11. Жүйке орталығының пластикалығы

Дәрігерге нерв орталығының бұл қасиетін білу өте қажет: мидың белгілі бір орталығы зақымданғанда, оның қызметі мидың басқа құрылымдарына өтуі мүмкін.

12. Жүйке орталығының қажуы.

Жүйке орталығын үздіксіз тітіркендіру арқылы оның ет және жүйке талшықтарына қарағанда тез қажитыны анықталады. Бұл, біріншіден синапстарда медиаторлар санының азаюынан, үшіншіден, нейрондарға оттегі жетіспеуінен (гипоксия) болады. Тәжірибе жүзінде жұлын сегментінің артқы түбірін осы арадағы еттердің жиырылуы тоқтағанша үзбей тітіркендіріп, содан соң тітіркендіргішті сол сегментті алдыңғы түбіріне көшірсе, жиырылуы тоқтаған ет қайтадан жиырыла бастайды. Жұлынның артқы түбірін ұзақ уақыт үзбей тітіркендіру салдарынан ет жиырылуының тоқтауы ОЖЖ-нің қажуын ал тітіркендіргіштің орнын ауыстыру нәтижесінде еттің қайтадан жиырылуы оның қажымағанын көрсетеді.

13. Қозудың қосындылауы.

Рецептивтік өрістің белгілі бір жеріндегі рецепторларды тітіркендірсе, оларда пайда болған серпіністер бірінен соң бірі сезгіш нейрондардың белгілі синапстарына ғана жеткізілетін болса, серпіністер жиналып ондағы қозуды күшейтеді. Осылайша белгілі бір жолмен таралған қозудың жинақталып күшеюі бір ізді жинақы қозу болып саналады.

14. ОЖЖ-гі тежелу, оның түрлері

1862 ж. М.И.Сеченов «Орталықтағы тежелу» атты тақырыпта тәжірибе жасап, ОЖЖ-де қозумен қатар тежелу де болатынын дәлелдеп берді. Тәжірибе қысқаша былай жасалады: көлбақаның миын көру төмпешігін жоғарырақ жерінен кесіп алып тастайды да, тілік үстіне натрий хлоридінің кристалын қояды. Сол сәтте көру төмпешігі тітіркенеді де жұлынның қимылдатқыш рефлекстері біртіндеп ұзарып барып ақыры рефлекс тоқтайды. Жұлын рефлекстерінің тоқтауы мұнда тежелудің дамығанын көрсетеді.

Орталықтағы нейрондар қосса шеткі ағзалардың қызметі күшейтеді де олардағы тежелу қозу процесін бәсеңдетеді не мүлде тоқтатады, яғни қозудың тууына кедергі жасайды. Орталықтағы тежелу шеткі ағзалардың қызметін әлсіретеді не тоқтатады. Нейрондар қозған сәтте онда зат алмасуы, тотығу процесі күшейеді,бірақ қуат қоры азаяды, заттардың ыдырауынан пайда болған өнімдер көбейеді. Тежелу сәтінде нейрондарды зат алмасуы бастапқы қалпына келеді де нейрон қуаттанады, тотығу өнімдері азаяды, сөйтіп нейрондар қызметі әдеттегі қалпына келеді.

ОЖЖ-де тежелу арнайы тежеуші нейрондарды қозған кезде басталады. Жұлыннан Реншоу клеткасы табылды. Бұл клетка жұлын мотонейронының айналасында орналасқан. Оны мотонейрон аксонының бұтағы қоздырады. Тежеуші нейронның аксон ұшынан тежелу медиаторы (ГАМҚ, глицин) бөлініп шығады да оның әсерінен синапстан кейінгі тежеуші потенциал пайда болалы.

ОЖЖ-де туатын тежелу процестері пайда болу механизмдеріне қарай пресинапстық, постсинапстық, пессимальдық және қозудан кейінгі тежелулер болып бөлінеді.

15. Пресинапстық және просинапстық тежелулер

Пресинапстық тежелу. Пресинапстық тежелуге Реншоу клеткасы қатысады. Ол қоздырушы синапстағы медиатордың шығуын тоқтады. Мысалы,тежеуші клетканың аксоны мотонейроны қоздыратын жүйке талшығының ұшымен түйісіп, аксо-аксоналдық тежеу синапсын құрады. Мотонейрон қатты қозған сәтте оның аксоны арқылы Реншоу клеткасы қозады да, осы клетка аксонынан бөлінген ГАМҚ-ы екі талшықтың түйіскен жерінде орналасқан постсинапстық мембрананың хлор анионына өтімділігін күшейтіп деполяризациялайды. Бұл деполяризация жүйке талшығымен одан әрі таралып, мотонейронға бағытталған әрекет потенциалын азайтады.Осыған байланысты тежеу синапсындағы постсинапстық мембрана Са 2+ катиондарын өткізбейтін болады. Мұның салдарынан мотонейронды қоздыратын жүйке талшығының ұшынан медиаторлар бөлінбей қояды да, оның қозуы бәсеңдейді, бара-бара тежеледі.

2. Постсинапстық (синапстан кейінгі) тежелу Реншоу клеткасы тәрізді тежеуші нейрондардың қатысуына байланысты туады. Тежеуші нейронның аксоны мотонейронның денесімен синапс құрады. Тежеуші нейрон қозған кезде оның оның аксонының ұшынан ГАМҚ бөлініп шығады. Ол мотонейрон денесіндегі постсинапстық мембранадан К+ катиондарын сыртқа шығарумен қатар Сl-аниондарының ішке өтуін күшейтеді де, постсинапстық мембрананы гиполяризациялайды, сөйтіп постсинапстық тежеуші потенциал пайда болады. Мұның салдарынан мотонейронның қозғыштық қабілеті төмендейді, оның қозуына кедергі туады.