2. Гидромодуль графигін есептеу

Ауыспалы егіс дақылдарының суару режимі әрбір дақылдардың суару режимін қосу, біріктіру арқылы анықталады. Бұл қосуды, біріктіруді суару гидромодулі « » арқылы жүргізеді

мұнда суару гидромодулі немесе бір гектар егіске бір секундте

берілетін су өтімі, л/с ^.га;

- ауыспалы егістегі дақылдың алып жатқан үлесі;

суару мөлшері, м³/га; дақылды суару мерзімі, тәулік.

Дақылдың суару мерзімі оның көлеміне, биологиялық ерекшеліктеріне, суару әдістеріне және еңбекті ұйымдастыру жағдайларына байланысты қабылданады. Дақылдың суару мерзімі азаятын болса сол алқаптағы дақыл ылғалды өзінің биологиялық қолайлы мерзімінде алады. Алайда мұнда су өтімі өседі, сөйтіп еңбекті ұйымдастыру жұмыстары қиындайды. Керісінше суару мерзімі ұзарса су өтімі төмендейді, бірақ дақылдың биологиялық ерекшеліктері толық қанағаттандырылмайды. Осының барлығы ескерілген жағдайда дақылдың суару мерзімі шамамен 5 – 10 тәуілік аралығында белгіленеді.

Осы мәліметтер алдымен кестеге түсіріледі. Соңынан кесте мәліметтері негізінде график тұрғызылады. Гидромодуль екіге бөлінеді: жасақталған және жасақталмаған.

Жасақталмаған гидромодульдіңдің екі басты кемшіліктері бар. Бірінші кемшілігі – гидромодульдің ең жоғары ( ) және ең төменгі ( ) мәндерінің арасындағы алшақтық өте үлкен. Екінші кемшілігі – вегетациялық кезеңде егіске су берілмейтін кезеңдер көп. Демек, осы кезеңдерде ауыспалы егіске су беретін канал істемейді . Мұндай кезде каналды шөп-шалам басып кетеді.Сондықтанда жасақталмаған гидромодульді жасақтаймыз. Ол үшін суарудың орташа күнін 2-3 күн алға немесе артқа жылжытамыз. Жасақталған және жасақталмаған графиктер бойынша ауыспалы егістікке берілетін жалпы су мөлшері өзгермей тұрақты болып қалады.

q₁Т₁= q₂Т₂=const

Жасақталған гидромодуль графигіндіге суарудың ұзақтылығын мына формула арқылы анықтаймыз

t_ж= ,

мұнда q_ж – жасақталмаған графиктегі гидромодулдің мәні;

t_ж- жасақталмаған гидромодуль графигінің суару ұзақтылығы;

q_ор- жасақталмаған гидромодульдің орташа мәні.

мұнда n-гидромодульдің саны.

Суаруды тағайындалған мерзімнен 2...5 күн бұрын ертерек бастауға болады, ал қажетті мерзімнен 3 және одан да көп кешіктіріліп жүргізілген суару тиімділігі күрт төмендейді, сол себептен суаруды ең көп дегенде 1...2 тәуліктен артық кешіктірмеу керек.

2.1- кесте. Жем –шөп ауыспалы егістің жасақталмаған гидромодуль кестесі

Дақылдар	Үлестік салмағы	Суару саны	Суару мөлшері	Маусымдық суару мөлшері	Суару кезеңі		Суарудың орташа күні	Суару ұзақтылығы	Гидромодуль q, л/с га
					басы	аяғы
Бір жылдық жоңышқа	12,5	1 2 3 4 5	790 800 800 800 800	3980	23.04 18.05 7.06 26.06 14.07	30.04 25.05 14.06 3.07 21.07	26.04 21.05 10.06 29.06 17.07	8 8 8 8 8	0,14 0,14 0,14 0,14 0,14
Екі жылдық жоңышқа	37,5	1 2 3 4	600 1000 1092 1092	3784	27.05 27.06 24.07 17.08	3.06 4.07 31.07 24.08	30.05 30.06 27.07 20.08	8 8 8 8	0,33 0,54 0,59 0,59
Дәндік жүгері	12,5	1 2 3 4 5	436 488 600 750 760	3034	14.05 7.06 26.06 5.07 7.08	21.05 14.06 3.07 12.07 14.08	17.05 10.06 29.06 08.07 10.08	6 6 6 6 6	0,11 0,12 0,14 0,18 0,18
Судан шөбі	12,5	1 2 3 4 5 6	436 436 500 550 650 764	3336	12.05 26.05 9.06 22.06 5.07 23.07	19.05 2.06 16.06 29.06 12.07 30.07	15.05 29.05 12.06 25.06 8.07 26.07	8 8 8 8 8 8	0,08 0,08 0,09 0,10 0,12 0,14
Сүрлемдік жүгері	25	1 2 3 4	600 600 600 600	2400	2.05 29.05 19.06 3.07	9.05 5.06 26.06 10.07	5.05 1.06 22.06 6.07	8 8 8 8	0,22 0,22 0,22 0,22

Сурет 2.1- Жем-шөп ауыспалы егістің жасақталмаған гидромодуль графигі

2. 2-кесте . Жем –шөп ауыспалы егістің жасақталған гидромодуль кестесі

Дақылдар	Үлестік салмағы	Суару саны	Суару мөлшері	Маусымдық суару мөлшері	Суару кезеңі		Суарудың орташа күні	Суару ұзақтылығы	Гидромодульq, л/с га
					басы	аяғы
Бір жылдық жоңышқа	12,5	1 2 3 4 5	790 800 800 800 800	3980	23.04 18.05 5.06 21.06 13.07	30.04 25.05 12.06 28.06 20.07	26.04 21.05 8.06 24.06 16.07	8 8 8 8 8	0,14 0,14 0,14 0,14 0,14
Екі жылдық жоңышқа	37,5	1 2 3 4	600 1000 1092 1092	3784	25.05 28.06 20.07 13.08	29.05 3.07 28.07 21.08	27.05 1.07 24.07 17.08	5 8 9 9	0,52 0,54 0,53 0,53
Дәндік жүгері	12,5	1 2 3 4 5	436 488 600 750 760	3034	13.05 5.06 21.06 3.07 4.08	18.05 11.06 28.06 12.07 13.08	15.05 8.06 24.06 7.07 8.08	6 7 8 10 10	0,11 0,09 0,11 0,11 0,11
Судан шөбі	12,5	1 2 3 4 5 6	436 436 500 550 650 764	3336	8.05 29.05 5.06 21.06 3.07 28.07	13.05 3.06 11.06 28.06 12.07 7.08	10.05 31.05 8.06 24.06 7.07 1.08	6 6 7 8 10 11	0,11 0,11 0,10 0,10 0,09 0,10
Сүрлемдік жүгері	25	1 2 3 4	600 600 600 600	2400	30.04 29.05 14.06 3.07	7.05 5.06 21.06 9.07	3.05 1.06 17.06 6.07	8 8 8 8	0,22 0,22 0,22 0,22

Сурет 2.1- Жем-шөп ауыспалы егістің жасақталған гидромодуль графигі