5.2.1 Егістік танабы ішіндегі суару жүйесі

Ауыспалы егіс танабының ауданы дәндік, мал азғындық дақылдар үшін 40-60га, қант қызылшасы, мақта және көкөніс үшін 20 – 40 га, одан да аз болуы мүмкін. Әдетте егіс танабы ішінде тұрақты каналдар болмайды. Сондықтан ауыспалы егіс танабына су беретін канал суармалау желісінің соңғы тұрақты каналы болып саналады.

Осыған байланысты егіс танабының ішінде уақытша суармалы желісі орналасқан. Бұл желінің құрамды бөліктері: 1) уақытша арық; 2) оқ арық; 3) жүйектер мен тақталар. Танап ішінде уақытша суармалау желісі 3 түрде болуы мүмкін.

Бірінші түрі – Көлденеңгі түрі. Бұл егістік бетінің тегістігі жақсы және оның еңістігі 0,004 тен жоғары болғанда қолданылады. Мұнда танапқа су беретін канал да және уақытша арықтар да горизонтальдарға қиғаш орналасады. Уақытша арықтар бірінші суарымның алдында тартылады, олардың ара қашықтықтары жүйек пен тақталадың ұзындықтарына тең болады.

Екінші түрі - ұзына бойғы түрі. Бұл егістік бетінің тегістігі нашарлау және оның еңістігі 0,004тен аз жағдайда қолданылады. Мұнда уақытша арықтар мен суару құралдары - жүйектер мен тақталар басты еңістік бағытында жобаланады. Ал уақытша арықтан оқ арықтар бастау алады. Оқ арықтардан су жүйектер мен тақталарға беріледі. Оқ арықтардың ара қашықтығы жүйек пен тақталардың ұзындығына тең.

Үшінші түрі - уақытша арықсыз түрі. Мұнда жер беті тегістігі жақсы және біркелкі. Және есеп бойынша жүйектер мен тақталар ұзындығы 400м және одан жоғары. Жүйектер мен тақталарға су тікелей танапқа су беретін каналдан беріледі немесе олар оқ арықтар арқылы су алады.

Осы үш түрдің ең тиімдісі болып көлденеңгі түрі саналады. Себебі мұнда оқ арықтар болмайды, сондықтан шығындар азаяды. Жерді пайдалану коэффициенті жоғары. Судың топыраққа сүзілуі қысқарады.

5.2.2 Ашық суармалау желінің көрсеткіштерін есептеу

Ауыспалы егіске су беретін каналдың қалыпты және төменгі су өтімдері төмендегі формула арқылы анықталады:

;

Осы каналдың ең жоғары су өтімі:

мұндағы: қалыпты су өтімінің жоғарылау коэффициенті. Ол 1,05 – 1,30 аралығында болады.

Каналдың гидравликалық есебі төмендегі формула арқылы жүргізіледі:

,

мұндағы: - каналдың көлденеңгі кесіндісінің су ауданы; жылдамдықты анықтайтын Шези коэффициенті; гидравликалық радиус; канал еңістігі.

Каналдың көлденең қимасындағы судың ауданы:

,

Каналдың су астындағы /ылғалданған/ периметрі:

,

Гидравликалық радиус:

,

арнайы кестеден « » және « » мөлшеріне сәйкес анықталады. Каналдағы су жылдамдығы:

Каналың су өтімі:

Есеп нәтижелері төменгі кестеде көрсетілген.

5 – кесте. Ауыспалы егіс каналының гидравликалық есебі

0,4	0,48	2,04	0,24	14,22	0,27	0,129
0,8	1,44	3,48	0,41	21,23	0,40	0,576
1,2	2,88	4,92	0,59	27,50	0,52	1,497

Графикте екі қисық сызу орналасқан. Біріншісі каналдағы судың тереңдігімен оның су өтімінің байланысы. Екіншісі каналдағы судың тереңдігімен су жылдамдығының байланысы. Каналдың су өтімі 160 л/с. Осыған сәйкес бірінші қисық сызудан каналдағы судың тереңдігін анықтаймыз, ол 0,57 м тең болды. Осы тереңдікке сәйкес екінші қисық сызудан су жылдамдығын табамыз, ол 0,33 м/с тең.

А.Н.Костяковтың формуласымен каналдың 1км ұзындығымен төмен қарай топыраққа сүзілген су өтімі анықталады:

,

мұндағы: топырақтың суды сүзу коэффициенті.

Осы каналдың сағасындағы су өтімі, немесе «брутто» су өтімі:

Каналдың пайдалы әсер коэффициенті:

.