1) Кестелер - мәліметтерді сақтау үшін жасалған, өрістерден жэне жазбалардан тұратын мәліметтер.

KecTe(Tables) - мәліметтер базасымен жү_мыс істеуге арналған негізгі объект, мәліметтер жиыны. Ол өрістер мен жазбалардан түрады.

• )Ka36a(Record) - кестенің бір қатары, яғни жолы. Ол СУБД мәліметтерін сақтайтын негізгі блок болып табылады. Жазба сипатталатын бір объект туралы толық мәлімет береді.

• Өріс(Ғіеісі) - кестедегі бағана немесе тік жол. Access-те өріс мәліметтерін сипаттайтын оның бірсыпыра қасиеттері болады. Енгізу өрісі деп басқару элементі ретінде мәлімет енгізілетін бір бағанадағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мэндер енгізіледі.

• Санауыш - кестедегі жазбалардың реттік нөмерлері орналасатын өріс.

2. CYpaHbic(Queries) - жүмыс істеуші адамның керекті мәліметерді бір немесе бірнеше кестеден белгіленген шарттарға байланысты таңдап алу тэсілі. Таңдап алу жолымен сұраныс беру арқылы кестедегі мәліметтерді жаңартуға, жоюға, көбейтуге немесе бү_рынғы кестелер негізінде жаңа (виртуальды) кестелер қүруға болады. Access-те сүраныстардың бірнеше түрі бар.

3. OopMa(Forms) - мәліметтерді экранда бейнелеу жолы немесе оларды басқару мүмкіндіктері, яғни өзара байланысқан мәліметтерді тұтынушыға ыңғайлы түрде бейнелеуге, қарауға немесе енгізуге арналған тэсілдер.

4. Есептер (Отчеты) - мәліметтерді баспаға шығарып қағазда бейнелеу тэсілі, яғни қағазға басып шығаруға арналған тэтижелік құжаттар. Конструктор - мәліметтер базасы обьектінің (кестелер, сұраныстар, формалар, басылымдар, макростар, модульдер) қасиеттерін анықтау режимі. IIIe6ep(Wizards-MacTep) - белгілі бір мақсатта шектеулі эрекеттер жиынын біртіндеп орындайтын программа. Шеберлер оны орындайтын адаммен сұхбаттасу (диалог) ісін атқара отырып, қойылған мәліметтерді программаға енгізуді қамтамасыз етеді.

5. MaKpocTap(Modules) - Visual Basic for Application (VBA) тіліндегі программалар сақталады жэне олар қолданбалы программаларды құру кезінде стандартты емес процедураларды іске асыру үшін жасалады.

Access-те түлынушыға өз есептерін ойдағыдай шағаруға мүмкіндік беретін эртүрлі диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, саймандар тақтасындағы батармалар, суырылып шығатын түсініктемелік сөздер, Конструктор (Design), LLIe6ep(Wizards) программалары жатады. Access деректер қорын басқару жүйесімен жүмыс істеу тэсілдері Windows ортасындағы графикалық объектілермен (терезе, тізім, ауыстырып қосқыш, жалауыша, батырма, тағы сол сияқты), жүмыс істеу тэрізді орындалады. Кесте аралық байланыстың схемасы

Деректер схемасын жасап болғаннан кейін, техникалық тапсырманың «қағаздық» кезеңі бітеді. Бұл схеманы жүмыстың тапсырушысымен ақылдасып келістіру керек, содан кейін барып деректер қорын қүруға кірісуге болады. Бірақ мынаны үмытпау керек, жобаны жасау барысында жүмысты тапсырушының басына жаңа идеялар келіп отырады. Жобалаудың барлық кезеңінде ел бір жүйеге мекеменің барлық жаңа бөлімдері мен қызмет ету орындарын кіргізуге тырысады. Тапсырушының барлық тілектерін орындау мүмкіндігі көбінде деректер қорын жасаушының мамандық дэрежесімен анықталады. Егер деректер схемасы дүрыс болса, қорға жаңа кестелерді қосу қиын емес. Ал егер қордың құрылымы тиімсіз болса, жобалаушы қиын сынақтан өтіп, тапсырушымен қайшылыққа Өріс(Ғіеісі) - кестедегі бағана немесе тік жол. Access-те өріс мәліметтерін сипаттайтын оның бірсыпыра қасиеттері болады. Енгізу өрісі деп басқару элементі ретінде мәлімет енгізілетін бір бағанадағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мэндер енгізіледі. Санауыш - кестедегі жазбалардың реттік нөмерлері орналасатын өріс.

2. CYpaHbic(Queries) - жүмыс істеуші адамның керекті мәліметерді бір немесе бірнеше кестеден белгіленген шарттарға байланысты таңдап алу тэсілі. Таңдап алу жолымен сұраныс беру арқылы кестедегі мәліметтерді жаңартуға, жоюға, көбейтуге немесе бүрынғы кестелер негізінде жаңа (виртуальды) кестелер қүруға болады. Access-те сүраныстардың бірнеше түрі бар.

3. OopMa(Forms) - мәліметтерді экранда бейнелеу жолы немесе оларды басқару мүмкіндіктері, яғни өзара байланысқан мәліметтерді тұтынушыға ыңғайлы түрде бейнелеуге, қарауға немесе енгізуге арналған тэсілдер.

4. Есептер (Отчеты) - мәліметтерді баспаға шығарып қағазда бейнелеу тэсілі, яғни қағазға басып шығаруға арналған тәтижелік құжаттар. Конструктор - мәліметтер базасы обьектінің (кестелер, сұраныстар, формалар, басылымдар, макростар, модульдер) қасиеттерін анықтау режимі. IUe6ep(Wizards-MacTep) - белгілі бір мақсатта шектеулі эрекеттер жиынын біртіндеп орындайтын программа. Шеберлер оны орындайтын адаммен сұхбаттасу (диалог) ісін атқара отырып, қойылған мәліметтерді программаға енгізуді қамтамасыз етеді.

5. MaKpocTap(Modules) - Visual Basic for Application (VBA) тіліндегі профаммалар сақталады жэне олар қолданбалы программаларды құру кезінде стандартты емес процедураларды іске асыру үшін жасалады.

Access-те түлынушыға өз есептерін ойдағыдай шағаруға мүмкіндік беретін эртүрлі диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, саймандар тақтасындағы батармалар, суырылып шығатын түсініктемелік сөздер, Конструктор (Design), IIJe6ep(Wizards) программалары жатады. Access деректер қорын басқару жүйесімен жүмыс істеу тэсілдері Windows ортасындағы графикалық объектілермен (терезе, тізім, ауыстырып қосқыш, жалауыша, батырма, тағы сол сияқты), жүмыс істеу тэрізді орындалады. Кесте аралық байланыстың схемасы

Деректер схемасын жасап болғаннан кейін, техникалық тапсырманың «қағаздық» кезеңі бітеді. Бү_л схеманы жүмыстың тапсырушысымен ақылдасып келістіру керек, содан кейін барып деректер қорын қүруға кірісуге болады. Бірақ мынаны үмытпау керек, жобаны жасау барысында жүмысты тапсырушының басына жаңа идеялар келіп отырады. Жобалаудың барлық кезеңінде ел бір жүйеге мекеменің барлық жаңа бөлімдері мен қызмет ету орындарын кіргізуге тырысады. Тапсырушының барлық тілектерін орындау мүмкіндігі көбінде деректер қорын жасаушының мамандық дэрежесімен анықталады. Егер деректер схемасы дүрыс болса, қорға жаңа кестелерді қосу қиын емес. Ал егер қордың құрылымы тиімсіз болса, жобалаушы қиын сынақтан өтіп, тапсырушымен қайшылыққа

үшырайды. Орындаушы мен тапсырушының арасындағы қайшылық эрқашан орындаушының мамандық дәрежесінің төмендігін көрсетеді. Сондықтан деректер қорын алдын ала жобалау кезеңін негізгі кезең деп санау керек. Оның табысты болуынан, деректер қорының қаншалықты ыңғайлы болатыны жэне қолданушылар онымен жүмыс істеуі тэуелді болады. Егер қолданушылардың оған сұранысы болмаса, бұл олардың төмен дәрежелі қолданушылар болғаны емес, қорды жобалаушының мамандық дэрежесінің төмен болуының айғағы.

Кестелер арасындағы байланыс келесі мүмкіндіктерді береді:

• Кілт өрісіндегі мәліметтердің өшірілу немесе өзгеру мүмкіндігін болдырмау, егер онымен басқа кестелердің кез келген өрістері байланысты болса;

• Негізгі кестенің кілт өрісіндегі мәліметтерді өшіргенде немесе өзгерткенде онымен байланысқан кестелердің өрістерінде сэйкес мәліметтердің өшірілуі немесе өзгеруі автоматты түрде болады;

• Байланыс қасиеттерін орнату үшін деректердің схемасы терезесінде екі кестенің өрістерін қосатын сызықты ерекшелеп алу керек, оның үстінде оң батырмамен басып ашылған контекстік менюде байланыстардың өзгеру терезесі ашылады. Онда байланысқан кестелердің аттары жэне байланысқа қатысатын өрістердің аттары, сонымен қоса мәліметтердің тұтас болу шартын қамтамасыз ететін басқару элементтері көрсетілген;

• Егер мәліметтердің түтастығын қамтамасыз етуде ғана жалауша қойылса, онда негізгі кестенің кілт өрісінде мәліметтерді өшіруге болмайды;

• Егер онымен қоса байланысқан өрістерді каскадты жаңарту жэне байланысқан жазбаларды каскадты өшіруде жалаушалар қойылса, онда сәйкесінше негізгі кестенің кілт өрісінде өшіру жэне өзгерту операцияларына рұқсат етіледі, бірақ ол автоматты түрде байланысқан кестеде өтеді. Осылайша, кестелер арасындағы реляциондық байланысты құру бір жағынан мәліметтерді қорғауын, ал екінші бір кестеге өзгерту енгізгенде, бірнеше кестелердің автоматты өзгеруін береді .

Деректер қорын алдын ала жобалау осы кезеңде аяқталады жэне келесі кезеңде оны тікелей компьютерде іске асыру басталады. Осы кезден ДҚБЖ-мен жұмыс жасау басталады. Біздің мысалымызда біз Microsoft Access 2007 ДҚБЖ-н қарастырамыз.

2. «Тамақ өнеркәсібі» деректер қорын құру 2.1 Кесте қүру

«Тамақ өнеркэсібі » атты деректер қоры бөліміне арналған мәліметер қоры құрылады, осы құрылған деректер қоры туралы айтып өтейін.

Пуск—►Программалар—^Microsoft Access командалрымен орындалады немесе жүмыс устеліндегі Access белгішесін екі рет шерту қажет. 2.1-суретте мәліметтер базасын ашуға мүмкіндік беретін терезе көрсетілген.

2.1-сурет. Microsoft Access-ті ашу

Осы терезедегі "Жаңа деректер қорын"(Новая база данных) деген мәліметтерді "Деректер қорын ашу"(Открыть базу даны) пунктін таңдау қажет.Оны бір рет шертеміз. Access терезесінің жалпы түрі 2.2-суретте көрсетілген.

2.2-сурет.Деректер қорын ашу терезесі

2. «Тамақ өнеркәсібі» деректер қорын құру 2.1 Кесте қүру

«Тамақ өнеркэсібі » атты деректер қоры бөліміне арналған мәліметер қоры құрылады, осы құрылған деректер қоры туралы айтып өтейін.

Пуск—>Программалар—>Microsoft Access командалрымен орындалады немесе жұмыс устеліндегі Access белгішесін екі рет шерту қажет. 2.1-суретте мәліметтер базасын ашуға мүмкіндік беретін терезе көрсетілген.

2.1-сурет. Microsoft Access-ті ашу

Осы терезедегі "Жаңа деректер қорын"(Новая база данных) деген мәліметтерді "Деректер қорын ашу"(Открыть базу даны) пунктін таңдау қажет.Оны бір рет шертеміз. Access терезесінің жалпы түрі 2.2-суретте көрсетілген.

2.2-сурет.Деректер қорын ашу терезесі

Негізгі меню ағымындағы жұмыс режиміне байланысты өзгеріп отырады, оның құрамында келесі пункттер болуы мүмкін: Файл(Ғііе), түзету(Есік), Typ(view), KipicTipy(Insert), cepBHc(Tools), Tepe3e(Window), niiniM(Format), жазбалар(Кесогсһ), сұраныстар (Query),іске Kocy(Run), байланыстар (Relationships), cy3ri(Filter), анықтама? (Help). Меню пунктін Alt пернесімен бірге команда атының асты сызылған эріпті бір мезетте қатар басу жолымен немесе тышқанның сол жақ батырмасын шерту арқылы таңдауға болады.

2.3-сурет. Access терезесінде жалпы көрініс

Мәліметтер терезесі ашылады. Сол терезеден Кестелер батырмасын басып мәліметтерді енгізуге болатын, конструктор режимін таңдаймыз.Осы конструктор режимін екі рет шерткен кезде кесте шығады. Бұл кестеге мәліметтер бағаналарын енгіземіз. Енгізіп болғаннан кейін деректер қоры ашылады. Осы деректер қорына өзіміздің мәліметтерімізді енгіземіз.

2.4-сурет.Деректер қорының базасын құру режимін таңдау терезесі

Кесте режимін таңдағаннан кейінгі бірінші жолда өріс атауын беріп, ал төменірек эрбір өрістің мәліметтерін енгізе отырып, кесте құру мүмкіндігіне ие болады. Кестеде 20-ға дейін өріс болуы мүмкін.

Төменде Мейрамхана мзірі деректер қорын құрудағы кестелердің жалпы көрінісі:

2.6-сурет. Қажетті кестелер

2.2 Сұраныс (Запросы) құру.

Кестелерді сүраныс арқылы байланыстырамыз. Ол үшін сүраныс батырмасын басып сұраныс конструктор режимінде қүру батырмасын басу арқылы немесе сұранысты шебер режимінде құруға болады.

i.

2.7-сурет. Сұраныс құру

Конструктор режимін құрамыз. Ол үшін сұраныс конструктор режимін құру батырмасын екі рет шертіледі. Сол кезде таблица қосу терезесі ашылады. Бұл терезе енгізген мәліметердің тақырыбын таңдалады жэне қосу (добавить) батырмасын басамыз.

2.8-сурет. Конструктор режимінде сүраныс құру

Бұл сүраныс атын «Официант» деп, оның «таңдау шартына» жэне «немесе» деген өрістеріне қалауымызша тік жақшалар орналастырамыз. Ол таңдауды жеке терезешеге енгізуді жэне сол арқылы жұмысымызды жеңілдетеді.

2.9-сурет. "Официант" сұранысын құру

Екіншіден, сүранысты шебер (мастер) көмегімен құрамыз. Осы сұраныс режимінде сүраныс құру үшін осыған арналған Шебер іске қосылады, өрістерін таңдап алу негізінде жасалады.

Шебер көмегімен сұраныс құру мысалын қарастыралық. 2.10-суретте сұраныс құру кезіндегі сұхбаттасудың бірінші қадамы көрсетілген. Мұндағы өрістер «Официант» кестесінен алынады.. Бү_л терезеден бірінші беттегі мәліметтерді екінші беттерге >/» батырмаларын басу арқылы көшіреді.

2.10-сурет. Сұраныс үшін өрістер таңдау

Көшіріп болғаннан кейін келесі (Далее) батырмасын басамыз. Сол кезде сүраныстың түрін таңдау терезесі шығады.

2.11-сурет. Сүраныс түрін таңдау

Сүхбаттасудың екінші қадамында (2.12-сурет) сүраныстың қандай болатыны - жазбалардың барлығы шығарылатын толық (подробный) па, әлде нэтижелік (итоговый) пе, сол көрсетіледі. Содан подробный батырмасын басып Келесі (Делее)түймешігін басу керек.Басқаннан кейін сұранысқа ат беру терезесі шығады.

2.12-сурет. Сұранысқа ат беру

Сұхбаттасудың үшінші қадамында сұраныстың аты енгізілген. Сүхбаттасудың үшінші қадамында сүраныстың аты енгізіледі. 2.13-суретте

қарастырылып отырған сүраныс негізінде «Зарплата» деген ат енгізіп Дайын (Гатово) түймешігін басу қажет. Осыдан кейін біздің сұранысымыз шығады.

2.13-сурет. «бережақ» сұранысы 2.3 Форма құру

Сүраныстар қүрылғаннан кейін форма жасалынады. Оны құру үшін Форма батырмасын басып қалаған режимінде қүруға болады. Олар шебер көмегімен құру режимі жэне конструктор көмегімен қүру режимідері бар. Ең алдымен біз конструктор режимімен қүрамыз. Ол үшін конструктор көмегімен құру батырмасын басып, Құру (создать) түймешігін басқанда келесі терезе ашылады.

2.14-сурет. Конструктор режимінде форма құру

Бұл терезеден қай кестеге форма қүратынымызды таңдаймыз. Таңдағаннан кейін форма терезесі ашылады. Сол терезеге кестенің

батырмаларын көшіреміз. Ол үшін тышқанды басып тұрып кестедегі бағанды көтеріп форма қою қажет. Қойып болғаннан кейін саймандар терезесінен батырмалар енгізу қажет. Орнатылып болғаннан кейін жауып сақтау керек. Сақталған терезені ашқанда, мына терезе экранға пайда болады. Бү_л конструктор режимінде құрылған форма. Екіншісі шебер көмегімен құрылған форма. Ол үшін шебер көмегімен құру батырмасы басылғаннан мына терезе пайда болады.

2.16-сурет.форма жасауда өрістерді таңдау терезесі.

Мәліметтер бағанасын бірінші бетінен екінші бетіне көшіру керек. Көшіргеннен кейін Келесі (Далее) батырмасын басу керек. Батырманы басқаннан кейін Форманың сыртқы пішінін таңдау терезесі шығады.

2.17-сурет. Форма түрін таңдау терезесі

Осы терезеден қалаған сыртқы пішін көрінісін таңдауға болады. Таңдалғаннан кейін Келесі (Далее) басу керек. Осыдан келесі терезе ашылады, ол терезеде форманың стилін таңдаймыз.

батырмаларын көшіреміз. Ол үшін тышқанды басып тұрып кестедегі бағанды көтеріп форма қою қажет. Қойып болғаннан кейін саймандар терезесінен батырмалар енгізу қажет. Орнатылып болғаннан кейін жауып сақтау керек. Сақталған терезені ашқанда, мына терезе экранға пайда болады. Бү_л конструктор режимінде құрылған форма. Екіншісі шебер көмегімен құрылған форма. Ол үшін шебер көмегімен құру батырмасы басылғаннан мына терезе пайда болады.

2.16-сурет.форма жасауда өрістерді таңдау терезесі.

Мәліметтер бағанасын бірінші бетінен екінші бетіне көшіру керек. Көшіргеннен кейін Келесі (Далее) батырмасын басу керек. Батырманы басқаннан кейін Форманың сыртқы пішінін таңдау терезесі шығады.

2 .17-сурет. Форма түрін таңдау терезесі

Осы терезеден қалаған сыртқы пішін көрінісін таңдауға болады. Таңдалғаннан кейін Келесі (Далее) басу керек. Осыдан келесі терезе ашылады, ол терезеде форманың стилін таңдаймыз.

2.18-сурет. Форманың стилін таңдау терезесі

Таңдалғаннан кейін Келесі (Далее) батырмасын басамыз. Келесі терезеде формаға ат беру терезесі шығады. Сол терезеге қалаған атыңызды беріп сақтау керек.

2.19-сурет. Формаға ат қою терезесі

Сақталған форманы ашқанда экранда мына терезе пайда болады.