Л А Б О Р А Т О Р И Я Л Ы Қ Ж Ұ М Ы С № 1

№1. Delphi 5.0- интегралдық ортасында қосымшаны құру.

Ұзақтығы:

80 мин

Пәні: Информатика және программалау.

Мақсаты: Delphi ортасының негізгі терезелерімен танысу және прогромманы визуальды құру процесімен танысу;

Оқыту нәтижесі:

Сабақты меңгергеннен кейін қолданушы:

• негізгі, форма, программа тексті, объектілер инспексторы терезесінің мәнін білуі керек;

• Формаға компоненттерді орналастыруды;

• Объектілер инспекторының көмегімен компоненттердің қасиеттері мен функционалдығын анықтай білуі керек.

Қолданатын программа: ИСР- Delphi 5 керек.

Сабақ жоспары:

1. Өзіндік жұмыс 30 минут.

2. Delphi5.0-инт.Ортасында қосымша құру әдістерін үйрену 50 минут.

Ұсынылатын уақыт 50 минут.

2. Дайындық жұмысы:

Delphi- де кез- келген программа бірнеше файлдардан тұрады. Әр программаны жеке каталогта сақтаған тиімді. Delphi терезесін кішірейтіңіз. С: дискісінде каталог құрыңыз. Каталог атына фамилияңызды беріңіз. Құрылған каталог ішінде\ Lab1 атты каталог құрыңыз.

2. Delphi негізгі терезесі.

2. Экранның жоғарғы жағында Delphi негізгі терезесі орналасқан.

Негізгі терезе құрылатын программа проектін басқарудың негізгі функцияларын атқарады. Мұнда Delphi негізгі мәзірі, пиктографиялық кнопкалар жиыны және компоненттер палитрасы орналасқан. Негізгі терезе бөліктерді визуальды белгілеңіз.

2. Негізгі терезе элементтері сол жағында басқару кнопкалары бар арнайы панелдерде орналасқан. Элементтер орналасқан пaнелді тышқан көмегімен жылжытуға болады. Панелдердің орналасуын өзгертіңіз. Басқару кнопкасының үстіне тышқанның сол жақ клавишін басыңыз және клавишті жібермей көрсеткішті жаңа орынға ығыстырыңыз.

3. Пиктографиялық кнопкалар негізгі мәзірдің маңызды опцияларына тез енуге мүмкіндік берді. Әр кнопканың үстіне тышқан көрсеткішін қойыңыз және кнопка мәнi нұсқауларымен танысыңыз.

4. Сирек қолданылатын кнопкаларды жоя және жаңасын қоса отырып пиктографиялық кнопкалар тобын өзгертуге болады.

   1. Кнопкалар тобын өзгерту үшін тышқанның оң клавишімен кез- келгенін сырт еткізіңіз және пайда болған көмекші мәзірде Customize (модификациялау) опциясын таңдаңыз. Экранға негізгі терезе элементтерін модификациялау терезесі пайда болады. Группалар аты (Toolbar панелі) сол жағындағы таңдау жалаушасын алып тастасаңыз, терезеден сәйкес панель жоғалады. Стандарт панельді жойыңыз/ қалпына келтіріңіз.

   2. Кнопканы жою үшін тышқанмен белгілеңіз, тышқанның сол клавишін басыңыз және оны жібермей кнопканы негізгі терезе шекарасынан шығарыңыз. Сонымен қатар негізгі терезе элементтерін модификациялау терезесі (Customize) ашық болуы керек. Анықтама жүйесі кнопкасын алып тастаңыз.

   3. Панельге жаңа кнопка орналастыру үшін Commands қосымшасын таңдаймыз, кейін керек опцияны- негізгі мәзір тақырыбы және оны осы немесе басқа кнопкалары бар панельге шығарамыз. Анықтама жүйесі кнопкасын қалпына келтіріңіз.

5. Компоненттер палитрасы негізгі терезенің оң жағында орналасқан және керек элементті тез табуды қамтамасыз ететін қосымшалары бар.

   1. Компоненттер палитрасының әр бетінің мазмұнын қараңыз.

   2. Кнопкалар панелі сияқты компоненттер палитрасын өңдеуге болады. Ол үшін Palette Propertis арнайы редакторы қолданылады, бұл терезе компоненттер палитрасының кез- келген пиктограммасына тышқанның оң кнопкасына сырт еткізсе және Propertis опциясын таңдағанда экранда пайда болады. Pages редакторы терезесінде Samples бетін жоғарыға алыңыз және оны Data Access бетіне қойыңыз. Palette Propertis терезесін жабыңыз. Samples беті енді бесінші орынға орналасқан және палитра қосымшасы "жылжытуынсыз" көрінеді.

3. Формалар терезесі.

   2. Формалар терезесі құрылатын программаның Windows- терезе проектін бейнелейді. Бастапқыда формалар терезесінде тек Windows үшін стандарт интерарейстік элементтер- жүйелік менюді шақыру, терезені үлкейту, кішірейту және жабу кнопкалары, тақырып және раманы сызу жолдары орналасқан. Формадағы бұл элементтерді визуальды белгілеңіз.

   3. <Ғ 9> кнопкасын басқанда 3 саты орындалады:компиляция, жинақтау, программаның орындалуы.

      1. <Ғ 9> кнопкасы баса отырып программаны орындауға жіберіңіз.

      2. Экранда бос терезесі орындалатын қосымша тұр. Қосымшаны жабыңыз.

   4. Компоненттер палитрасы формада орналасады. Ол үшін компоненттер палитрасында қажет компонентті (тышқан көмегмен) таңдаймыз, кейін формада компонентінің сол жоғары бұрышы орналасатын жерге тышқанмен сырт еткіземіз. Standard панелінде орналасқан компоненттерді формаға орналастырыңыз.

   5. Форма бетінен компонентті алып тастау үшін компонентті белгілеу қажет және <Delete> клавишін басыңыз. Форма бетінен компоненттерді алып тастаңыз.

4. Объектілер инспекторы терезесі.

   2. Объектілер инспекторы терезесінің екі беті бар:Events және Properties. Properties беті компоненттің қажет қасиеттерін белгілеуді атқарады, Events беті сол немесе басқа оқиғаға реакциясын анықтауға мүмкіндік береді. Объектілер инспекторының жоғары жағында формада орналасқан барлық компоненттер ашылатын тізімі орналасқан. Properties бетіндегі форма қасиеттерін қараңыз.

   3. Бастапқыда терезе тақырыбы форма тақырыбына сәйкес: form1. Caption қасиетін Ғorm1- ден лаб. жұмыс №1-ге өзгертіңіз. Ол үшін Caption жолына тышқанмен сырт еткізіңіз және оң жағында тақырып текстін өзгертіңіз.

   4. Name қасиетін көңіл аударыңыз. Бұл қасиет программадағы компонент атын анықтайды. Алғашқы сәтте Delphi ұсынған атты қалдыруға болады. Осылай сіз компонент аттарын есте сақтайсыз. Кейінгі жұмыстарда Delphi ұсынған біртипті аттарды мағынасына сәйкес аттармен өзгертуге болады.

   5. Формаға Pаnel1компонентін орналастырыңыз. Программаны орындауға жіберіңіз. Терезені үлкейтіңіз, кейін оны жабыңыз.

   6. Pаnel1 компонентінің Align қасиетіне alBottom мәнін беріңіз. Align қасиеті орналасатын компонентің формасын өзгерту әдісін көрсетеді. Программаны орындауға жіберіңіз. Терезені үлкейтіңіз, кейін оны жабыңыз. Панель өлшемі пропоционал формаға өзгереді.

   7. Pаnel1 компоненті үшін Caption қасиетін тазартыңыз.

   8. Pаnel1 жоғары жағындағы қара кіші квадрат көмегімен қабырғаны созыңыз. Панель биіктігін 175- ке қойыңыз. Height қасиетінде бұл мән бекітілгенін көреміз.

   9. Формаға Ponel1 компонентін сол жағына орналастырыңыз. (Align қасиетіне alLeft мәнін енгізіңіз). Caption қасиетін тазартыңыз. Объектілер инспекторындағы Width қасиетіне 233 мәнін енгізе отырып панель енін өзгертіңіз.

   10. Формаға Мemo1 (көпжолды редактор) компонентін орналастырыңыз және Align қасиетіне alClient мәнін енгізіңіз. Компонент форманың қалған бөлігін алады.

   11. Көпжолды редактордың Lines қасиетін тазалаңыз. Ол үшін осы қасиетті сырт еткізіңіз және диалогтық терезені шақырыңыз. Меmо1- дегі тексті жойыңыз және ОК кнопкасымен терезені жабыңыз.

   12. Pаnel2- ге Label меткасын орналастыр. WordWrap қасиетіне True мәнін енгіз. WordWrap қасиеті жолды тасымалдауды рұқсат етеді/ рұқсат етпейді. Caption қасиетіне мына мәнді енгіз "Салмақ мәнін граммен енгіз".

   13. Pаnel2 панеліне Edit1 редакторын орналастыр. Техt қасиетін тазалаңыз.

   14. Панелге Button1 кнопкасын орналастыр.Caption қасиетін "Енгіз" мәнін енгіз. Font қасиетінің оң жақ жолына сырт еткізіп шрифті өзгертетін диалогтік терезені ашыңыз және шриф биіктігін өзгертіңіз.

   15. Панелге (Раn1) Additional панелінде Bit Btn1 кнопкасын орналастыр. Kind қасиетін blClose – ға өзгерт. ТBit Btn компоненттері үшін Kind қасиеті диологтік терезеде кнопка реализациялайтын типтік функцияларды анықтайды. ВkClose мәні осы кнопкамен байланысқан терезені жабу типтік функциясын анықтау. Кнопка өлшемдерін өзгертіңіз.

   16. Құрылған форма түрі 1- суретте бейнеленген.

   17. Button1 кнопкасын белгілеңіз. Объектілер инспекторында Button1

кнопкасы қасиеттері бейнеленеді. Events қосымшасына сырт еткізіңіз. Бұл қосымшада оқиғалар тізімі пайда болады. OnClick оқиғасы жолының оң жағына 2 рет сырт еткізіңіз. Экранда программалар терезесі пайда болады.

3. Программалар терезесі.

   2. Программалар терезесі программа текстін енгізуге және редакциялауға арналған. Бұл текстте программа жұмысының алгоритмі сипатталады. Бастапқыда терезеде стандарт текст пайда болады. Проектіні құру кезінде программист программаны толықтырады, жылжыту сызғышының көмегімен терезеде программа мазмұнын қараңыз.

   3. Код терезесімен бірге код навигаторы терезесі ашылады. Бұл терезе код жолдары көп болған жағдайда қажет элементтерді тез табуға көмектеседі. Шағын программаларда жоғары оң жақ бұрыштағы крестигі бар кнопка көмегімен терезені жабуға болады. Жабылған броузер терезесін тышқанның оң кнопкасын сырт еткізіп және View/ Code Explorer опцияларын таңдай отырып қалпына келтіруге болады. Броузер терезесін жабыңыз, ашыңыз және қайта жабыңыз.

   4. Программалар терезесіндегі бастапқы программа тексті мынадай:

procedure Tform1. Button1. Click (Sender: TОbjeet);

begin

…

end;

Begin және End операторлық жақшаларының арасына Objeet Pascal тілінің мына операторларын енгіз:

x:=str To floаt (Edit1. Text);

y:= x/ 400;

Memo1. Lines. Add(Format float ('####.## грамм=',x)+ format Floаt ('####.## фунт', у)).

Модулді айнымалыларды сипаттаумен толтырыңыз.

Var form1: Tform1 kейін енгізіңіз

x,y:Real;

Бірінші оператор редактор терезесінің мәнін нақты санға айналдырады. Екінші оператор- түрлендіру формуласы. Есептеу нәтижесін Т Меmо терезесінде бейнелеу үшін осы компоненттің Add әдісі қолданылады. TSlringList класының Add әдісі Lines жолдар тобына жаңа жол қосады. Қосылған жол экранда бейнеленеді. Әдіс параметрі- жолдық айнымалы. Format float функциясы мәнді сипатталған формат көмегімен форматтайды.

2. Программаны <Ғ9> клавишін баса орындауға жіберіңіз. Редактор терезесіне кез- келген санды енгізіңіз, <Енгізу> кнопкасын басыңыз. Көпжолды редактор терезесінде сіз жауап аласыз.

3. Delрhi терезесін кішірейтіңіз және Lab1 каталогындагы барлық файлдарды жойыңыз.

1. сурет. Жалпы мысалдың Windows- терезесі.

Сіз танысқан компоненттер: форма (Tform), панель(TPanel), метка (TLabel), біржолды редактор (TEdit), көпжолды редактор (TMemo), кнопка (TButton), кнопка (TBitBtn).
Сіз мына қасиетер мен әдістермен таныстыңыз.
Қасиеттер
Height, Width	Компоненттің биіктігі мен ені.
Align	Орналасқан контейнеріне сәйкес компонентті формаға келтіру әдісі.
Caption	Тақырып.
Text	Енгізу жолының мәні.
Name	Программадағы компонент аты.
Kind	BitBtn кнопкасы үшін диалогтік терезеде реализацияланатын типтік функцияларды анықтайды.
Lines	Редакцияланатын текст орналасады.
Word Wrap	Жолды тасмалдауды рұқсат етеді/ рұқсат етпейді.
Font	Компонент шрифтінің параметрлері.
	Әдістер.
Add	Lines жолдар тобына жаңа жол қосады.
	Оқиға
OnClick	Тышқанмен сырт еткізу.

Өзіндік жұмыс.

Ұсынылатын уақыт 30 минут.

Ескерту: Жаңа қосымша құру үшін мына командаларды орындау қажет File/ New Application.

Тапсырма: Шаманы бір өлшем бірлігінен екіншісіне аударатын қосымша құрыңыз.

Вариантар	Алғашқы мәліметтер
1.	Қысымды мына формуламен: 1мм.рт.ст.= 133 Па
2.	Ұзындықты мына формуламен: 1дюйм=2,54 см
3.	Көлемді мына формуламен: 1бушель= 36,37дм
4.	Энергияны мына формуламен: 1калория= 4,19дж
5.	Ұзындықты мына формуламен: 1ярд= 0,9144м

Осы сабақта танысқан компоненттерді және өз фантазияларыңызды қолдана отырып жеке форманы проектілеңіз. Программаны Lab1 каталогына көшіріңіз. (File/ Save Project as).