9.2 Олигополиялық нарықтағы тепе-теңдік

Нарықтарды талдаған уақытта көбінше біз тепе-теңдікті орнататын нарықтық баға мен сатылым көлемін іздей бастаймыз. Мысалы жетілген бәсекелес нарықта Маршал кресін пайдаланып, яғни сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысын талдап нарықтық баға мен сатылым мөлшерін есептедік. Содан кейін, шекті пайданың шекті шығынға теңдігі монополиялық тепе-теңдікті сипаттайтынын көрдік.

Бұл нарықтарда әр фирма қойылған бағаны қабылдайды. Ал, олигополиялық нарықта фирма басқа фирмалардың әрекетіне қарай өз бағасы мен сатылым мөлшерін орнатады.

Олигополия нарығында тепе теңдіктің мына түрлерін айырады:

1. Нэш тепе теңдігі;

2. Курно тепе теңдігі.

Нэш тепе теңдігі: басқа фирмалар өзінің жағдайын өзгертпесе, осы жүйеге кіретін кез-келген фирма жағдайын өзгерткісі келмейді.

Курно тепе теңдігі: фирмалар бір бірімен өндірілетін өнім мөлшерін өзгерту арқылы бәсекелеседі.

Мысалы, дуополияда А және В фирмалары біртектес тауар шығарады және сұраныс қисығымен таныс.

Әр фирма өзі өндіретін тауардың мөлшерін анықтауы керек. Екеуі де шешімді бір уақытта қабылдауы керек.

Бірақ екінші фирма да шешім қабылдап жатқанын және нақты баға жалпы шығарылған өнім мөлшеріне байланысты екендігін ескеруі керек.

9.3 Олигополияның сандық үлгүлері Курно үлгісі

Салалық сұраныс белгілі дейік.

Ұсыныс екі фирмамен анықталады. Оларды 1-ші және 2-ші фирма деп атайық. Бұл жағдайда мына шарт орындалады:

Олардың шығындар функциялары:

Бұл мәліметті екі фирмада біледі.

Бәсекелес фирмалардың мақсаты – максималды пайда алу.

Осы мақсатқа жету үшін әр фирма бәсекелес фирманың шығаратын өнім мөлшерін ескере отырып шешім қабылдайды.

1-ші фирманың пайдасын анықтайық:

Сондықтан,

Яғни, максималды пайда алу үшін 1-ші фирма өзінің ұсынысын мына формуламен анықтауы керек:

- 1-ші фирманың реакция теңдігі.

Сол сияқты,

- 2-ші фирманың реакция теңдігі.

Осы теңдіктер негізінде графиктер құрайық. Екі қисықтың қиылысқан нүктесін (А-ны) Курно тепе теңдігі деп атайды (9.1-ші сурет).

9.1 Сурет.

Мысалы Q_1,1 мөлшерінде тауар шығарылады дейік.

1-ші фирманың пайдасы максималды болуы үшін, 2-ші фирманың шығаратын тауарының мөлшері Q_2,1 болуы тиіс. Бірақ, пайдасын максималдау үшін 2-ші фирма Q_2,2-ге тең өнім мөлшерін шығарады.

Оған жауап ретінде, 1-ші фирма өзінің өндіретін өнімін Q_1,2-ге дейін көтереді.

Оған жауап ретінде 2-ші фирма Q_2,3-ге дейін көтереді.

Мұндай жағдай мен теңелгенше сақталады.

мен -нің мәндерін салалық сұраныс функциясына қойып, тепе тең бағаны анықтау керек.

Курно үлгісі негізінде әр фирма шешім қабылдағанда екінші фирманың шығаратын өнім мөлшері тұрақты деп есептейді. Содан соң шешім шығарады.

1-ші фирма қарастырылатын уақытта 2-ші фирма ештеңе шығармайды дейік (9.2 сурет).

9.2 Сурет.

Онда, 1-ші фирманың сұраныс қисығы нарықтық сұраныс қисығы -мен бір деңгейде болады.

-екті түсім қисығы. ыс қисығы нарықтық сұраныс қисығымен бір деңгейде болады. лшері тұрақты деп есептейді. шекті түсім қисығы.

дейік. Онда 1-ші фирма максималды пайда алуы үшін ол шығаратын өнім мөлшері және қисықтарының қыйылысқан нүктесіне сәйкес болуы керек, яғни .

Сондықтан, егер 2-ші фирма өнім шығармаса 1-ші фирма өнімнің 50 бірлігін шығаруы керек.

2-ші мүмкіндік.

2-ші фирма 50 бірлікке тең өнім шығарады. Бұл жағдайда 1-ші фирманың сұраныс қисығы солға қарай жылжып, жағдайын алады. Сәйкесінше, түсім қисығы жағдайында болады.

Сонымен, 1-ші фирма 25 бірлікке тең өнім шығарады.

3-ші мүмкіндік.

Екінші фирма 75 бірлікке тең өнім шығарады. Бұл жағдайда 1-ші фирманың сұраныс қисығы солға қарай жылжып, жағдайын алады. Сәйкесінше, түсім қисығы жағдайында болады.

Сонымен, 1-ші фирма 12,5 бірлікке тең өнім шығарады.

4-ші мүмкіндік.

Екінші фирма 100 бірлікке тең өнім шығарады. Бұл жағдайда 1-ші фирманың сұраныс қисығы оның шекті шығындар қисығымен вертикалды оста қиылысады.

Яғни, 2-ші фирма тауардың 100 бірлігін шығарады, ал 1-ші фирма ештеңе шығармайды.

Қорытынды: 1-ші фирманың пайдасын максималдайтын өнім мөлшері 2-ші фирма шығаратын өнім мөлшерінің кемитін функциясы болады.

1-ші фирманың реакция функциясының қисығы реакция қисығы деп аталады. Оны деп белгілейік. 2-ші фирма үшін - (9.3 сурет).