Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Fiziologia_o_1179_u_1179_1201_raly_doc_1.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
647.17 Кб
Скачать

9. Еттің қажуы.

Еттің қажуы дегеніміз - жұмыс icтey барысында жұмыс істеу қабілеті уақытша төмендеп дем алғаннан кейін қалпына келуі. Жұмыс icтey қабілетінің төме–деуі екі себепке байланысты болады:

1. ет жиырылу кезінде зат алмасу өнімдерінің жинауы - бұл еттің өзіндегі перифериялық фактор.

2. энергетикалық қорының азаюы -орталық факторы

10.Бірыңғай салалы еттің физиологиялық ерекшеліктері.

Бірыңғай салалы ет ішкі қуыс ағзалардың қабырғасындағы ет қабаты– және кейде топталып қыспақ (сфинктер) құрады. Бұл ет iшек қарын, асқорыту бездерің түтіктерінің қан–мен лимфа тамырларының, несеп шығаратын мүшелердің, жатырдың, бронхының т.б. қабырғасында кездеседі. Көлденең жолақ етке қарағанда бұл еттің ағзадағы көлемі аз болады және оның орындайтын қызметі де қалыпты жағдайда онша көзге түспейді. Олай болғанмен патология кезінде мәселен, асқазан мен 12-i елі ішектің түйіскен жеріндегі қыспақ (пилорус) ұзақ уақыт жиырылатын болса ас қарында көпке дейін тұрып қалады, бара-бара асқазан созылып төмен түсіп кетеді. Мұндай халде тамақты жұтқан сайын ауру қатты қиналатын болады.

Бірыңғай салалы еттің қаңқа еті секілді қозғыштық қозуды өткізу, жиырылу қасиеттері бар. Мұнымен бipгe ол ерекше пластикалық және автоматиялық қасиеттерге де ие.

11.Тітіркендіру жиілігінің оптимумы және пессимумы.

Етке ритмикалық тітіркендіргіштер әсер еткенде тетаниялық жиырылу амплитудасы әр түрлі болады деп Н.Е.Веденский көpceттi. Еттің cipeciп жиырылуын қатты күшейтетін максималды тітіркендіргіш саны оптимум - ең жақсы жиілік, ал cipecy күшін төмендететін не жауапсыз қалдыратын тітіркендіргіш саны пессимум - ең жаман жиілік деп атайды. Тітіркендіргіш күші неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ондағы қозу процecci жиіленеді, әрекет потенциалы көбейеді. Сондықтан оптимум және пессимум күш деген ұғым бар.

12.Еттердің жиырылуын тіpкey.

Етте пайда болған –озу процесінің сыртқы көpiнici еттің жиырылуы болып табылады. Ет жиырылуын арнайы прибор миограф пен жазып алуға болады Штативте орналасқан қысқышқа жүйке ет препаратының ортан жілік сүйегінің қалдығымен қыстырады; жазатын тетікке ахилл сіңірімен аяқталатын еттің төменгі бөлігі бекітіледі. Ал жүйке электродқа штативке қозғалмайтындай етіп бекітіледі. Тікелей тітіркендіргенде электродтар тікелей етке жалғанады. Еттің жиырылуы, еттің жиырылуы кезінде еттің артынша көтеріліп және түciп отыратын жазу тeтiгiнe беріліп отырады. Тетіктің бос жиегі кимографтың сүрленген бетіне жалғанады да осы жиырылуға қатысты сызықты қисық сызықты сызып шығарады1. Нерв талшықтарының құрылысы. Қозу процесінің жүйкеден өтуін және өту ерекшеліктерін зерттеу үшін көбіне жүйке-ет препараты қолданылады. Жүйкелердің қозуды өткізуі механизмі мен ерекшеліктері олардың құрылысына байланысты. Жүйке талшықтары миелинді (майлы қабықты) және миелинсіз (майлы қабықсыз) болып екіге бөлінетіні белгілі. Сезгіш, қозғалтқыш жүйкелердің көбі миелинді талшықтардан тұрады, ал вегетативтік ганглиден кейінгі постганглилік талшықтардың көбі миелинсіз болады. Әр жүйке талшығы цилиндр тэрізді біліктен тұрады. Біліктің сыртын клеткалық мембрана-аксолемма қаптаған, әрі оның іші аксоплазмаға толған. Аксоплазмада ұзыннан ұзақ жарыса орналасқан өте жіңішке, диаметрі 10-40 нм нейрофибрилдер мен микротүтіктер бар. Олардың арасында көптеген митохондрийлер мен микросомдар болады. Миелинді жүйке талшықтарының білігін сыртынан майлы қабық бірнеше рет орайды (Шван клеткасы). Миелинді қабық талшығын тұтас жаппайды. Ол әрбір бір мкм сайын үзіліп отырады. Қабықтың үзілген жері Ранвье үзіліс деп аталады. Екі үзілісінің аралығындағы миелин қабығының ұзындығы жүйке талшығының жуандығына (диаметріне) сәйкес болады. Жуан жүйке талшықтарында Ранвье үзілісі бірінен бірі алшағырақ орналасады. Талшықтың жуандығы 10-20 мкм болса, екі Раньве үзілісінің арасы 1-2 мм-дей. Миелинсіз жүйке талшығы тек бір қабат Шван клеткаларымен жабылған.

2. Нерв талшықтарының құрылымдық элементтерінің физиологиялық ролі. Жүйке талшықтарының физиологиялық қасиеттерінін бірі оның қозғыштығы, екіншісі – қозу процесін өткізу. Қозғыштық (тітіркендіруге жауап ретінде қозу процесінің пайда болуы) қозғыш тканьдерінің бәріне тән қасиет. Олар қозу процесін клеткалық мембрананың бойымен жылжытады яғни өткізеді. Қозуды өткізу жүйке үшін тек физиологиялық қасиеті ғана емес, оның орындайтын негізгі қызыметі. Қозу процесінің жүйке талшығы бойымен жылжуы, яғни серпіністің өтуі аксолемманың қызметі. Майлы қабық изолятор ролін атқарады, оның электрлік кедергісі жоғары. Сондықтан жүйке талшығын миелин қабығы тұсынан микроэлектродтар арқылы тітіркендірсе ол қозбайды. Қозу процесі тек Ранвье үзілісінде ғана пайда болады. Миелин қабығы жүйке талшығында зат алмасуын реттейді және біліктің өсуі мен қоректенуі (трофикасы) де осы миелин қабығының қызметі. Нейрофибрилдер түрлі заттарды: белок, медиатор, органелларды нейрон денесінен жүйке талшығының ұшына дейін және кері нейронға қарай тасымалдайды. Бұл заттар нейрофибрилдер мен микротүтіктер бойымен жылжиды. Бір тәуліктің ішінде жуандығы орташа жүйке талшығының бойымен мыңдаған митохондрий жылжиды. Осы тасымалдау жұмысын орындау үшін АТФ қышқылы энергиясы жүмсалады. Энергияны қолдану үшін аксоплазмада Са2+ жеткілікті болу қажет.

3. Нерв талшықтарының жіктелуі. А.В.С. типті талшықтар. Қозудың жүйкеден өту жылдамдығы миелин қабығының бар жоқтығына байланысты. Миелинді жүйкелерде қозу бір Ранвье үзілісінен екінші үзілісіне секіріп өтетін болғандықтан ол тез өтеді. Екі Ранвье үзілісінің аралық ұзындығы жүйкенің диаметріне байланысты. Жуан жүйкелерде олар бір-бірінен алшақ орналасады. Сондықтан жуан жүйкелерде қозу тез өтеді. Қозу процесінің өту жылдамдығы «шың» және із потенциалдарының ұзақтығына кері байланысты. Неғұрлым «шың» және із потенциалдары ұзақ болса, солғұрлым қозу жай өткізіледі. Қозуды өткізу жылдамдығы талшықтың қозғыш қасиетіне де байланысты; осы айтылған себептерге орай жүйке талшықтары үш топқа (А.В.С.) бөлінеді. А –жүйке талшықтары тобының өзі Аа, Ав, Ау және А болып төртке бөлінеді. А тобына миелинді, жуандығы 12-22 мкм, қозғалтқыш жүйкелер жатады. Бұлардың қозуды өткізу жылдамдығы секундіне 70-120м. Ал Ав, Ау, А талшықтары миелинді сезгіш талшықтар. Бұлар Аа –ға қарағанда жіңішкелеу диаметрі 12 мкм-ден төмен. Жүйке неғұрлым жіңішке болса, солғұрлым ол қозуды жай өткізеді. Ав талшықтың диаметрі 8-12 мкм, ал өткізу жылдамдығы секундіне 40-70м. Ау талшығы А –дан жіңішке, диам 4-8 мкм, осыған орай серпіністі жай өткізеді. 15-40 м/с. А –талшығының жуандығы 1-4 мкм, қозуды жай өткізеді, секундіне 5-15 метрден аспайды.

«В» және «С» типті талшықтар вегетативтік жүйкелер. В – ганглийге дейінгі, ал С – ганглийден кейінгі талшықтар. С – типті ағзадағы ең жіңішке нерв талшықтары. Бұлар қозуды өте жай секундіне 0,5-3м жылдамдықпен өткізеді. Мұнымен бірге сомалық жүйкелердің вегетативтік жүйкелерге, миелинді жүйкенің миелинсіз жүйкеге, ал қозғалтқыш жүйкенің сезгіш жүйкеге қарағанда қозғыштық қасиеті жоғары болады. Қозғыш жүйкелер қозғыштық қасиеті төмен жүйкелерден кері қозу процесін тезірек өткізеді.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]