21 Валюта курсы: түсінігі, түрі, ерекшелігі

Валюта бағамы әр түрлі елдер ақша бірліктерінің арақатынасы. Бұл арақатынас олардың сатып алу қабілеті арқылы анықталады. Сырт қарағанда ақша айырбасына қатысушыларға валюта бағамы бір елдің ақша бірлігінің екінші елдің ақша бірлігіне шаққандағы «бағасы» іспеттес көрінеді.акциялардың, облигациялардың, басқа да бағалы қағаздардыд сатып алу жэне сату құны. Қағаз ақшаның бағамы оның алтын валюта н\е басқа елдер валютасы б-ша сипатын көрсетеді. Валюта айырбасы ұғымы мұндай еркiн аударынғыштық оның мiнездемесiмен байланған. Валютаның еркiн алмастырылатынының дәрежесiмен валюталық операциялардың мемлекеттiк реттеуiн тетiкпен анықталады. Егер резиденттерге және резидент еместерге бұл валютаның елiнде валюталық мәмiлелердiң жүзеге асыруына шектеу қандай болмасын қолданбаса валютаны еркiн айналысқа түсетiн деп атайды. Жартылай еркiн аударылатын айырбастау операцияларының кейбiр түрлерiне шектеу және регламенттеулер жұмыс iстеген немесе бұл операциялардың кейбiр қатысушылары үшiн елдердiң валютасы болып есептеледi.Еркiн аударынғыштық сайып келгенде - бұл валютаның қабiлеттiлiгi басқа валюталарға еркiн ауысып кетсiн және валюталық нарықтарда ұлттық валютаға керi.

Валюта бағамын ретеу алдында бағамға әсер ететін факторларға тоқтайық. Бұл саладағы зерттеу валюта бағамына әсер ететін негізгі 3 фактордың барлығын көрсетті: экономикалық, саяси, психологиялық. Экономикалық факторларды өз алдына бағам құрушы ж\е реттеуші деп бөлуге болады. Негізгі бағам құрушы факторлар: ЖҰӨ, төлем балансы, инфляция, ақша ұсынысы, пайыздық мөлшерлеме. Реттеуші факторларға валюталық, несиелік, эмиссиялық саясатты, салықтарды, квоталарды, төлемдерді, лицензияларды, баға саясатын, заңгершілікті, валюталық–қаржылық құрылымның тұрақтылығын жатқызамыз.

Саяси факторлардың ішінен басқарушы органдардың тұрақсыздығын, елдің ақша жүйесіне өзгертулер енгізетін саяси шешімдерді, мемлекеттің ұзақ мерзімді бағдарламаларын, экономикалық және саяси құрылымдардың арасындағы байланысты ерекше көрсетеміз.

Экономикалық, не саяси өзгерістер барысында туатын валюталық нарыққа қатысушылардың психологиялық күтімдерінің өзгерістері де валюта бағамының динамикасының күрт жылжуына алып келеді.

Валюта бағамының динамикасына ішкі факторлармен қатар сыртқы факторлар да әсер етеді. Жаһандану кезеңінде әлемдік тауар, қаржы нарықтарындағы бағаның ауытқуы, шетел елдерінің сыртқы сауда саясаты, халықаралық сауда және қаржылық ұйымдардың қызметтері, жаңа технологиялардың пайда болуы да әсер етеді.

22. Валюта курсы мен оны реттеу. Валюта режимі мен қр-дағы валюталық реттеу.

Валюта курсы, валюта бағамы — бір елдің ақша бірлігінің екінші бір елдің ақша бірлігімен белгіленген құны. Валюта курсы, көбінесе, ұлттық валюталардың халықаралық ақша бірлігіне, мыс., ЭКЮ-ге, СДР-ге (қарыз берудің арнайы құқығы) қатынасы бойынша қолданылады. Қазіргі кезде валюта курсы валюталардың сатып алуға жарамдылығын ескере отырып белгіленеді және өте айнымалы болып табылады . Валюта курсына ықпал ететін негізгі факторлар қатарына елдің төлем балансының жай-күйі, инфляция деңгейі, қысқа мерзімді капиталдардың елдер арасындағы ауыс-түйісі, сондай-ақ, саяси дағдарыс пен әскери қақтығыстар (соғыс) жатады.

Валюта курсын реттеу: Валюта бағамын ретеу қаржы министрі, орталық банк немес арнайы валюта бағамын реттеуге арналған органдар арқылы жүзеге асады .Олар өз кезегінде бірнеше шараларды жүзеге асырады:

Дисконттық саясатты – орталық банктің койылымын өзгерту, ол шетел капиталының мемлекетке келетін ағымына ықпал етеді. Егер қойылым өзгерсе төлем балансы жақсарады және ұлттық валюта бағамы жоғарылайды;

Девиздық саясат — шетел валюталарын валюта нарығында сату және сатып алу арқылы ұлттық валютаға әсер ету. Ұлттық валютаға шетел валютасын сатып алу арқылы орталық банк шетел валютасына тұтынуды өсіру арқылы ұлттық валюта бағамын төмендетеді;

Валюталық интервенция;

Официальное изменение курса национальной денежной единицы через:

девальвацию – халықаралық қаржы нарығындағы, ұлттық қаржы курсының төмендеуі, қаржы резервінің азаюы, мемлекеттің төлейтін балансы және тез арадағы сауданың төмендеуімен байланысты, ұлттық ақша бірлігінің тұрақты құндылығының заңды дәрежеде төмендеуі, құнсыздануы.

Валюталық демпинг - экспорт товаров по ценам ниже мировых нормальных цен, связанный с отставанием при инфляции падения покупательной способности денег от падения курса инфляционной валюты, в результате чего у экспортера появляется добавочная прибыль и за счет нее осуществляется понижение цен на экспортные товары;

Ревальвация – жоғарылату, мәнді болу дегенді білдіреді. Ұлттық валютаның басқа елдердің валютасына қатысты бағамын көтеру. Капиталдар ревальвация қарсаңында елге ағылады және ревальвация жүзеге асырылғаннан кейін несие капиталының ұлттық нарығына кері қайтарылады.

Валюта бағамын реттеу методтары:

1) валюталық интервенция (орталық банктің валюта нарығындағы операцияларға араласуы, щетел валютасын сату және сатып алу арқылы ұлттық валютаға әсер ету);

2) валюталық шектеу.

Сонымен қатар нарықтық реттеу деген болады. Ол яғни халықаралық валюталық қатынастардағы сұраныс пен тұтынудың еркін қалыптасуы. Бірақ тәжірибеде ондай еркін нарық жоқ, сондықтан нарықтық және мемлекеттік реттеу әрдайым бір бірін толықтырып отырады.

Валюта бағамын реттеудегі методтардың ішінде ең маңызды орында валюталық шектеу алады – ұлттық және шетелдік валютаны экономикалық, ұйымдастырушылық, құқықтық шаралар арқылы реттеу.

Валюта режимі мен ҚР-дағы валюталық реттеу.

Валюта режимі – ұлттық валютаны шетел валютасына айырбастаудағы пропорцияның қалыптасқан жүйесі.

Валюта режимінің түрлері:

МВФ-ның есебі бойынша 2011 жылғы валюта бағамының 10 түрі белгіленген.

Қалыптасқан бағам режимі. Оның ішінді :

1. не смогла перевести Курсовой режим без отдельного законного средства платежа;

2. валюталық басқарманың және валюталық кеңестің режимі;

3. тағы басқа калыптасқан бағамның дәстүрлі режимі.

Ауыспалы режим. Оның ішінде:

1. тұрақты бағам режимі;

2. өзгерту мүмкіндігі бар қалыптасқан бағам;

3. бағамды өзгерту мүмкіндігі бар басқа да режимдер;

4. горизонтальді коридор аясындағы калыптасқан бағам;

5. басқармалы бағамдардың басқа да режимдері.

Қалқымалы (плавающий) бағам режимі. Оның ішінде:

1. қалқымалы бағам;

2. еркін қалқымалы бағам.

ҚР-дағы валюталық реттеу:

Қазақстан республикасының валюталық заңнамасы ҚР ның Конституциясына негізделеген және құрамына:

ҚР ның «валюталық реттеу және валюталық контроль» заңы (от 17/06/2005г);

Басқа да ҚР ның нормативтік құқықтық актілері:

Ø валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібі (утв. Постановлением Правления Национального Банка РК №129 от 11/12/2006г),

Ø валюталық контрольдың экспорттық және импорттық тәртібі (утв. Постановлением Правления Национального Банка РК №86 от 17/08/2006г).

Бұл валюталық реттеудің мақсаты мемлекет саясатына экономикалық өсім және экономикалық қауіпсіздікті тұрақтандыруға көмектесу.

Валюталық реттеудің міндеттері:

1) ҚРдағы валюталық құндылықтарды пайдалану тәтібін қалыптастыру;

2) ҚР ның әлемдік экономикаға ары қарай интеграциясына жағдай жасау;

3) капитал ағымының және валюта операцияларының ақпараттық базасын қамтамасыз ету;

Негізгі ҚР ның валюталық реттеуін қадағалайтын органдар Ұлттық банк болып табылады.

ҚР ның үкіметі мен басқада мемлекеттік органдары валюталық реттеуді өздерінің компетенциясында жүзеге асырады. ҚР ның ұлттық банкі және үкіметі заңға сәйкес өзінің компетенциясына сәйкес резиденттер мен бейрезиденттерге қажет нормативтік актілер шығарады.

Осы нормативтік актілер валюталық реттеуге қатысты міндетті түрде Ұлттық банктің келісімін алу қажет.

Валюталық реттеудің негізгі органы ретінде Ұлттық банк бекітеді:

1) шетел валюталарымен айырбас операцияларын ұйымдастыруға байланысты тәртіп пен талаптарды бекітеді;

2) резиденттерге және бейрезиденттерге валюталық операциялардың тәртібін бекіту сонымен қатар валюталық реттеу режимі;

Тіркеу, регистрации; уведомления;

3) бейрезиденттерге валюталық операция мониторинг тәртібін белгілеу;

Сонымен қатар Ұлттық банк айырбастау операцияларына лицензия береді.