Билет №3
1-сұрақ. ТҚ – 1 және ТҚ – 2 мерзімдерін табыңыз.
Жауабы: ЗИЛ-4320 дизелді ММЗ Д-260.11Е2, турбонаддувты және аралық суыту жүйесімен 6-цилинрлі , 110-125 мм, жұмыс көлемі 7,12 л, қысу дәрежесі 16, қуаты 136 кВт , айналу жиілігі 2100 мин-1 , айналу моменті 720 Н ·м
Жол жағдайына байланысты техникалық күтім жұмыстарының кезеңі
Категория |
Пайдалану жағдайының мінездемесі
|
Техникалык күтім жұмыстарының кезеңі, км жүрген жолымен |
|
1 |
Асфальт-бетон жолы, жол беті өте тегіс және ӨТӨ Жақсы жағдайда |
1600 |
8000 |
2 |
Тас жолы, жол беті онша тегіс емес, яғи көптеген жылдар бойы жөнделмеген |
1300 1500 |
6500 7500 |
3 |
Дала жолы, жол бойында көптеген қиын өткелдер бар (жөнделіп жатқан жол беті, карьер жолы немесе ағаш дайындайтын ормандағы) жолдар |
1000 1200 |
5000 6000 |
Бірінші техникалық күтім
Бұл кезде бірінші болыпкүнделікті техникалық күтім кейін қосымша орындалатын жүмыстары орындалынады содан жүмыстар:
басқаржетектердің бос жолдары мен басқарымдылығы;
бүрандалы жалғасымдардың тартылымы мен сырттай реттелінетін механизмдердің жағдайы;
аккумулятор батареясының жағдайы, өткізгіштердің клеммадағы жалғасьімы, электролит деңгейі, желдету тығындардың ашықтығы
руль дөңгелегінің бос жолы;
жарық және белгі беру приборларының жұмысы мен реттеулері;
генератордың және реле—реттегіштің жұмысы мен бекітулері;
қозғалтқыштың және трансмиссия сапундарын тазалау және сүзгілерін ауыстыру;
руль күшейткішін тексеру және жүйедегі май кысымы 0,5 мПа төмен болмауы;
жанармай жүйесіндегі майда сүзгіні тазалап жуу;
алдынала тазартатын жанармайдың майлау сүзгісін шығарып керосинмен жуу (жанармай багында орналасқан);
Майлау май деңгейін тексеру:
- негізгі және бөлістіру жылдамдық қорабындағы
- кардан берілісі білігінің ортаңғы тірегіндегі;
алыпжүруші бел редукторының картеріндегі;
руль механизмінің картерінде;
артқы аспа балансиріндегі.
Бұл айтылған майлау жұмыстары орындалынады МАЗ, КрАЗ, КамАЗ автомобильдерінің майлау картасына сай .
ТК-1 нормативті есептеу мәні -5000,4000 жумыстарын орындағаннан кейін, яғни автомобильдің қозғалуы кезінде агрегаттар мен механизмдердің нормалды жұмысы тексерілінеді.
Екінші техникалық күтім (ТК-2) жұмыстары-20000,16000
Екінші техникалық күтім кезінде, алдымен ТК-1 жұмыстары орындалынады, одаң кейін қосымша атқарылынатын жұмыстары:
қозғалтқыштан форсункалар шығарылып, тексеру үшін әдейі арналған шеберханаға жіберілінеді;
цилиндр басын бекітетін гайкалардын тарту, тарту тәртібіне сай.
- клапан стержені мен күйенте арасындағы саңлауды тексеру;
жанармайды бүрку бұрышын тексеру, яғни тура қойылғаның,
жанармайдың майда және ірі сүзгісі ауыстырылып, ал сүзгілер корпусы жуылады;
қозғалтқыштың майлау жүйесі жуылады;
электреткізгіштерінің жағдайы мен жалғасымдары тексерілінеді;
коллектор жағдайы мен генератор щеткасы тексерілінеді және генератор іш жағы ауа қысымымен үрленеді;
реле-реттегішінің жұмысын тексеру;
аккумулятор батареясының зарядталу жағдайын тексеру;
Стартер мен генератордың қақпағының бекітілуі;
жарық беру приборлардың (фардың) жағдайын тексеру, керек болған жағдайда реттеу жұмыстарын жүргізу;
ылғал бөлгішті шығарып шашу, соңында сүзгі элементі мен корпысын жуу;
пневможүйені толтыру уақтысы мен компрессордың жұмысын тексеру;
2-сұрақ. ЗиЛ-4320 қозғалтқышының поршендер тобының конструкциясы, құрылысы және материалы.
Жауабы: ЗИЛ-4320 дизелді ММЗ Д-260.11Е2, турбонаддувты және аралық суыту жүйесімен 6-цилинрлі , 110-125 мм, жұмыс көлемі 7,12 л, қысу дәрежесі 16, қуаты 136 кВт , айналу жиілігі 2100 мин-1 , айналу моменті 720 Н ·м
Поршень. Жұмыс процесі кезінде поршень газдың қысымын қабылдап, поршеннің саусағы арқылы шатунға береді.Поршеннің өзі үш бөліктен түрады: түбі , поршеннің сақинасын салу үшін жасалынган сайлар канавкалар, цилиндр- де газдың қысымын қамтамасыз ететін, поршеннің бағыттаушысы, жұмыс кезінде цилиндрдің бетіне тиіп тұратын. Поршеннің бас жағы әртүрлі болады: жалпақ және жұмыр. олар көбінесе карбюраторлы қозғалтқыштарда қолданылса, фасанда түрі дизельді қозғалтңышта орын тауып отыр. Әр түрлі поршеннің бас жағы жану камерасымен бірігіп қоспаның жақсы жануына туғызады.Жану камерасындағы температураның жоғары болуъна байланысты /карбюраторлы қозғалтқышта 2100-2400°С жетсе , ал динельде 1900-2000°С шамасында поршеннің бас жағының осы темпоратураға қызуына байланысты, поршеннің басы мен цилиндрдің арасындағы саңлау 0,4-0,б мм шамасында болуы тиіс . Осыған орай поршеннің формасы конусқа ұқсас болады,сондықтан қозғалтқыштың жүмыс кезінде цилиндр мен поршенің арасындағы саңлау поршеннің барлық биіктігінде бірдей болады да, поршень мен цилиндрдің желінбей көп істеуіне мүмкіншілік туады. Мысалы, 3ил-130 автомобилі қозғалтқышда поршеннің жоғарғы және төменгі диаметрлерінің айырма 0,52 мм шамасында. Жоғарғы температурадағы поршеннің бос қозғалуына мүмкіншілік тудыру үшін поршень мен цилиндрдің арасындағы саңлау әртүрлі қозғалтқыштарында 0,04-0,08 мм шамасында,қозғалтқыштың айналу жылдамдылығы артқан сайын, поршенге әсер ететін екпін күшіне байланысты қозғалтқыштың қуаты да азая бастайды, бүл поршеньге әсер ететін екпін күші тікелей поршеннің салмағына байланысты. Сол себептен поршень алюминий мен кремнийдің қоспасынан жасалынады кремнийдің қүрамы 25%. Үлкен айналымда әрбір поршеннің салмағының айырмасы 2-8 г. аспауы тиіс.
Кейбір қозғалтқыштапда поршеннің жоғарғы сақинаға арналған сайы желінбеу үшін шойыннан жасалған қаңпақ кигізіледі 3ил-130, КамАЗ-740 жане басқаларына. Поршень мен цилиндрдің арасындағы үйкелісті азайту үшін,поршеннің бауырына жұқа қалайы, немесе графит қалыңдығьі 0,004-0,006 мм шамасын- да жағылады.Поршень Ж.Ө.Н. өткеннен кейін цилиндрдің бір бетінен екінші бетіне ұрып ауысады, көбінесе үлкен айналымда, бұл орын алмасу дауысты тұрумен жалғасады. Бүл жағдайда құрылысты азайту үшін кейбір автомобиль қозғалтқыштарында Зил - 1110, ГЛЗ-53 және басқа поршень саусағының осі үлкен қысымға қарай 1,6 мм шейін жылжытылады.
Поршенге әсер етіп динамикалық күштің әсері аздау және қозғалтқыштың шуы азайып, поршень мен цилиндрдің үйкелісі азаяды.
Карбюратор қозғалтқышының поршенінде температураның дизельге қарағанда жоғада болуына байланысты, поршеннің қапталында И және Т әріптеріне үқсас кесінді жасалынған , поршенді жинаған кезде кесіндісі бар жағы цилиндрге қысылу тактысында қысылып, жүмыс тактысында поршеннің кесіндісі жоқ жағы қысылуы тиіс. Бүл жағдайдн ауыстырып алмастыру поршеннің түбінде көрсетілген стрелкамен поршенді блокқа орнату бағыты көрсетілген.
Поршеннің сақинасы. Портеннің сақинасы поршень мен цилиндрдің арасындағы саңлауды толықтышп, жанған газды картерге өткізбей қысымды сақтау үшін керекті бөлшек. Са - қинаны орнату үшін поршеннің денесінде бес сай жасалынған. Оларға үш қысым қабылдайтын сақина кигізілсе, ал поршеннің саусағының жоғарғы және төменгі жағында майлауға арналган сақиналар кигізіледі, бұлардың негізгі қызматі цилиндрдің бетіндегі шашыраған мотор майының тамшыларын цилиндрдің бетіне тегіс етіп жағып, артығьн ысырып картерге түсіру. цилиндр мен сақинаның және поршеннің арасында жұқа мотор майының қабығы болуына байланысты бұл бөлшектер бір-бірімен тиіспейді, соның себебі мен үйкелім азайып бүл бөлшектердің жүмыс істеу мерзімі ұзаруы тиіс. Қозғалтқыштың жүмыс істеген уақтысында бүл бөлшектердің температурасын кебейтпей суытып түру қажет,ол үшін поршеннің денесіндегі ыстың саңина арқылы цилиндрге беріледі. Екінші жағынан поршень мен цилиндрді майлаған мотор майына да беріледі. Кезінде мотор майы май үшін арналған радиатордан өтіп суыса, ал цилиндрдің сырты қоршап тұрған су көйлегіндегі су арқылы кейбір қозғалтқыштар - да ауамен суытылады: Д-144, Д-21, Д-37. Қысым сақинасы мен поршеннің сайының арасында сақинаның еркін жылжуына мүмкіншілік туғызатын аумағы 0,02-0,07 мм шамасындағы саңлау болуы тиіс, ал сақина цилиндрдің бетіне өдзінің серпінді қасиеті арқылы қысылып түрады, себебі бос жағдайда сақинаның сырт дзгаметрі цилиндрдің диаметрінен үлкендеу. Сақинаның цилиндрге қысылып түруына байланысты камерада жанған газ картерге өте алмай, қысымы көбейіп, қозғалтқыштың пайдалы
3-сұрақ. ЗиЛ-4320 автомобилінде пайдаланылатын бензин мен мотор майларының таңбалары. Газ отынына ауыстыру жұмыстарындағы қауіпсіздік шаралары.
Жауабы: Автомобиль бензині дегеніміз көмірсутегі қоспасы 40 пен 200°С температура арасында қайнайтын мұнай фракциясы. Сырткы түрі: мөлдір, тұткырлығы төмен, түссіз немесе боялған сұйық, арнайы иісі бар және нормалды жағдайда тез ұшады.
Бензинге қойылатын талаптар- карбюрациялык касиеттері жоғары (жаксы буланып, оңай ыстық қоспа түзу, оңай оталу және козғалтқыштың барлық режимдерінде тұрақтылық көрсету);
детонацнялык тұрактылығы жоғары, немесе әртүрлі режимде детонация болмауы керек;
бакта сақтаганда, тасымалдағанда бензиннін физикалық жэне химияльіқ тұрақтылықтары жоғары деңгейде болулары керек;
сыйымдылықтарды, бөлшектерді коррозияға үшыратпауы керек;
бензиннін жанған өнімдері бөлшектерді коррозияға ұшыратпауы керек;
жану жылуы жоғары, толық жанатын, улы затгар болмайтын, күйе түзбейтін болу керек;
төмен температуралык қасиеттері жоқары, мұз түзбейтін, карбюраторды мұздатпайтын болу керек;
кұрамында су және механикалық қоспалар болмауы керек;
экономикалық жагынан тиімді болу керек.
Қоспа түзуге эсер ететін бензиннің көрсеткіштері және
қасиеттері
Қоспа түзуіне эсер ететін бензиннің көрсеткіштері олар:
тығыздық (20°С температурада 690...810 кг/м’);
тұтқұрлық - сыртқы күштердің әсерінен сұйык болшектерінің олардың қозғалуына әсері. Кинематикалық тұтқырлык 20°С температурада 0,5...0,7 мм /с;
булануы - сұйықтан газтүріне айналуын айтады.
Бензиндердің булануы және олардын фракциялық кұрамы
Бензиндердің белгілі бір булану қасиеті болу керек, ягни оның арқасында: қозқалтқыш жеңіл оталады, жылдам қызады, қозғалтқыш қызғаннан кейін бензин толық жанады, отын жүйесінде бу кедергісі болмайды.
Мұнай өнімдерінің фракцпялық құрамы дегеніміз көлемдік немесе массалық мөлшерін көрсетілген фракцияға бөлінуін айтады. Отынның фракциялық құрамын анытау үшін стандартты аппарат (ГОСТ2177-66) пайдалынады
Бейімделгіштігі - жылытылган қозғалткыштың жүктелу кезінде дроссельді заслонканы жылдам ашқанда төмен айналу жиілігінен жоғары айналу жиілігіне өту қасиетін айтады.
Бензинде 90% айыру және соңгы қайнау кезіндегі температура 190% отынның толык буланғыш қасиетін көрсетеді. Бұл кезде бензинде ауыр яғни қиын буланатын фракциялар қалады. Бұл арқылы қызулы қозғалтқышта бензиннің толық жануын байкайды. 90% бөлістіру кезіндегі температура жоғары болса, онда бензин порциясы толык буланбайды және жанбайды.
Бензиннің детонациялық тұрақтылығын жогарлату
Мұнайды тікелей айыру әдісі кезінде октан саны 91ге дейін бензин алуга болады. Бірақ бұндай бензинді өндіру рентабілді емес, біріншіден әр тонна мұнайдан екі есе аз алынады, екіншіден кез-келген мұнайдан АИ-91 бензин алынбайды. Сондыктан қажетті октан санымен бензин алу үшін кемінде екі әдіс қолданады.
Бірінші әдіс: тікелей айырылган бензин екінші өндеуге (каталитикалык, реформинг, крекинг және т.б.) жіберіледі, яғни бензиннің химиялық құрамына әсер етеді. Бұл кезде қоршаган ортаға зияны төмен, бірақ көбірек қаражат қажет.
Екінші әдіс: тікелей айырылган бензинге арнайы коспа - антидетонатор қосу аркылы алынады. Бүл кезде едәуір арзан, бірақ айтарлыктай зиян.
Антидетонаторлар - металлорганикалық қоспалар, азғантай мөлшерде бензиннің детонациялық тұрақтылығын жоғарлатады. 1920 жылдан бастап тетраэтилкорғасыи (ТЭҚ) РЬ(С2Н5)4 табылды. Осы кезге дейін жоғары эффективті (тиімді) қоспа болып табылады. Бензинде 0,3% ТЭҚ октан саны 15-25 бірлікке өссді. Этилді сүйықпен араласқан бензин улы, сондыктан оларды әргүрлі түске бояйды. Сонымен қатар басқада коспалар бар.
Мотор майы поршенді іштен жанатын қозғалтқыштың бөлшектерін майлау жүйесі аркылы майлау қызметін атқарады. Болшектергі кривошипті шатунды механизм, газ бөлістіргіш механизм, цилин поршенді тобы және т.б. жатады.
Мотор майы келесі эксплуатациялық талапқа жауап беру керек:
цилиндр поршенді топты бөлшектердің ілінісу беггерінің санылауын жабуды қамтамасыз ету керек;
- үйкелістегі бөлшектерден жылуды эффективті бөліп алу, үйкеліс беті тозған калдыктан тазартуды қамтамасыз ету керек;
қозгалтқыш бөлшектерінің жұмыс беттерін коррозиялық әсерден (майдың тотығуынан және отынның жануынан) сенімді қорғау;
қозғалтқыш бөлшектерінде бөлінудің (отложение) барлық түрлері (нагары, лак, зольные отложение, шламы) пайда болуын болдырмау;
механикалық әсерге, сулануына және тотығуға қарсы жоғары тұрактылық болу керек;
минималды шыгын болу керек;
қызмет мерзімі ұзақ болу керек.
Мотор майларының классификациясы және олардың белгіленуі
ГОСТ 17479.1-85 бойынша кабылданған майдың классификациясы барлық мотор майларына индекс берілген, және олар тұткырлыққа және эксплуатациялық қасиеттерге байланысты класстарға (7.1- кесте) және! топтарга бөлінеді.
кесте. ГОСТ 17479.1-85 бойынша қабылдапган мотор майдың классификациясы
Класс |
100"С |
-18 С, аз емес |
температура кезінде кинематикалык тұткырлық, мм2/с |
||
Қыстык класстар |
||
Зз |
3,8 аз емес |
1250 |
4з |
4,1 аз емсс |
2600 |
5, |
5,6 аз емес |
6000 |
6з |
3,8 аз емес |
10400 |
Жаздык класстар |
||
6 |
5,6-7,0 |
- |
8 |
7.0-9,5 |
- |
10 |
9,5-11.5 |
- |
12 |
11,5-13,0 |
- |
Эксплуатациялық қасиеті бойынша (қоспаның түріне және барына байланысты) май келесі топқа бөлінеді:
А -форсирленген емес козғалтқыштар үшін;
Б -аз форсирленген қозғалтқыштар үшін;
В -орташа форсирленген козғалтқыштар үшін;
Г -жоғары форсирленген қозғалтқыштар үшін;
Д -ауыр жағдайда жұмыс істейтін дизелдер үшін;
Е -аз айналымды және ауыр отынмен жұмыс істейтін дизелдер
үшін
Қозғалтқыштың түрі бойынша майға сандық индекс берілген:
карбюраторлы
дизелді (қосымша КамАЗ қозғалтқышқа) жоқ - әмбебап, карбюраторлы және дизелді
Маӣдың тұтқырлыгы бойынша үш класска бөлінеді:
жаздық майлар кинематикалық тұтқырлық 100°С температура '' кезіндегі нормаланады
кыстық 100°С жэне -18°С температура кезінде бырлық мезгілді қыстык/жаздық болып керсетіледі
Мысалы:
М-бз-В6 М - моторлы; 6 - түтқырлық классы; В - эксплуатациялық қаситеті бойынша В топка жатады (орташа форсирленген қозғалтқызтар үшін)
1 индекс - карбюраторлы қoзғкалткышқa арналган; 3· қоюландырғыш қocпacы (загуститель). M-8-ГИ, M-10-ГИ, M-12-ГИ аз мөлшерде импортты қocпaдa əмбебап майлары шығарылады. Белгiлi-бiр жағдайда өнделген майды жинайды жəнe регенерация (P) жасайды: M-8· Б,P.
SAE (Society of Automotive Engineers-Америкалық автомобилi. инженерлердiң қayымдастығы) бойынша майлардың классификациясы бойынша үш кaтегорияғa бѳлiнедi: (SAE 10W/50)
жаздық 20, 30, 40, 50 мapкiленеді (сандар 98,9°C температура кезiндегi Сейболта секундасымен тұтқырлык)
қыстық 10W, 15W, 20W, 25W (W-Wіnter қыстық) сандар 17,8°C температура кезiндегi Сейболта секундасымен тұтқырлык)
барлық мезгiлдi 10W/50 жəнe т.б. (сандар 17,8°C/98,9°C температура кезiндегi Сейболта секундасымен тұтқырлық)
API (American Petroleum institute - америкалық мұнай институты) эксплуатациялық жағдайға байланысты майдың классификациясы eкi категорияға бѳлiнедi: (SA, SF/CC бipіншi әpiпi) API
S - «Сервис» категориясы (карбюраторлы қозғалтқыштар үшiн)
С - коммерциялық категория (дизель қoзrалткыштар γшıн)
Eкiншi əpiп май сапа дəpeжeciн кѳpceтедi. Қaзipгi кезде шетелдерде тек карбюраторлы қозғалткышқa SF жәнe SG, ал дизель қозғалтқыштарға CC, CD,CE топты майла шығарылады.
Қocпa (присадки) майдың жaңa қacиетiн жəнe корсеткiшiн ѳзгерту үшін қолданады. Oлap:
антиқышқылды антиқышқылды (химиялық) тұрактылығын жoғарлaтy үшін 1% дейiн қосады;
коррозияғa қapcы металл бетгерiн қышқыл және кукiрттi ѳнiмдердiн коррозиялық əcepiнен қорғайды;
-жyғыш-дисперсиялык металл бeттepiнe тотығy ѳнiмдерiнiң жабысып oтыpyын тѳмендетедi; Жyғыш қacиетi ыстық беттерде лак пайда болуына қapcы тұpyына жəнe бѳлшектердi таза ұстayын қамтамасыз eтедi.
желiнугe қapcы, желiмдеуге қapcы жəнe антифриҝциялық
майлағыш қacиетiн жaқcapтy үшін (1,5.. .2,0)%;
депрессорлы қaтa бacтay температурасын τѳмендету үшін (0,5...1,0)%;
тұтқырлықты тұтқырлықты температуралық қacиетiн жoғapлaтy үшін 3,0% дейiн;
ҝөпіpyre қapcы кѳпipίк болдырмау үшін (0,002.·.0,005)% қосады.
Мотор бөлшектерін майлау үшін арнайы жоғары сапалы мотор майы қолданылады. іштен жанатын моторларға қолдан ылатын майдың қолайлы тұтқырлық (вязкозі .), жақсы майлай алатын, тоттануға қарсы қасиеті болуы тиіс. Майдың пайдаланылу қасиетін жақсарту мақсатында оған арнайы тұнба қосады.
Қазақстанда мотор майлары мұнай өңдейтін заводтардан, Ресейден және алыс шет елден алынып келеді. Әл де А, Б, Е Г, Д, Е жіктеулі мотор майлары қолданылады Жазда 10 імг/с (сСт), қыста 8 мм2/с (сСт). Кинематикалық. тұрақтылығы 100 град.селцьи анықталынады . М -10Г2майы, 10 — кинематикалық тұрақтылық Г-май тобы,2-дизель моторына арналган.Мысалы майлары.15w-40,10w-30,10w-40.Мотордың сенімді жүмы істеуі көп жағдайда мотор майынын, тазалығына байланысты. Майда механикалық қоспалар мен су болмауы тиіс