1 бөлім. Асыл металдар, сирек металдар

1. Асыл металдардың негізгі кендері мен минералдары. Шикізат базасы. Құрамында алтыны бар кендерді гравитациялық байыту.

Асыл металдар тобына Au, Ag , Pt ж/е Pt тобының ме-ры:жеңіл платеноидтар-рутений,Ro, Po,ауыр платеноидтар- Os, Ir ,Pt жатады.Жер қабатындағы мөлшерінің аз болуы ж/е оларды бөліп алу үшін материалдық ж/е энергетикалық үлкен шығындар олардың озіндік құнын өте жоғарылатады. Au мен Ag адамзатқа метеориттік темір мен мыспен қатар алғаш танымал болған ме.Оларды тас дәуірінің соңында (б.э.-ға д 8-12 мың жыл бұрын) өндіріп қолд бастаған.

Геохимиктердің айтуы бойынша Au-ның жер бетіндегі мөлшері 5*10^-7%.Аg-нен 20 есе,Hg-дан 200 есе аз. Au-ның гидросферадағы мөлшері жоғ.,бірақ конц-сы төмен,өндіру тиімсіз.Жер бетінде таралуы біркелкі емес.Кей жерлерде оның конц-сы жоғары. Au-ның түпкілікті кен көздері гидротермалдық түрге жатады.Мұндай кен көздерінің маңызды түрлеріне келесілер жатады:1)кварцтық желі-кең таралған түрі2)кварцты-пириттік3)кварцты-арсенопириттік4)кварцты-сүрмелі5)мыс-сульфидтік

Au-ның кендері мен минералдық құрамы

Au кені. Минералы- Au. Хим-құрамы- Au-70-100, Ag іздері-30Fe, Cu -0-1,4.

Алтынды-күмісті кен. Минералы- Электрум, Au-50-70, Ag -30-50,Fe- 0-1, Cu -0-1,4.

Күміс, Au-0-0,08, Ag -98-100,Fe- 0-0,1, Cu -0-0,1;Hg 0-1,1.

Кюстелит, Au-10-28, Ag -72-90.

Алтынды-мысты кен. Минералы- Мысты алтын, Au-74,3-80,1, Ag -2,3-20;Cu-9-20,4; Bi-0-0,26.

Алтынды-висмутты кен. Минералы- мальдонит, Au-64,5; Bi-35,5.

Алтынды-платиналы кен. Минералы- форпецит, Au-85,98, Ag -4,17;Cu-0,1;Pd-8,2-11,6.

Платиналы алтын, Au-86, Ag -3;Pt-10,5

Иридийлі алтын, Au-62,1, Ag -2,1;Cu-0,6;Pd ізі, Pt-3,8, Cu-0,6

Родийлі алтын, Au-88,4;Rd-11,6

Күмісті амальгамалар, Au34,2-41,6 Ag 0-5,Hg 57-61Pt0-0,1

Алтынды полиметалды кен. Минералы- Алтынды-қорғасынды,алтынды мырышты,

Кен көздері Қазақстанда 23 геологтық эконом-қ алтыны бар аудандарды бөледі.Шамамен 50 шақты Au және Au бар кешенді кендер зонасы бардеп есептеледі.Республиканың баланстық Au қоры 199 кен аудандарында шоғырланған.Ең ірілері:Бақыршық,Васильковский,Ақбақай кен орындары.Кешенді көздерінің маңыздылары:Риддер-Соколькин,Бозшакөл,Жаңа Лениногорск,кен көздерінде шоғырланған. Au-ң орташа мөлшері 6г/т. Au өндіретін кәсіпорындар ЖезкентТаукен байыту комбинат,Көкшетау тау кен комб,Васильков,Ақжал руднигі,Суздальск,Бақыршық. Au –ды қосымша өндіретін кәсіп-орындар:Казцинк,Балқаш мыс зауыты,Зырян қорғасын комб,Риддер полиметалды комбинат және т.б,ТМД-да Батыс Сібірде 20-дан астам ірі түпкілікті ж/е шашыранды кен орындары орн.Шығыс Сібірде,Орал,Якутияда,Қиыр Шығыс.кен көздері бар.Армения,Грузия,Қырғызстан,Тәжікстанда ірі кеникөздері бар.

Au-ның тотыққан кендерінде айтарлықтай мөлшерде Fe тотығы ж/е басқа Ме тотықтары кезд.Оларға шламды ж/е сазбалшықты кендержатады.Сондай-ақмыстың минералдары/халькопирит пен хрезополадан басқа/сүрме ,пиротин,көмірлі заттар,Se мен Te қоспалары ж/е басқа. Кендерді өңдеу процесстерін қиындатады.Сонд кендерді өңдеу кезінде арнай технолог. сұлбаларды пайд.

Асыл металдарды бөліп алудың гравитациялық әдістеріне сипаттама беру, қолданылатын жабдықтар, технологиялық ерекшеліктері.

Алтынды бөліп алудың гравитациялық ж\е амальгамдау әдістері кенінен тек салыстырмалы түрде ірі алтынды бөліп алуға мүмкіндік береді. Ұсақ алтындарды бөліп алудың негізгі гидрометаллургиялық әдісі- циандау процесі болып табылады.

Процестің мақсаты:асыл металдарды сілтілік ж\е сілтілік жер метал циандық тұздарының сұйытылған ерітінділерімен (KCN, NaCN, CaCN₂) ерітінділеу. Алынған алтыны бар ерітінділерді сонынан коюлату ж\е сүзу процестерімен қатты фазадан бөліп алады, тазартылған ерітіндіні цементациялық процеске түсіреді. Алынған тұнбадан алтын ж\н күмісті қорытпа түрінде бөліп алып, оларды өзара бөлу үшін аффинажға жібереді.