78.Мердiгерлiк шартының нысаны. Мердігерлік шартының тараптары. Мердігерлік шартының мазмұны.

Мердігерлік шарты бойынша мердігер тапсырыс берушінің тапсырмасы бойынша белгіленген жұмысты орындауға және оның нәтижесін келісілген мерзімде тапсырыс берушіге тапсыруға міндеттенеді, ал тапсырыс беруші жұмыс нәтижесін қабылдауға және төлеуге міндеттенеді.

Шарттың ерекшеліктері:

• шарт екі жақты, ақылы, консенсуалды, мерзімді;

• егер заң актілерімен немесе шартпен өзгеше қарастырылмаса, жұмыс тәуекелі мердігерге жүктеледі;

• егер, шартпен өзгеше көзделмесе, тапсырыс беруші тапсырмасын орындау әдістерін мердігер өзі белгілейді;

• егер шартта өзгеше көзделмесе, жұмыс мердігер материалдарымен, күшімен, құралдарымен орындалады және сол үшін жауапты;

• егер заң актілерімен немесе шартпен өзгеше қарастырылмаса, жұмысты тапсырғанға дейін материалдардың кездойсоқ жойылу немесе бүліну тәуекелін материалдарды берген тарап көтереді;

• егер заң актілерімен немесе шартпен өзгеше қарастырылмаса, жұмыс нәтижесін тапсыру және қабылдауды өткізіп алуға байланысты кездойсоқ жойылу немесе бүліну қаупі орын алса, тапсыру немесе қабылдап алу мерзімін өткізіп алған тарап көтереді;

• егер заң актілерімен немесе шартпен өзгеше қарастырылмаса, мердігер шартты орындау үшін үшінші тұлғаларды (қосымша мердігерлерді) тартуға құқылы. Бұл жағдайда, мердігер тапсырыс беруші алдында бас мердігер болып табылады, ал қосымша мердігер алдында тапсырыс беруші болып саналады;

• бас мердігер қосымша мердігер алдында тапсырыс беруші міндеттемесін орындамаған үшін және тапсырыс беруші алдында қосымша мердігер міндеттемесін орындамаған үшін де жауапты болады;

• егер заң актілерімен немесе шартпен өзгеше қарастырылмаса, тапсырыс беруші мен қосымша мердігердің бас мердігерге байланысты шарт ережелерін орындамағандарына қатысты бір-біріне талап қоюға құқықтары жоқ;

• бас мердігердің келісімімен тапсырыс беруші кейбір жұмыстарды орындау жөнінде үшінші тұлғалармен шарт жасауға құқылы. Бұл жағдайда үшінші тұлға жұмыстың орындалмағаны үшін тапсырыс беруші алдында жауапты болады;

• егер, шарт бірнеше мердігермен жасалған болса және міндеттеме пәні бөлінбейтін болса, олардың барлығы да тапсрыс беруші алдында ортақтасқан борышқор немесе ортақтасқан несие беруші болып табылады. Егер, міндеттеме пәні бөлінетін болса, олардың әрқайсысы өз үлесі көлемінде құқыққа ие, міндетті атқарады;

• шартта жұмысты орындаудың бастапқы және аяқталу (соңғы) мерзімдері көрсетілуі қажет;

• егер шартпен өзгеше қарастырылмаса, мердігер шарттың бастапқы, аралық және/немесе соңғы мерзімдерін бұзғаны үшін де жауапты;

• жұмыс бағасы (смета) болжамды (шамамен) немесе нақты болуы мүмкін. Егер, шартта өзгеше баға көрсетілмесе, жұмыс бағасы нақты деп танылады. Егер, қосымша жұмыстарды жүргізу және осыған байланысты баға өзгеру қажеттігі туындаса, мердігер уақтылы тапсырыс берушіні ескертуге және жұмысты тоқтата тұруға міндетті. Тапсырыс беруші бағаның өсуіне қарсы болса, шарттан бас тартуға құқылы. Бұл жағдайда, мердігер орындаған жұмысының бағасын тапсырыс берушіден талап етуге құқылы;

• бағаның көтерілетіні жөнінде тапсырыс берушіні уақытылы ескертпеген мердігер жасалған шартты орындауға және онда көрсетілген жұмыс бағасын алуға ғана құқылы;

• материалдарды үнемдеу арқылы мердігер жұмысты аяқтаған болса, шартта көрсетілген бағаны тапсырыс берушіден талап етуге құқылы. Егер, мердігердің үнемдеуі жұмыс сапасына кері әсерін тигізген болса, тапсырыс беруші даулауға құқылы;

• егер шартта алдын ала төлеу қарастырылмаса, тапсырыс беруші жұмыс бағасын жұмыстың орындалып, тапсырылуы бойынша төлейді. Егер заң актілерінде немесе шартта көзделсе, мердігер белгілі бір алдын-ала төлемді аванс немесе кепілпұл түрінде талап етуге құқылы;

• егер тапсырыс беруші шартта көзделген жұмыс сомасын уақытылы төлемесе, мердігер жұмыс нәтижесін, тапсырыс берушінің құрал-жабдықтарын, пайдаланылмаған материалдарын ұстап қалуға құқылы. Тапсырыс беруші де жұмыс ақаулықтары анықталған жағдайда мердігерге тиесілі сомадан ұстап қалуға құқылы;

• мердігер тапсырыс беруші берген материалдарды үнемдеп және есеппен пайдалануға және жұмыс аяқталған соң есеп беруге міндетті. Қалған материалдарды тапсырыс берушіге қайтаруға немесе оның келісімімен өзінде қалған материалдары есебінен жұмыс бағасын азайтуға міндетті;

• мердігер өзіндегі тапсырыс беруші материалдарының сақталуы үшін жауапты;

• тапсырыс беруші жұмыс барысын және сапасын (мердігер қызметіне араласпастан) тексеруге құқылы;

• егер мердігер жұмысты бастамаса немесе баяу атқаратын болса және шарт мерзімі ішінде жұмыстың аяқталуы мүмкін болмаса, тапсырыс беруші шарттан бас тартуға және келтірілген шығындарды өтеуді талап етуге құқылы;

• егер шартпен өзгеше көзделмесе, тапсырыс беруші мердігердің орындаған жұмысын (мердігерге шарттан бас тарту туралы хабар жеткенге дейінгіні) төлей отырып, жұмыс нәтижесі тапсырылғанға дейінгі кез-келген уақыт ішінде шарттан бас тартуға құқылы. Бұл жағдайда, тапсырыс беруші, шарттың тоқталуына орай мердігердің орындаған жұмысы мен шарттың бағасы арасындағы айырмашылық көлемінде мердігерге шығындарды өтеуге міндетті.

Мына жағдайларда мердігер тапсырыс берушіні тез арада ескертуге және жұмысты тоқтатуға міндетті:

• тапсырыс беруші берген материалдар, құжаттар жұмысты орындау үшін жарамсыз болса;

• жұмысты орындаудың тапсырыс беруші көрсеткен әдістері ол үшін тиімсіз және жағымсыз салдарға ұшырататын болса;

- мердігерге байланысты емес өзге жағдайлар жұмыс нәтижесінің жарамдылығына немесе беріктігіне қауіп төндірсе немесе жұмысты мерзімінде аяқтау мүмкін болмаса, мердігер тапсырыс берушіні тез арада ескертуге және жұмысты тоқтатуға міндетті.

Егер шартта көзделген болса, тапсырыс беруші мердігерге көмектесуге міндетті. Мысалы, ғимарат салатын жер учаскесі тапсырыс берушіге тиесілі болса, тиісті құжаттарды жинақтау, беру т.б. Тапсырыс беруші осындай міндеттерін орындамаса, соған байланысты жұмыс тұрып қалса, жұмыс орындау мерзімі ауыстырылса, мердігер келтірілген шығындарды өтеуді талап етуге құқылы.

Тапсырыс беруші мердігер қатысуымен жұмыс нәтижесін тексеруге және қабылдауға міндетті. Егер жұмыс нәтижесінде шарттан ауытқулар орын алса немесе жұмыс нашар орындалса, тез арада мердігерге хабарлауға міндетті.

Егер тапсырыс беруші жұмыс нәтижесін тексерусіз қабылдаса, көзге көрініп тұрған кемшіліктерді мердігер есебінен жою құқығынан айрылады.

Егер тапсырыс беруші жұмыс нәтижесін қабылдаған соң, көзге көрінбеген кемшіліктер (жасырын кемшіліктер) анықталса, мердігердің ақылға қонымды мерзім ішінде жоюын талап етуге құқылы.

Жасырын кемшіліктер бойынша жұмыс қабылданған күнен бастап мердігерді хабарландыру мерзімі – 1 жыл, ғимараттарға қатысты және әдейі мердігер тарапынан жіберілген кемшіліктер бойынша – 3 жыл.

Жұмыс (нәтижесі) сапасына байланысты заң актілерімен немесе шартпен мерзімдер (соның ішінде кепілдік мерзімі) қарастырылуы мүмкін.

Егер мердігер жұмысты шарттан ауытқи отырып орындаған болса және жұмыс нәтижесі нашар және пайдалануға келмейтін болса, тапсырыс беруші мына құқықтарға ие:

• мердігердің есебінен кемшіліктердің жойылуын талап етуге немесе жұмыстың шартпен бекітілген бағасының тиісінше азайтылуын талап етуге немесе кемшіліктерді өз есебінен жойып, шыққан шығындарды мердігерден өндіріп алуға құқылы.

Тараптардың кейбір келіслген мәліметтері жаңа шешімдер мен техникалық ілімдерді қамтитын болса, коммерциялық құпия ретінде танылуы мүмкін және олардың келісімінсіз үшінші тұлғаларға берілмеуге тиіс.