2.2 Сыртқы жазу қүрылымы
МҚБЖ дэстүрлі бөлінеді типтер бойынша мәлімет модельдер реляциялық иерархиялық жэне желілік. Олардың жазу байланыстылығына сипаттауға негізделеді. Олардың терминологиялык айырмашылыққа қарамастан кез - келген моделдің негізгі компоненттері жазу қүрайтын файлдардан тұрады.
Классикалық иерархиялық моделдерде бір файл болады, сол файл қүрылымға кірер есік болады. Қалған файлдар өз арасында байланыста болады. Солардың әрбіреуі түбір шыңнан басқасы жэне бір нэтижелік шын бар болады(ата - ана ) жэне кез - келген бағынышты шыңңан (балалар) негізделеді. Файл "ата - ана" жэне тудырған файл жазу арасында қатынас 1 :М болады (кейбір жағдайларда 1:1).
Желілік модельдерде егер оған ешқандай шектеу қоймаса ұстанымда жүйеге кез - келген файл нүктелік кірер есік болады, файлдың эрбіреуі сандық бассыздық басқа файлдармен қатынаста болуы мүмкін жэне жазулар арасында байланысқан файлдар арасында кез - келген катынастар болуымүмкін (1 : 1, 1 : М, М : М). Бірақ шындығында МҚБЖ - да модельге эртүрлі шектеулер қойлады. Желілік МҚБЖ эртүрлі файлдармен болуы мүмкін. Олардың ішінде файлдар екі типті болады: негізгі жэне тэуельді. Қандай МҚБЖ - де жүйелік деректерге кірер есік тек қана негізгі файлдар болады, өз арасында байланыстылық тек эртипті файлдар болады.
Көптеген МҚБЖ - де М : М деген қатынас қолданбайды. Сондай модельдерде эрбір байланыс жүп файлдар арасында бөлінген түрде ауысқанда жэне эрбіреуінің ішінен бір файл осы жүпта "иеленуші" болып жарияланады, ал басқасы "мүше". Жазулардың ішінде қатынас "иеленуші" және "мүше" - 1: М болады.
Иерархиялық жэне желілік модель файлдар арасындағы қатынас жүйелік деректер қүрылымы сипатталғанда аңықталады жэне физикалық беріледі эртүрлі көрсеткіштер арқылы. Реляциялық модельдерде өзіндік аталымы қолданады, бірақ ол модельдің елеулігін өзгертпейді. Көп жағдайда жалғыз модеьдік шектеуге эртүрлі МҚБЖ - де эртүрлі аталымдар қолданады. Логикалық деңгейде элемент көп жағдайда атрибут; сонымен қатар ол үшін бағана термині қолданады, жол т.б. Жиынтық атрибуттардың жиынтығы жолды қүрайды (синонимдік терминдер - "қатар" "жазу", "кортеж"). Жолдардың жиынтығы қатынасты құрайды ("таблица", "деректер қорсының файлы"). Деректер қорсы үғымы барлық реляциялық МҚБЖ катынастардың көптігін қолдануы болмайды (сол сияқты ДБ жасағанда, бөлінген қатынастар (файлдар) сипатталады, ол бүкіл деректер қорсына дербес информациялық бірлікке ешқандай сипаттау қарастырмаған).
Реляциялық модельде файлдар арасында байланыс нақты түрде қарастырылмайды. Олар орнатылады динамикалық түрде деректердің өндеу кезіндегі сэйкес жолдардың тендік мағыналарда.
Желілік жэне иерархиялық модельдерде жазу қүрылымы кез - келген болуы мүмкін. Реляциялық модельдерде жазу құрылымы сызықтық болуы қажет. Аңықталуы бойынша эрбір қатынастың өзіндік кілті болады атрибут (қарапайым кілт) немесе атрибуттардың жиынтығын (қүрама кілті) сэйкестіретін кортеж. Кейбір жағдайларда катынастарда бірнеше мүмкін болатын кілттер болады. Өкінішке орай реляциялық МҚБЖ - дің ішінен барлығы кілттік концепциясын қолданбайды, себебі осы жағдайда көптеген проблемалар (көбінесе, кілттің уникалды болуын тексеру жэне кейбір шектеулерін қадағалауды ескеру) қолдануға жүктеледі. Тэуілдігіне қарамастан МҚБЖ жазуда кілттердің сипатталуын талаптардың бар немесе жоқ болуына қарамастан, деректер корсының жобалаушы түсіну керек, қандай кілт эрбір қатынастың болады. Бірнеше мүмкін болатын кілттердің ішінен біреуі таңдалады да бірінші кілт болып сипатталады.
Атрибут немесе атрибуттар группасы қарастыратын қатынастарда кілт болатыны сипаттайтын, ал басқа қатынастарда керісінше кілті саналатын сыртқы кілті болып аталады.
Егерде кез - келген таблица өзінің қүрамында сыртқы кілтті үстайтын болса, онда ол
а) қүрамына бірінші кілті үстайтын таблицамен логикалық түрде байланысқан.
б) сол қатынастың өзіндік белгісі "біреудің - көбілергге" (қүрамында сыртқы кілті ұстайтын таблица осы қатынастың "көбілер "жағында орналасады).
Өзінше түсініктері бойынша "ата - ана" - "бала " иерархиялық модельде файл "иеленуші " - файл "мүше" желілік модельдерде жэне байланыс "кілт " - "сыртқы кілт реляциялық модельдерде біртүрлі қатынасты береді -жазудың ішінде сәйкес файлдарда 1 : М қатынастың болуы. Реляциялық МҚБЖ-де көбінде "көзқарас" (viev) мағынасы қолданылады. Ол виртуалдық таблицаны сипаттайды. Бірнеше жолдармен бағаналардың жалпы мағыналар логикалық қосылу нэтижесінде жэне мүмкін жолдардың біріккендігін көптүрлігін кірістіреді. Берілген немесе таңдалған шартпен болады. Осы мағына деректер банкінің дэстүрлі "сызбанүсқа" мағынасы кеңейтеді. Айыру жэне жалпы модельдердің эртүрлі класстардың түсінігі деректер қорсының қүрылымын жобалауда жалпы қатынасты қолдануга мүмкіндік береді, модельдердің бір түрден екінші түрге өзгертілуі мүмкіндігінің, қүралдарын қолдануға көбінесе тілдік бір модельдің классымен басқаларымен жүмыс істеуге арналған.