға сәйкес келуі керек: иммуногенді, қауіпсіз, реактогенсіз, аллергиялық тітіркендіру тудырмайтын, тератогендік, онкогендік касиеті жоқ; вакцина дайындалатын микробтардың штамы генетикалық түрақты болып, үзақ уақытқа дейін сақталуы, оның өңдру процесі жеңіл және қолдану тәсілі қарапайым, жаппай қолдануға мүмкіншілігі болу керек.