10.Кластарға жіктелген және жіктелмеген вариациялық қатарлардан орта арифметикалық шамаларды табыңыз.

Вариациялық қатардың қарапайым жəне топтастырылған түрі бар;

Қарапайым түрінде əрбір варианта бөлек беріледі, ал топтастырылған  

түріңде бірнеше сандық маңызы бірдей варианталар бір топқа

топтастырылып топқа кіргізілген варианталардың бəрінің жиілігі

қосылады.

Топтастырылған вариациялық қатар құру кезінде мынадай тəртіп

орындалуға тиісті.

1. Қатардағы топ санын белгілеу, ол үшін мына кестедегі көрсетілген

тəртіп қолданылады.

Варианталар

саны

31-45 46-100 101-200 201-500

Топ саны 6-7 8-10 11-12 13-17

1. Топ аралығы "і" əріпімен белгіленеді.

i=(Vең жоғарғы мөлшері— Vең томенгі мөлшері)÷топ саны.

Əр топ ортасын жəне шегін табу.

Зерттелетін жиынтықты топқа бөлу.

Вариациялық қатарды графикалық сызумен бейнелеу.

Вариациялық қатар құрылғаннан кейін орта шаманы есептейді.

Орта шаманың бірнеше түрі бар: мода (Мо) - жиынтық белгісінің ең

жиі кездесетін мөлшері; медиана (Ме)- вариациялық қатардың тең

ортасында тұрған мөлшер.

Орта арифметикалық шаманың (М) екі түрі болады: жай ариф-

метикалық орта шама жəне өлшемді арифметикалық шама. Олар

мынадай формулалармен есептелінеді:

Жай арифметикалық орта шама

n

V

M

∑

=

,

бұл формула əр вариантаның біркелкі жиілікпен кездесуінде жəне

бақылау санының қосындысы n <30 жағдайларда пайдаланылады.

Өлшемді орта арифметикалық, шаманы есептеу формуласы:

n

PV

M

∑ •

=

;

егер əр вариантаның жиілігі біркелкі болмай кездессе жəне бақылау

санының қосындысы көп болса (п>30) пайдаланылады.

"Шарттық„ немесе "кезеңдік,, əдіспен өлшемді орта арифметикалық

шаманы табу əдісі:

n

Pd

i

M

M

∑

•

+

=

•

1

Бұл формулада М1 - шарттық орта саны (көбінесе Мо - моданы

алады); і - (аралық); d (ауытқуы) - əрбір вариантаның шарттық

санының айырмашылығы (d= V-M1); Р -жиілік,

∑

- қосынды белгісі,  

n— бақылау саны.

Егер де статистикалық жиынтық белгілерінің бір-бірімен

байланысын тауып, оларды салыстыру қажет болса, онда

салыстырмалы мөлшерлер пайдаланылады. Сонымен салыстырмалы

мөлшерлер екі абсолюттік мөлшерді салыстыру, бөлу жəне сол бөлшекті 100,

1000, 10000-ға көбейту арқылы табылады. Сондықтан да салыстырмалы

мөлшерлерді

(пайызбен,

промиллимен,

продецемиллимен,

просантимиллимен, т.б.) белгілейді.

11.Күрделі вариациялық қатар және гистограмма құруға түсініктеме беріп, қисық сызықты (полигонның таралуы) талдаңыз.

Динамикалық қатарлар жай жəне күрделі болады. Жай түрі

абсолюттік сандардан түрады, ал күрделі түрі қатыстық немесе орта

шамалардан құрылады. Жай динамикалық қатардың екі түрі бар:

мезгілдік жəне тең аралық. Мезгілдік қатар бір уақытқа, мезгілге сай

құбылыстың өзгеруінің шамасын көрсетеді. Бұл мезгілдік қатардың

деңгейлерін бөлшектеуге болмайды.

Мысалы: Əр жылдың аяғындағы дəрігерлердің, ауруханадағы

төсектердің, т.б. саны.

Вариациялық қатар — зерттелетін белгінің сандық мелшерлерін

жоғарылату немесе темендету ретімен орналастыру. Вариациялық

қатар статистикалық жиынтықтың белгілерінің сан түріндегі мəнін

көрсетеді жəне орта шаманы есептегенде пайдаланылады.

Статистикалық жиынтық туралы түсінік, құрамындағы белгілерді жəне

құбылыстарды зерттеуді білу.

Салыстырмалы өлшемдерге түсінік беру, оның түрлерін жəне

есептеу əдістерін білу. Салыстырмалы өлшемдерді медицинада жəне

денсаулық сақтау саласында пайдалану мен игеру.

Халық денсаулығының жəне денсаулық сақтауды ұйымдастыру

мекемелерінің сапалық жəне сандық жағынан жыл сайын өзгеруіне

дұрыс баға беруді үйрену. Сондай-ақ басқа өмірде, қоғамда уақыт,

жылдар өткенде кездесетін өзгерістерді зерттеу білу. Ол үшін

динамикалық қатарларды салыстыру, оларды өндеу жəне талдау

əдістерін білу керек. соған түсініктеме беру, вариациялық қатардың

түрлерін жəне қатарды құру төртібін білу.