Уровень 1

V2

Астрономия қандай мәселелерді қарастырады?

1

Аспан денелерінің физикалық табиғатын зерттейді.

1

Аспан денелері мен олардың жүйелерінің пайда болуы мен эволюциясы мәселелерін шешеді.

1

Аспан денелерінің көрінетін және нақты орнын, қозғалысын зерттейді.

V2

Астрономияның үш ғылыми революциясының бастауы

1

B. Коперник ілімі және телескоптың ойлап табылуы.

1

E. Спектрлік анализ және фотография.

1

H. Космосқа аппаратураның шығарылуы.

V2

Астрономияның пайда болуы мен дамуының түрткісі

1

A. Практикалық қажеттілік.

1

D. Астрология.

1

F. Сыртқы әлемді тану құмары.

V2

Информацияны қабылдау әдістері бойынша астрономияның негізгі бөлімдерін атаңыз

1

B. Астрофизика.

1

D. Аспан механикасы.

1

F. Астрометрия.

V2

Қазақстанда кәсіби астрономия қашан пайда болды?

1

D. 1941 ж. қазанда.

1

E. 1941 ж. 21 қыркүйегінде Алматыда толық күн тұтылуынан кейін.

1

H. ҚазКСР ғылым академиясына дейін.

V2

Төменде келтірілген аспан денелері атауларының қайсысы қазақша атаулар болып табылады?

1

D. Үркер.

1

E. Шолпан.

1

H. Темір қазық.

V2

Шоқжұлдыздар дегеніміз не және олар неліктен ойлап шығарылған?

1

D. Аспанда бағдарлану мақсатында.

1

E. Астрономдардың ыңғайлылығы үшін.

1

H. Шоқжұлдыздар – ең жарық жұлдыздары бойынша ұқсастандырылатын аспан сферасының облыстары.

V2

Жұлдыздар, планеталар, Ай және Күннің көрінетін қозғалыстарының сипаттамасы.

1

C. Көрінетін Күннің жылдық қозғалысы және Айдың айлық қозғалысы жұлдыздар арасында сағат тіліне қарсы бағытталған.

1

E. Планеталар жұлдыздар арасында сағат тілі бойынша да, қарсы бағытта да қозғалады (бұралаңдайды).

1

G. Барлық аспан денелерінің тәуліктік қозғалысы сағат тілі бойымен бағытталған.

V2

Қандай шоқжұлдыздарды зодиактық деп атайды?

1

C. Күннің жылдық жүріп өтетін жолындағы 13 шоқжұлдыздардың ішіндегі 12 шоқжұлдыздарды.

1

E. Үлкен планеталардың жүріп өтетін жолындағы Змееносецтан басқа 12 шоқжұлдыздарды.

1

H. Айдың айлық жүріп өтетін жолындағы шоқжұлдыздарды.

V2

Аспан күмбезі мен аспан сферасы түсініктері.

1

F. Астрономиядағы аспан сферасы – центрі бақылаушының көзінде болатын, кез келген үлкен радиусты жорамал сфера.

1

G. Күндіздік аспан күмбезі – біздің ішкі санамыз бірдей қашықтықта қабылдайтын, біздің атмосфера тығыздығының флуктуациясынан шашыраған Күн жарығы.

1

H. Аспан күмбезі көптеген адамдардың елестетуі бойынша – аспанның әсем бейнесі.

V2

1 - аспан сферасының негізгі бағыттары мен нүктелері.

1

D. Вертикаль сызық – тіктеуіш сызығының бағытымен сәйкес келетін сызық.

1

F. Әлем өсі – аспан сферасының центрінен өтетін және Жердің айналу өсіне параллель сызық.

1

G. Зенит – вертикаль сызықтың аспан сферасымен қиылысатын, жоғарыдағы нүкте.

V2

2 - аспан сферасының негізгі сызықтары.

1

A. Аспан экваторы – аспан сферасының әлем өсіне перпендикуляр жазықтықпен қиылысуынан пайда болған үлкен дөңгелегі.

1

C. Математикалық горизонт – бұл аспан сферасының тіктеуіш сызығына перпендикуляр жазықтықпен қиылысуынан пайда болатын үлкен дөңгелегі.

1

G. Аспан меридианы – аспан сферасының полюс пен зениттен өтетін үлкен дөңгелегі.

V2

Горизонталь координаталар жүйесі.

1

B. Азимут – бұл сфера центрінен оңтүстік нүктеге және математикалық горизонттың шырақ биіктігі дөңгелегімен қиылысу нүктесіне бағыттарының арасындағы бұрыш.

1

E. Горизонталь координаталар жүйесінің негізгі жазықтығы математикалық горизонт жазықтығы болып табылады.

1

G. Математикалық горизонт жазықтығы мен шырақ бағыты арасындағы бұрыш биіктік деп аталады.

V2

Бірінші экваториалдық координаталар жүйесі.

1

C. Экваториалдық жүйенің негізгі жазықтығы болып аспан экваторы жазықтығы табылады.

1

E. Аспан экваторы жазықтығы мен шырақ бағыты арасындағы бұрыш иілу деп аталады.

1

H. Сағаттық бұрыш – бұл аспан меридианы мен шырақ жазықтықтары арасындағы бұрыш.

V2

Екінші экваториалдық координаталар жүйесі.

1

B. Көктемгі күннің теңелу нүктесі – бұл Күннің оңтүстік жартышардан солтүстікке өтетін, экватордың эклиптикамен қиылысу нүктесі.

1

D. Бірінші координата тік шарықтау болып табылады (көктемгі күннің теңелу нүктесі және шырақ иілуі дөңгелегі мен экватордың қиылысу нүктесі бағыттарының арасындағы бұрыш).

1

G. Тік шарықтауды аспан экваторы жазықтығында тәуліктік қозғалысқа қарсы есептейді.

V2

Планеталар дегеніміз:

1

Жұлдыздарды орбиталар бойымен айналатын аспан денелері.

1

Жұлдыздардан массалары жүздеген есе аз объектілер.

1

Өздік қуатты энергия көздері жоқ аспан денелері.

V2

Эклиптикалық координаталар жүйесі

1

A. Эклиптика – бұл аспан сферасына жүргізілген проекциядағы жұлдыздар арасында Күннің жылдық жүріп өтетін жолы.

1

D. Эклиптикалық жүйедегі координаталар ұзақтық пен енділік болып табылады.

1

G. Эклиптикалық координаталар жүйесі күн жүйесі денелерінің орбиталарын есептеу кезінде қолданылады.

V2

Жер формасы және қозғалысы, олардың нәтижелері.

1

B. Әлем полюсі биіктігі бақылау орнының енділігіне тең.

1

D. Теңіз кемелері көрінуінің өзгеруі мен Ай тұтылуы Жердің шар тәрізділігінің дәлелі болып табылады.

1

F. Мезгілдердің ауысуы тәуліктік айналу өсінің орбита жазықтығына көлбеу жасайтынына байланысты.

V2

Батпайтын және шықпайтын шырақтарға арналған шарттар

1

A. Батпайтын шырақтар үшін: иілу δ > (90 - )

1

C. Батпайтын және шықпайтын шырақтар үшін: -(90 - ) < δ < (90 - )

1

G. Шықпайтын шырақтар үшін: δ < -(90 - )

V2

Параллактикалық үшбұрыш (п.ү.): анықтамасы және қасиеттері

1

C. П.ү. – төбелері полюс, зенит және шырақ болып келетін сфералық үшбұрыш.

1

D. П.ү. бір қабырғасы зениттік қашықтық болып табылады.

1

F. П.ү. бір төбесі Әлем полюсі болып табылады.

V2

Сфералық үшбұрыш: анықтамасы және қасиеттері

1

A. Сфералық үшбұрыш (с.ү.) үлкен дөңгелектердің доғаларымен құрылады.

1

C. С.ү. бұрыштарының қосындысы (A + B + C) 180-тан үлкен және 540-тан кіші.

1

E. С.ү. бұрыштары үшбұрыш төбелерінен қабырғаларына жүргізілген жанамалардан түзіледі.

V2

Сфералық тригонометрияның теоремалары (A, B, C – бұрыштар, a, b, c – қабырғалар).

1

B. sin a/sin A = sin b / sin B = sin c / sin C

1

F. cos a = cos b cos c +sin b sin c cos A

1

H. sin a cos B = sin c cos b – cos c sin b cos A

V2

1 – уақыт өлшеулері

1

C. Секунд (атомдық) – бұл негізгі күйдегі ¹³³Cs атомы шығаратын электро-магниттік толқын тербелістерінің 9 192 631 770 периодының ұзақтығына тең уақыт аралығы.

1

D. Жұлдыздық уақыт – бұл көктемгі күн теңелу нүктесінің сағаттық бұрышы.

1

G. Тропикалық жыл – нағыз Күн центрінің көктемгі күннің теңелу нүктесінен өткен көршілес екі уақыт аралығы.

V2

2 – уақыт өлшеулері

1

A. Уақытты өлшеу үшін уақыттың өлшем бірлігін таңдау керек (қандай да бір табиғи қатаң периодты процесті және санақ басын).

1

E. Шын күндік тәулік – берілген орындағы Күннің екі көршілес әрі аттас кульминациялар аралығындағы уақыт.

1

G. Орташа күндік тәулік – берілген орындағы орташа Күннің екі көршілес әрі аттас кульминациялар аралығындағы уақыт.

V2

3 – уақыт өлшеулері

1

A. Астрономияда уақытты бұрышпен өлшейді.

1

B. Күннің экватор бойымен жылдық қозғалу жылдамдығы айнымалы.

1

D. Бірдей уақыт моментіндегі орташа уақыт пен шын күндік уақыт айырмасы уақыт теңдеуі  деп аталады.

V2

4 – уақыт өлшеулері

1

C. Мұсылмандық күнтізбе Мұхаммед пайғамбардың (с.а.у.) Мединадан Меккеге хижра жасауынан басталады.

1

E. Жергілікті уақыттар айырмасы ұзақтылықтар айырмасына тең.

1

H. Орташа күн – бұл шын Күннің тропикалық жылына тең периодта экватор бойымен бір қалыпты қозғалатын виртуалдық нүкте.

V2

Аспанда шырақтардың орнын өзгертетін эффекттер

1

А. Көкжиек үстінде рефракция шырақты жоғыралатып көрсетеді. Және мынадай формуламен өрнектеледі:  = 60,25 tg z (z < 70 болғанда).

1

D. Рефракция себебінен Жер полюстерінде полярлық күндер түннен ұзағырақ.

1

H. Тәуліктік параллакс ол бақылау нүктесіне жүргізілген, шырақтан Жер радиусы көрінетін бұрыш.

V2

Планеталардың көрінерлік қозғалысы

1

В. Элонгация ол Күн мен планеталар арасына бағытталған бұрыш.

1

G. Птолемейдің геоцентрлік жүйесі планеталардың көрінерлік қозғалысын дәл нақты сиппаттайды.

1

H. Жерге қарағанда Күнге жақын планеталар ішкі және одан алыс планеталар сыртқы деп саналады.

V2

Планеталардың толық қозғалысы

1

Сыртқы планеталар үшін синодтық қозғалыс теңдеуі: 1/S = 1/T – 1/P, мұндағы S және P – планеталардың синодтық және сидерлік айналу периоды, ал Т – Жердің айналуының жұлдыздық периоды.

1

Е. Синодический период – екі кезектелген бірдей конфигурациялы планеталар арсындағы уақыт аралығы.

1

G. Эллипстің эксцентриситеті мынаған тең: e = (a²-b²)^0,5 / a, мұндағы a және b – эллипстің жартылай осьтері.

V2

Орбита элементері

1

С. Шығыс торабының гелиоцентрлік бойлығы – көктемгі күн теңелу нүктесі мен шығыс торабының арасына бағытталған Күн центрінен алынған бұрыш.

1

D. шығыс торабынан  перигелийдің бұрыштық қашықтығы - перигелий мен шығыс торабының арасына бағытталған Күн центрінен алынған бұрыш.

1

G. Орташа аномалия – егер ол орташа бұрыштық жылдамдықпен 2/Т радиус шеңберін бойлай қозғалатын болса, (t-t₀) уақыт аралығында планета сипаттай алатын, шеңбер доғасы, мұндағы Т – планетаның айналу периоды.

V2

Екі дене есебі

1

С. Гравитациялық күш экрандалмайды.

1

D. Екі дене есебінің нақты теңдеуі: v² = f (M + m) (2/r -1/a), мұндағы v – m массалы дененің жылдамдағы, M – центральды дененің массасы, f – гравитациялық тұрақты, a –эллипса үлкен жартылай осі, r - радиус-вектор.

1

Е. Кеплердің үшінші заңының нақтыланған түрі: T₁²(M + m₁) / T₂² (M +m₂) = (a₁/a₂)³

V2

Жердің жасанды серіктерінің қозғалысы

1

С. Дененің критикалық (параболалық) жылдамдығы V_circ тең.

1

Е. Жерге спутник орбитасының жақын нүктесі перигей деп аталады.

1

F. Үшінші космостық жылдамдық бағытқа тәуелді және 16.6 дан 72.8 км/с аралығында жатады .

V2

Аспан денелерінің көлемі, пішіні және оларға дейінгі қашықтық

1

С. Астрономиялық бірлік ол Жерден Күнге дейінгі орташа ара қашықтық.

1

Е. Горизонталды параллакс ол бұрыш, егер ол көзге перпендикуляр болған жағдайда, шырақтан Жер радиусы көрінеді.

1

F. Алып аспан денелерінің пішінін гравитация күші мен айналулар анықтайды.

V2

Жердің қозғалысы

1

А. Эклиптпкалық параллакстың пішіні эклиптикалық ендікке тәуелді.

1

G. Жердің айналуының дәлелі Кариолис күші, Фуко тәжірибесі, лақтырылған, түсетін дененің шығысқа қарай ауытқуы.

1

H. Жерде жыл маусымдарының ауысып тұруы оның айналу осьтері орбита жазықтығына еңкеюімен түсіндіріледі.

V2

Прецессия және оның салдары

1

С. Прецессия ол Ай мен Күннің өзіне тартуынан пайда болған момент әсерінен Жердің айналу остерінің бағытының өзгеруі.

1

D. Прецессияның әсерінен көктемгі күн теңелу нүктесі ығысады.

1

Е. Экваторды бойлай көктемгі күн теңелу нүктесінің орын ауыстыру жылдамдығы 46,11/ жылды құрайды.

V2

Айдың фазасы және қозғалысы

1

В. Бойлық бойынша тербелуі Жердің айналасында Айдың бірқалыпсыз жылдамдықпен айналуымен пайда болады.

1

С. Айдаһар айы ол бір ғана орбита торабы арқылы Айдың екі рет кезектеліп жүруінің арасындағы уақыт аралығы.

1

H. Айдың қозғалысы 2000 мүшеге жуық есептейтін теңдеумен сипатталады.

V2

Астрономияның бұрышты өлшейтін құралдары және сағаттар

1

D. Кварцтік сағаттар – айнымалы токтың генераторы, оның тербелу периоды айнымалы электрлік өрісте орналасқан кварцтік пластинкамен қойылады.

1

Е. Берілген уақыт аралығында сағаттарды түзетіп өзгертіп отыру сағатардың жүрісі деп аталады:  = (u₁ – u₂) / (T*₂ –T*₁), мұндағы u₁ және u₂ – Т₁ және Т₂ моменттерінде сағаттарды түзету.

1

G. Астрономиялық трубаны бұру бұрышы екі дөңгелек бойынша саналады, олар трубаның екі өзара перпендикуляр осьтерімен тығыз байланысты.

V2

Спутниктік навигацияның және геодезияның жүйесі

1

С. Спутниктік навигациядан шығатын теңдеу: r_i =c(t_i0 – t_ie), мұндағы r_i – бақылаушыдан спутникке дейінгі қашықтық, c – жарық жылдамдығы, t_i0 – бақылаушымен сигналды тіркеу мезеті, t_ie - сигналдың сәулелену мезеті.

1

Спутниктік навигацияның басты жұмысқа керек теңдеуі:

(x – x_i)² + (y – y_i)² + (z – z_i)² = c² (t_i0 +dt – t_ie)² , мұндағы і – спутник нөмірі, dt – спутниктік сағаттарға қатысты бақылаушының сағатын белгісіз түзетілуі.

1

Навигациялық спутниктің координатын дәл анықтау үшін 20 жер обсерваториясының желілері бар.

V2

Экваториалдық координаттарды анықтаудың абсолютті әдістері

1

А. Еңкею жоғарғы және төменгі кульминацияларда шырақты бақылаумен мынадай формула бойынша анықталады: δ = 90 - 0,5(z_d – z_u), мұндағы z_d және z_u – төменгі және жоғарғы кульминациялардың зениттік арақашықтығы.

1

С. Күннің тік шарықтауын мынадай формуламен анықтауға болады: sinα* = tgδ*/tg, мұндағы  - экватордың эклиптикаға еңіс бұрышы.

1

H. Жергілікті жердің ендігін мынадай формуламен анықталады:  = 90 - 0,5(z_d + z_u).

V2

Жұлдыздардың өзіндік қозғалысы

1

Е. Жұлдыздардың өздік қозғалысы қашықтыққа тәуелді.

1

F. Өздік қозғалыс ол прецессияны, нутацияны және абберацияны ескермей бір жыл ішінде жұлдыздың ығысу бұрышы.

1

G. Өздік қозғалыс бір бірлікте өлшенуі: бұрыштық секунд/жыл.

V2

Астрономиялық карталар, каталогтар және мәліметтер базасы

1

С. Халықаралық аспан тірек санақ жүйесі өздік қозғалысы нөлге тең ғарыштық алыс қашықтықтыға радиокөздерге байланған.

1

D. Қазіргі таңда нақтырақ астрономиялық каталог «Гиппаркос» ғарыштық каталогы болып табылады.

1

Е. Халықаралық астрономиялық орталықтар Страсбургта орналасқан (Франция).

V2

Космостық геодезия және ЖЖС бақылау әдістері.

1

A. Космостық геодезияның негізінде Жер бетінен бұрыштық өлшеулер үшін Жер мен Айдың жасанды серіктерін тірек нүктелері ретінде қолдану жатыр.

1

D. Лазерлік ұзақ метрияның негізгі формуласының түрі:  = 0.5 (ct +₁ + ₂), мұндағы  - ізделініп отырған ұзақтық, ₁ және ₂ – атмосферадағы сәулелердің іркілуі мен аппаратураның қателігіне байланысты сәйкес түзетулер.

1

G. Доплерлік ЖЖС бақылау әдісінің негізгі теңдеуінің түрі:

V2

Астрометриядағы тым ұзын базалы радиоинтерферометрлер (ТҰБР).

1

B. ТҰБР базасы бірнеше мың километрді құрайды.

1

D. Радиотелескоптардағы атомдық сағаттар секундтың миллиондық бөлігі дәлдігімен синхрондалулары керек.

1

G. Радиоинтерферометрлердің көмегімен Халықаралық аспандық тіреу жүйесі құрылған.

V2

Электромагниттік сәуле шығарудың негізгі түсініктері және қасиеттері.

1

A. 1 эВ = 1, 610⁺¹⁹ Дж

1

C. Көрінетін сәуле шығару кванттарының энергиясы 2-3 эВ тең.

1

D. 1А = 10^-8м

1

F. Көрінетін сәуле шығарудың ұзын толқынды шекарасы – шамаман 760нм.

V2

Жер атмосферасы.

1

A. Жер атмосферасының екі мөлдір терезесі бар: оптикалық және радио терезе.

1

E. Спектрдің инфрақызыл облысында сәуле шығаруды су молекулалары және көмірқышқыл газы жұтады.

1

F. Радиодиапазонда атмосфера толқын ұзындығы 1 см -ден 20м –ге дейінгі сәуле шығару үшін мөлдір болады.

V2

1 – Астрофотометрия негіздері

1

E. Ағын сәуле шығару көзіне дейінгі қашықтыққа кері пропорционал кемиді.

1

F. Берілген аудан арқылы өтетін ағын сәуленің түсу бұрышының косинусына пропорционал.

1

H. Жарқырау – сәуле шығару көзінің бірлік уақытта шығаратын барлық энергиясы.

V2

2 – Астрофотометрия негіздері

1

A. Ағын – бірлік уақытта берілген ауданнан өтетін сәулелік энергия мөлшері.

1

C. Энергетикалық жарықтылық – берілген бағытта бет арқылы өтетін сәуле шығару ағынының бірлік денелік бұрышқа және сәуле шығару бағытына перпендикуляр бірлік ауданға қатынасы.

1

G. Жұлдыздық шамалар шкаласы – жұлдыздар және басқа да денелермен тудырылатын жарықтылықтардың фотометрлік логарифмдік шкаласы.

V2

Жұлдыздық шамалардың энергетикалық шамалармен байланысы.

1

A. Жұлдыздық шама – бұл объектінің спектрі энергиясының түйіні және прибордың өткізу жолағы.

1

B. Спектрде энергияның таралуы – бұл дененің сәуле шығару энергиясы мөлшерінің толқын ұзындығына тәуелділігі.

1

D. Болометрлік жұлдыздық шама – барлық спектрлік интервалдағы сәуле шығарумен анықталатын объектінің жұлдыздық шамасы.

V2

Молекулалық физика бойынша негізгі мағлұматтар.

1

A. Идеал газ күйінің теңдеуі: p = mRT/μ, мұндағы p – қысым, m – газ массасы, R – универсал газ тұрақтысы, T – абсолют температура, μ – салыстырмалы молекулалық масса.

1

B. Температура – дененің жылулық күйін сипаттайтын және дене бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясына пропорционал шама.

1

C. Больцман тұрақтысы – бұл бір молекуланың 1К есептелген ықтималдылығы ең жоғары энергиясы.

V2

Электромагнетизм және оптика бойынша негізгі мағлұматтар.

1

B. 1граммға есептелген жұтылу коэффициентін заттың әр шаршы сантиметріне 1 грамм масса сәйкес келетін қабатының оптикалық қалыңдығы деп қарастыруға болады.

1

C. Бірлік көлемді кернеулігі Н магнит өрісінің энергиясы Н²/2 тең.

1

E. Еркін жүгіріс ұзындығы – бөлшектің кезекті екі соқтығыс аралығында жүріп өтетін жолы: Λ = 1/nσ, мұндағы n – бөлшектер концентрациясы, ал σ – эффективтік қима.

1

H. Жұқа оптикалық қабат – бұл оптикалық қалыңдығы   1 болатын қабат.

V2

Абсолют қара дененің (а.қ.д.) сәуле шығару заңдары

1

B. Термодинамикалық тепе-теңдік – дене бірлік уақытта қаншалықты жұтса, соншалықты шығаратын физикалық күй.

1

C. Планктың а.қ.д. сәуле шығару мүмкіншілігіне арналған формуласы: _d = (2h³/c²)[exp(h/kT) -1] d, мұндағы h – Планк тұрақтысы, k – Больцман тұрақтысы, - жиілік, T – абсолют температура.

1

D. Виннің ауысу заңы: _max = 0,0029 / kT

V2

Астрономиядғы ең белгiлi спектрлiк сызықтар және ең маңызды физикалық эффектілер.

1

A. Спектрдiң көрiнетiн облысындағы ең белгiлi сызықтар: сутектің бальмерлік сызығы Hα - Hε, кальцийдің екi рет иондалған сызығы H және K, натрийдің D1, D2 сары дублеті, гелий сызығы, екi рет иондалған оттегiнiң тыйым салынған сызықтарының жасыл дублеті.

1

B. Сәуле шығарудың поляризациясы симметриялық емес молекулаларда, ұсақ тозаңдарда, еркiн электрондарда жарықтың ыдырауы кезінде пайда болады.

1

F. Спектрлiк сызықтардың пайда болуы атомдардың iшкi қуатының тұрақты өзгерiсiмен (жұту-сәулелендіру) байланысты.

V2

Оптикалық телескоптардың мақсаттары мен типтері.

1

A.Телескоптардың негізгі мақсаты - аспан денелеріндегі сәулеленуді жинау.

1

E.Телескоптың мақсаттарының бірі рұқсат етілген мүмкіндіктерді ұлғайту болып табылады.

1

G. Телескоптың міндеттерінің бiрi бейненi құру болып табылады.

V2

Телескоптың сүлбелері мен сипаттамалары.

1

A. Кеплердiң рефракторы фокустерi қатар қолданылған екi таратылған қос-дөңес линзалардан тұрады.

1

E. Аспанның үлкен аумақтарын суретке түсіру үшін жарыққа төзімді телескоптар: Шмидт камералары және Максутов телескоптары қолданылады.

1

F. Объектив диаметрі телескоптың негізгі параметрі болып табылады.

V2

Телескоптар аберрациясы. Адаптивті және активті оптика.

1

A. Сфералық айналарда өте үлкен сфералық аберрация болады.

1

B Салыстырмалы саңылау – бұл объектив диаметрiнiң телескоптың фокус қашықтығына қатынасы болып табылады.

1

F. Адаптивтi телескоп дифракция бейнесiне жетуге көмектесетін жер атмосферасы арқылы шығарылған толқындық фронттың өзгеруін компенсациялайды.

V2

Телескоптардың монтировкасы

1

C. Кіші көлемді телескоптар (диаметрі 1м аз) неміс монтировкасында қойылады,онда остердің біреуі Жердің айналу осіне параллель.

1

D. Ағылшын монтировкасында телескоптың негізгі (полярлық) осі өзінің шетімен екі тіреуіш колоннаға сүйемелденеді.

1

F. Күнді бақылау үшін толық қондырғылар қолданылады, олардың бір айнасы жазық, ал екіншісі - сфералық.

V2

Астроклиматтың рөлі

1

A. Жер атмосферасы жарықтың түсу жолын қисайтады, толқын ұзындығына тәуелді сәулеленуді баяулатады, жарым-жартылай оны поляризацияландырады және кескінді бұлдырлатады.

1

B. Жер атмосферасы электромагниттік сәулеленуді екі түрлі спектр аймағында өткізеді: 1 см-ден 20(30)м аралығындағы радиодиапазонда орналасқан көрінетін және оған жалғасқан кішігірім ультракүлгін және инфрақызыл аймақтарда. 

1

C. Астроклиматтың негізгі факторлары: ашық түндердің саны, атмосфераның мөлдірлігі мен тұрақтылығы, нүктелік сәуле шығару көзі кескінінің өлшемі және аспан фоны (жарқырауы). 

V2

Радиотелескоптар

1

B. Радиотелескоптың сезімталдылығының нүктелік сәуле шығару көзінің орнына тәуелділігін бағытталу диграммасы деп атаймыз.

1

G. Радиоинтерферометр жолының айырмасы а = b sinα,  b – база ұзындығы, α - база бағыты және беткі жазықтыққа түсетін толқындар арасындағы бұрыш. 

1

H. Диаметрі 306 м болатын дүниежүзіндегі ең үлкен радиотелескоп Пуэрто -Рикода орналасқан.

V2

Инфрақызыл және рентгендік астрономия 

1

A. Су молекуласы және көмірқышқыл газы инфрақызыл сәулелерін қарқынды жұтады. ИҚ сәулелерінің толқын ұзындықтарын жер беткейінен тек бірнеше интервалын бақылай аламыз (терезе мөлдірлігінен), онда да тек таулы аймақтардан немесе ұшақтан.

1

D. Ең танымал ғараштық ИҚ телескоптар: IRAS, «Спитцер» және «Гершель».

1

E. Ренгенде және гамма-диапазонда жоғары энергиялы физика техникасы қолданылады:  сцинцилляциялық есептеуіштері, ионизациялық газ детекторлары. 

V2

Сәуле қабылдағыштары - 1. 

1

B. Қабылдағыштың сезімталдылығы деп шығыс сигналының өлшенетін ағынға немесе жарықтылыққа қатынасын айтамыз.

1

E. Қабылдағыштың спектрлік сипаттамасы - ол сезімталдықтың толқын ұзындығына тәуелділігі. 

1

F. Қабылдағыштың сезімталдылығы сигнал шамасының әр түрлі заңдылығына тәуелді.

V2

Сәуле қабылдағыштары - 2

1

A. Сезімталдылық шегі - тіркелетін ағынның  немесе жарықтың минималды көрсеткіші. 

1

C. Фотографияның негізгі артықшылықтары: сигнал жинақтау қасиеті, панорамалы, документалды, объективті.

1

G. Сипаттамалық фотографиялық қисық - негативтің қараюының оған түскен энергия мөлшеріне тәуелділігі. 

V2

Сәуле шығаруды қабылдағыштар - 3

1

A. Фотоэлектрлік сәуле шығаруды қабылдағыштар сыртқы және ішкі фотоэффект құбылыстарына негізделген.

1

E. Фотокөбейткіш – сәуле шығаруды эмиттер-динодтардың көмегімен күшейетін токқа түрлендіретін электр-ваакумдық құрылғы.

1

F. Тіркеудің фотоэлектрлік әдісінде фотокөбейткіште пайда болатын ток немесе импульс күшейткіші қажет.

V2

Сәуле шығаруды қабылдағыштар - 4

1

A. Фотокедергілердің жұмыс істеу принципі ішкі фотоэффектке негізделген.

1

E. ЗБҚ-қабылдағыштар – электр зарядын жинақтай алатын және сақтай алатын МОЖ-кондесаторлар жиынынан тұратын мозаика.

1

G. ЗБҚ-матрицалардағы зарядтарды азайту ЭЕМ-да кернеу импульстары түрінде іске асады.

V2

Фотометр және фотометрлік жүйелер.

1

A. Фабри линзасы – фотокөбейткіш фотокатодында телескоптың кіріс қарашығының суретін құрастыратын фотоэлектрлік фотометрдегі линза.

1

C. Фотометр – сәуле шығару интенсивтілігін өлшейтін құрылғы.

1

F. Фотометрдің міндетті элементтері кіріс диаграммасы, фильтрлер жиынтығы, көрсететін окуляр, сәуле шығару қабылдағыштары болып табылады.

V2

Спектрлік құрылғылар - 1

1

F. Жарық дисперсиясы – ақ жарықтың жеке түстерге (спектрге) жіктелуі.

1

G. Эшеллет – берілген штрих формасы бар дифракциялық тор.

1

H. Спектрографтың сызықты дисперсиясы – камераның фокустық қашықтығы f мен бұрыштық дисперсия dα/d көбейтіндісіне тең шама.

V2

Спектрлік құрылғылар - 2.

1

A. Спектр – толқын ұзындығына тәуелді объектінің электромагниттік сәуле шығару энергиясының таралуы.

1

E. Спектрлік құрылғының негізгі сипаттамасы спектрлік рұқсаттама болып табылады: R = /.  - бөлек көрінетін сызықтар арасындағы минимал интервал.

1

G. Шағылдырғыш дифракциялық тор бетіне тығыздығы 1 мм -ге сәйкес оннан бірнеше мыңға дейін жететін көптеген бірдей қашықтықтағы штрихтар жасалған алюминийленген айна болып табылады.

V2

Космостық сәулелер. Нейтриндік және гравитациялық құрылғылар.

1

C. Космостық сәулелер бүкіл әлемдік тартылу заңына бағынбайды.

1

E. Гравитациялық антенна қызметін кез келген массалары теңдей сыналатын денелер (гантель типті) немесе созылған дене (цилиндр) және массалардың салыстырмалы аз ауытқуын немесе оларды туындататын күштерді тіркей алатын сезімтал құрылғы атқара алады.

1

F. Нейтринолардың үш типі белгілі: осцилляцияланатын (периодты түрде бір-біріне түрленіп отыратын) электрондық, мюондық және тау-нейтрино.

V2

Ай физикасы - 1

1

E. Айда мұз түрінде су бар.

1

F. Айдағы мұздың кометалық тегі бар.

1

G. Айда атмосфера жоқ.

V2

Ай - 2

1

D. Айдағы таулар биіктігі Жердегіден үлкен болуы мүмкін.

1

G. Ай бетінде температура Цельсий бойынша +130 дейін жетеді.

1

H. Айдағы көптеген кратерлердің қарқындық тегі бар.

V2

Жер планета ретінде

1

A. Өткен заманда Жер сұйық фазада болған.

1

C. Жерде магнит өрісінің болуы оның қойнауының сұйық күйде екендігін көрсетеді.

1

F. Жердің жасы радиоактивті әдіспен анықталады.

V2

Меркурий

1

B. Меркурий бетінің рельефі Айдыкіне ұқсас.

1

D. Күнмен жарықталған бетінің температурасы 700 К дейін жетеді.

1

E. Меркурийдің магнит өрісі әлсіз, бұл оның ядросының сұйық екендігін көрсетеді.

V2

Шолпан

1

B. Шолпанда жыл мезгілдері ауысымдары жоқ.

1

C. Шолпанның өз өсінен айналу периоды Күнді айналу периодынан үлкен.

1

E. Шолпан бетіндегі атмосфералық қысым 90 атмосфераға дейін жетеді.

V2

Марс

1

D. Күн жүйесіндегі биіктігі 27 км ең үлкен Олимп жанартауы Марста орналасқан.

1

E. Марс бетінің космостық суреттерінде кеуіп кеткен өзен арналары көрінеді. Бұл Марс атмосферасының тығызырақ екендігін, сәйкесінше өткен замандағы климатының жұмсақтығын көрсетеді.

1

G. Жерден полярлық қалпақтардан басқа Марстағы теңіздер мен материктер атауын алған ашық және қараңғы облыстар көрінеді.

V2

Юпитер

1

C. Юпитер массасы Жерден 318 есе көп, алайда ол жұлдыз болу үшін 100 есе артық болу керек.

1

E. Телескоптан көрінетін Юпитердегі қызғылт және сары түсті ашық және қараңғы жолақтар - әр түрлі биіктіктегі атмосфералық көтерілетін және түсетін ағындар.

1

G. 1995 жылдан бастап бірнеше жыл бойы Юпитер айналасында Жерге Юпитер мен оның серіктерінің мыңдаған фотосын жіберген «Галилео» атты жасанды серік ұшып жүрді.

V2

Сатурн

1

B. Сатурнның химиялық құрамы Күнге ұқсас, яғни Сатурн 99% сутегі мен гелийден тұрады.

1

C. Сатурн атмосферасының эффективті температурасы 95К.

1

H. Сатурн өзінің атақты сақинасымен космоста белгілі

V2

Алып планеталар серіктері.

1

A. Барлық алып планеталардың әр түрлі формадағы және қанықтықтағы сақиналары болады.

1

C. Сатурн сақиналары көптеген миллиард мұз кристалдарынан және кішкентай әрі үлкен мұзбен қапталған бөлшектер жиынынан тұрады.

1

E. Күн жүйесінің ең үлкен серігі – Титан.

V2

Төмендегілердің ішінде аспан сферасының элементтеріне жатпайтындары :

1

Ай

1

Күн

1

жер

V2

Кульминация туралы айтылғандардың дұрысы:

1

Шырақтың аспан меридианын қиып өтуі

1

Шырақ аспан меридианының жоғарғы бөлігін қиып өтуін жоғарғы кульминация

1

Шырақ аспан меридианының төменгі бөлігін қиып өтуін төменгі кульминация деп атайды

V2

Горизонталь координаттарының жүйесі туралы айтылғандардың дұрысы

1

негізгі жазықтығы ретінде математикалық көкжиек жазықтығы алынады

1

Негізгі нүктелер ретінде зенит және оңтүстік нүктелері алынады

1

Бірінші координат ретінде шырақтың зениттік қашықтығы z немесе көкжиектен биіктігі һ алынады

V2

Шырақтың азимуты туралы айтылғандардың дұрысы

1

Шырақтың азимуты деп S оңтүстік нүктесінен бастап математикалық көкжиек бойымен батысқа қарай шырақтың вертикаль шеңберіне дейінгі доғаны айтады

1

талтүстік сызық пен шырақ вертикаль сызығының көкжиекпен қиылысу нүктесі бағыты арасындағы бұрышты айтамыз

1

Азимут 0º ~360º аралығындағы мәндерді қабылдайды

V2

Бірінші экваторлық координаттар жүйесі

1

негізгі жазықтығы ретінде аспан экваторы жазықтығы алынады

1

Бірінші координат ретінде δ еңкеюі алынады

1

Негізгі нүкте ретінде аспан экваторының Q жоғарғы нүктеcі алынады

V2

Екінші экваторлық координаттар жүйесі

1

негізгі жазықтығы ретінде аспан экваторы жазықтығы алынады

1

Бірінші координат ретінде шырақтың еңкеюі δ алынады

1

Екінші координат ретінде шырақтың тік шарықтауы α алынады

V2

Шырақтың шығу және бату шарттары туралы айтылымдардың дұрысы

1

1

1

Бақылаушыға аспан экваторындағы барлық шырақтар шығатын және бататын болып көрінеді

V2

Тәулік деп аталатын уақыттың өлшем бірлігінің ұзақтығы аспанда таңдап алынған нүктеге тәуелді.Астрономияда ондай нүктелер ретінде мына нүктелер алынады

1

Күн мен түннің теңелу нүктесі(жұлдыздық уақыт)

1

Күннің көрінетін дискісінің центрі(шын күн,шын күндік уақыт)

1

Орташа күн-уақыттың кез келген мезеті үшін теориялық түрде есептеуге болатын аспандағы ойша алынған нүкте(орташа күндік уақыт)

V2

Жұлдыздық уақыт туралы айтылғандардың дұрысы

1

Көктемгі күн теңелу нүктелерінің екі бірдей кульминациялары арасындағы уақыт аралығы

1

Көктемгі күн теңелу нүктесінің жоғарғы кульминациясынан оның Жұлдыздық нүкте басы болып жоғарғы кульминация моменті алынады

1

Көктемгі күн теңелу нүктесінің жоғарғы кульминациясынан кез-келген келесі орынға дейінгі жұлдыздық тәулік бірлігіндегі уақыт - жұлдыздық уақыт деп аталады

V2

Шын күндік уақыт туралы дұрыс тұжырым

1

Бірдей екі кульминациялар арасындағы және бірдей географиялық меридиандағы уақыт аралығы шын күндік тәуліктер деп аталады

1

Күннің төменгі кульминациясынан оның кез-келген келесі орнына дейінгі уақыт аралығын шын күндік уақыт Т_с деп атайды

1

T_с= t_с + 12^h

V2

Орташа күндік уақыт туралы дұрыс тұжырым

1

Күннің қозғалысымен байланысты тәуліктің тұрақты ұзақтығын алу үшін орташа эклиптикалық және орташа экваторлық күн деген екі нүкте ұғымы енгізілген

1

Орташа эклиптикалық күн күннің жылдамдығымен эклиптика бойымен бірқалыпты қозғалады

1

Орташа экваторлық күн аспан экваторы бойымен орташа эклиптикалық күн жылдамдығымен бірдей қозғалады және онымен көктемгі күн теңелу нүктесін бірдей уақытта қиып өтеді

V2

Уақыт теңдеуі

1

η= T_m — T_с = t_m — t_с = _с — _m

1

Орташа уақыт пен шын күндік уақыттың бір мезеттегі айырмасы - уақыт теңдеуі деп аталады

1

T_m = T_с + η= t_с+12^h+ η

V2

Әлемдік уақыт

1

Гринвич меридианының жергілікті орташа күндік уақыты - әлемдік уақыт T₀ деп аталады

1

T_m - T_n= λ^h + n^h

1

T_m = T₀ + n^h

V2

Белдеулік уақыт туралы дұрыс тұжырым

1

1884 жылы орташа уақытты санау үшін белдеулік уақыт ұсынылды

1

Уақытты санау бір-бірінен 15⁰ ендікте орналасқан негізгі 24 географиялық меридианда жүргізіледі

1

Нолдік белдеу ретінде Гринвияч меридианы қойылған

V2

Декреттік уақыт туралы дұрыс тұжырым

1

Бұл қандай-да бір өкіметтік декрет (қаулы) негізінде енгізілетін уақыт

1

Үйлер мен кеңселерге берілетін электр энергиясының дұрыс жұмсалуы үшін жаз мезгілінде жаздық уақытты енгізген

1

Әр мемлекет орналасу жағдайына қарай белгілейді

V2

Вин заңын көрсетіңіз:

1

C)

1

G)

1

H)

V2

Абсолют қара дене үшін Планк формуласын көрсетіңіз:

1

C)

1

F)

1

G)

V2

Қай тұжырым Коперник әлемі жүйесіне тән?

1

A) Жер басқа да планеталар тәрізді Күнді айнала қозғалады

1

C) Әлем центрінде Жер емес, Күн тұрады

1

E) Жер өз осі бойымен айналады және осы айналу шырақтардың тәуліктік қозғалысын түсіндіреді

V2

Төменгі келтірілген тұжырымдардың қайсылары Кеплер заңдары болып табылады?

1

А) Әрбір планетаның Күнді айнала қозғалысының траекториясы (орбитасы) эллипс болып табылады, әрі оның бір фокусында Күн тұрады.

1

D) Әрбір планета өзін Күнмен қосып тұрған түзу бірдей уақыт аралықтарында бірдей аудандар сызып өтетіндей түрде қозғалады.

1

E) Күнді айнала қозғалып жүрген кез келген екі планетаның айналыс периодтарының квадраттарының қатынасы олардың Күннен орташа қашықтықтарының кубтарының қатынасына тең болады.

V2

Декреттік уақыт туралы дұрыс тұжырым

1

Бұл қандай-да бір өкіметтік декрет (қаулы) негізінде енгізілетін уақыт

1

Үйлер мен кеңселерге берілетін электр энергиясының дұрыс жұмсалуы үшін жаз мезгілінде жаздық уақытты енгізген

1

Әр мемлекет орналасу жағдайына қарай белгілейді

V2

Күнге ең жақын 3 планетаны атаңыз

1

Меркурий

1

Шолпан

1

Жер

V2

Ең тығыз 3 планетаны атаңыз

1

Меркурий

1

Шолпан

1

Жер

V2

Ең алып 3 планетаны атаңыз

1

Юпитер

1

Сатурн

V2

Бірінші, екінші, үшінші космостық жылдамдықтарды көрсетіңіз

1

A) 7.9 км/с

1

C) 11.2 км/с

1

F) 16.6 км/с с