№1 Зертханалық- тәжірибелік жұмыс.

Торапты құрастыру технологиясын әзірлеу

Кұрастыру жалпы және тораптық болып бөлінеді. Жалпы кұрастырудың негізі-бұйым тұтас қалпында, тораптық құрастыру бірлігі-түйінін. Жалпы құрастыруда құрастыру бірліктері мен жеке бөлшектер пайдаланылады (1 -ші реттегі құрастыру бірліктері), тораптық бойынша-құрастыру бірліктерінің төменгі реттері мен бөлшеіктері алынады. Бірінші реттегі құрастыратын Бірліктермен бұйым жиналады, ал екінші реттегі құрастыратын бірліктермен - бірнші реттгегі кұрастырылатын бірліктер жиналады. Двитатель, трансмиссия және жұмыс құралы машина үшін бірінші реттегі құрастырылатын бірліктері деп қарастырылуы мүмкін, ал күрделі конструкцияларда бұлар бірнеше бірінші реттегі кұрастыру бірліктерінен тұрады. Машиналарды жасау мен құрастыру бірліктерін жинақтау әртүрлі цехтар мен зауыттарда орындалуы мүмкін.

Құрастыру технологиясының негізі технологиялық опреациялармен тғыз байланысты. Операцияның өзі бір немесе бірнеше орнатулармен орындалуы мүмкінін. Құрастырудың технологиялық процесін (технологиясын) әзірлеу былай жүргізіледі:

1. Құрастыру процесін ұйымдастыру формасы (түрін) таңдалады.

2. Құрастырудың технологиялық маршруты әзірленеді (операциялардың орындау реттері).

3. Технологиялық процестің жалпы және тораптық құрастыру сұлбалары әзірленеді

4. Бұйымның шығарылу жиілігіне байланысты әрбір жұмыс орнына құрастыру жүмыстарын бөліп беру белгіленеді.

5. Құрастырудың технологиялық процесінің операциялық карталары әзірленеді.

6. Техникалық бақылау үшін опреациялық карталар ққрылады.

7. Арнайы жабдықтар, тетіктер, инструменттер үшін оларды жобалауға алғашқы (алынатын) мағлұматтар әзірленеді.

8. Құрастырудағы технологиялық процестің бәсекелес нұсқаларымен техникалық- экономикалық көрсеткіштер есептеліп, тиімді нүсқа қабылданады.

Технологияны әзірлеу кезінде мына материалдар қажет: бұйымның құрама сызбасы (чертежі), құрастыру бірліктерінің сызбасы, қабылдауға қажет техникалық талаптар және бұйымның жылдық шығарылымы жөнінде мәлімет.

Сериялы және жаппай өндірістерде құрастырудың қосымша операциялық карталары әзірленеді. Жаппай өндірісте операциялар дифференцияланған, олар мехакикаландыру және автоматтандыру құралдарымен орындалады, Құрастыруды ұйымдастырудың түрлері (форма) - тұрақты және жылжымалы болады. Тұрақты; қозғалмайтын бір жұмыс орнында істеледі, мұнда бөлшектер мен құрастыру бірліктері жеткізіліп отырады. Жылжымалы - бұйым бір жұмыс орнынан екіншіге жіберіледі.

Ең жоғары ұйымдасқан түрі тасқынды (үздіксіз) құрастыру. Мұнда құрастыру операцияларының сәйкестендірілуі қажет, сондықтан опрецняның уақытының ұзақтығы бұйымның шығарылу жиілігімен (такт) бірдей немесе аздап кем болуға тиіс. Егер уақыт қзақ болса, онда бірнеше жұмыс орнында жүмыс қалтарласа жүргізіледі және жүмыс орынының саны:

Құрастырылған маршрут пен берілген мағлұматтардың негізіне сүйене отырып тораптың және жалпы құрастырудың технологиялық процестерінің графикалық сұлбасын әзірлейді. Бүл кезде жалпы құрастыруда базалық құрастыру бірлігі белгіленіп, жинақтау содан басталады, ал тораптық құрастыруда- базалық бөлшектен басталады.

Сұлбада көрсетілгендей 1.1-сурет әрбір құрастыру бірлігі және бөлшек төртбұрышпен көрсетіліп үшке бөлінеді. Жоғарғы жағына бұйым элементінің атауы жазылады (бөлшектің, қүрастыру бірлігінің) төменгі сол жағына санап- теру (спецификациясы) бойынша индексі қойылады, ал төменгі оң бөлігіне- жинайтын элементтер саны көрсетіледі 1.2. жәнеі.3. Құрастыру бірлігі мен бөлшектерді құрастыру сұлбасында оларды орналастыру тәртібі (реті) бойынша көрсетіледі. Машина жасау саласында өндірістің үш түрі болады: даналап (жеке), сериялы және жаппай өндіру. Өндірістің түрі операцияларды бекіту коэффициентімен-К_{0 б} мына формула бойынша анықталады:

Ко.б=<Q/Р{2),

мүндағы Q әртүрлі технологияльщ операциялар саны; Р-сол операцияларды орындау үшін қажет жұмыс орыны саны. Ко.б=1-жаппай, К₀.б ≤ 10- үлкен сериялы өндіріс, 10-< К_об <20-орта сериялы, 20≤ Қ,.б ≤40-ұсақ серилы, К_а.≥ 40- даналап өндіру өндірістері үшін.

Бүйымды шығару жиілігі: т =60\-— мин/дана (3),

мүндағы Ф_ш- қарастырылатын уақыт аралығында (жыл, ай, смена) қүрал- жабдықтың жүмыс уақытының шын мөніндегі қоры, сағ; N6- қарастырылған уақыт аралығында толассыз (тасқьгады) жүйеде шығарылатын бүйымның саны, дана.

Ф_ш=Фн*ц_п<А\

мүндағы Ф„-календарь бойынша қарастырылатын уақыт аралығындағы номинальды фонд; т}„ -жоспар бойынща білдектердің жөнделуіне байланысты олардың тоқтап тұратын уақытын ескеретін коэффициент.

Бір сменді жүмыс үшін Ф_ш-2030саг;

Екі сменада ф_ш=4015 саг;

Үш сменада Ф_м=5960 саг.

Базалау- білдектің координаттар жүйесі арқылы дайындамаға талап етілетін орын-жағдайды қамтамассыз ету.

Бекіту-базалау кезінде қол жеткізілген дайындаманың орын-жағдайының түрақтылығына сәйкес оған түсірілген күш.

Конструкторлык база- бүйымдағы қүрастыру бірлігімен бөлшекгің орын- жяглайын аныкі яу уптін колланылатын йягя ГявгЬгі жане көмекШІ)

а)

1

буйіш

—НВН В№

Бязяізык

ХЗрдапя рмтогі I

Лфрмп-мр? &»ши №

Біріяіігі реттегі курасгыру бірлжгері

ттт

і&ішнреттегі одрастыру йркікі-йрі

6*>шкжге|>

Ьтш*щ

яш

31

^ч|

‘I

Бөлшектер

1. -сурет. Графикалық сүлбалар;

а) жашш құрастыру б) тораптық қурастыру

Өлшемдік база- құрастыруда немесе дайындамаларды өңдеу кезінде орындалатын мелшерлер үшін санақ жүргізілетін нүктелердің, сызықтардың және беттердің жиынтығы.

Технологиялык база- жөндеу немесе еңдеу кездерінде дайындаманың орын- жагдяйын анықтау үшін қолданылатын база, олар орнықтырушы, бағытгаупш жэне тіреүші больт келеді.

Орныктьшушы база В дайындаманы үш еркіндік дәрежесінен айырады -бір естің бойымен қоз^длуды жэне екі ес бойынша айналу қабілетінен.

Бағыттаушы база - дайындаманы екі еркіндік дәрежеден -бір естің бойшввя қозғалу жэне бір естен айналу қабілеттерінен.

Тщек базасы- дайындаманы бір еркіндік дәрежеден айырады- бір коордшит есінің қозғалысынан немесе екінші өстен айналу қабілетінен.

12 3 4 5 6 7 Л

9 ЮЦ 1213 Ц

1.2-сурет. Ілінісу муфтасының торабы (түйіні)

1- тығын, 2-стакан, 3-дөңгелек гайка, 4-тоқтатқыш тығырық, 5-подшидник №309, 6- төлке, 7-білік, 8-тісті доңғалақ, 9-таяныш шығыршық, 10-стакан, 11-подішшник №214,12- тьшыздайтын сақина, 13- резьбалы (оймалы) тоқгатқыш, 14- қақпақ.

а)

резьбакы
тоқгапдыш
13	1

тығыздайтын

сақина

подшипник

№214

Стаканды қыздыру керек

11

12

1

стакан
10	1

Престеукерек

1.3- сурет. Ілінісу муфтасын құрастырудың технологиялық сұлбасы: а)-муфта торавіі I

В Зертжашшық- тәжірибелік жүмыс. Сбб бар бглдек үшін техиологиялық операцияны және басқарушы багдарламавы эзірлеу.

)Ішшы шшина жасау өнімнің 75-80%-ьш сериялық өндірістерде көп уақыт, ашреее жөмекші жүмыстар үшін кететін уақыттармен шығарылатыны мәлім. Үақнттың жаппы жүйесінде негізгі уақытщ 20-30%-ьш жеке (дана), ал 70- $0% -кщ кшекші уақыттар аладьі СББ бар білдектердің технологиялық мүмкіндікі-ері мыналармен байлахщсты: жогаргы дәрежедегі бейімділігі және қатаяцыш; көтереңкі қуаттыльиы мен дәлділігі, көп инструменталдығы, айнаддырықшң | айналуы мен берілістердің жиілік диапазоньшың кең хшлеадзлігі, бағдарлама мазмүнын өзгертпей-ақ, кесетін инструменттің орын- жағдайьш реттеп келіетіру мүмкүнділігі мен беріліс мэнінің өзгертІлуі. Мүнда жоғары жыл дамдылықгьщ нэтижесінде қосымша уақыт молынан қысг^ртылады {і)~10-12м/мин), көбіне бос жүріс пен инструмент ауыстыруға жгвтін қосымша уақыттың азайтылуна (4-6 сек) байланысты.СББ-ньщ технологиялық мүмкіндіктері олардьщ конструкцияларымен және санды багд:фламамеи басқаратын (СББ) қүрылыстың функционалдық мүмкіндшігімен қашамасыз етіледі.

Қрзғалу іраекториясьш бағдарлау сипаттамасына байланысты СББ бар бзлджсер контурлы және дозщиялы жүйелермен басқаратын болып келеді. Позшщялы жүйемен басқаратын білдектерде тек берілген нүктелердің ісоординаттары бағдарланады, ал бір нүктедең екінші нүктеге ауысу білдектің багытгауінысымен қамтамасыз етіледі, Бүлар көбіне бүрғылайтьш және кеуяейтш білдектерде қолданылады, Контурлы жүйелерде инструменттщ барлық қозгалысьшың траекториялары бағдарланады, бұл қисық сызыңш жонтурларды да өңдеуге мүмкіндік береді. Мұндай жүйелер токарлы, жоңғылау жэн« бүрғылау-жоңғылау-кеулеу білдектерінде кеңінен пайдаланылады.

Өнеркәсіягік роботтар (ӨР) мен СББ бар білдектерді пайдалану тиімділігі мш - комплексті (жинақы) шегаімді қамтамасыз ететін өндірістің технологиялық дайындығының мәселелерінің озара байланыстары үшін

ЙЛ-суретте болшектерді жасаудағы технологиялық процесті әзірлеу сүлбасы шрсетілген, СББ бар білдекіер үшін ендірістік технологиялық дайындық үш этантан түрады: I этап- алдын ала технологиялық дайындау зауыттың 'гехникалық белімінде орындалады;

II этап- басқарашн багдарлама мен операциялық технологняларды әзірлеу СББ бар білдектер бойынша қызмет керсететін арнайы белімше іске асырады жэне басқаратын бағдарлама бойынша еңдеудің технологиялық дайындыш орындалады; III этап- басқарашн бағдарлама бойынша ецдеу үшін ендіріегің •гехнологиялыіс дайындшы- операгордың немесе жендеушінің жұмыс орыпшща жүргізіледі.

I- этаптағы өндірістің технологиялық дайындығы технология маршрутын әзірлеуді қамтиды, ол мына ретпен дайындалады: операцияларға алдын ала бөлу; СББ бар білдектерде операцияларды орындаудың пайдалылығына талдау жасау; талдауды ескере отырьш маршруттың ең соңғы түрін құру; бекітетін жабдықтар мен базалау эдісін қабылдау.

I -этап. Өндірістіц алдын ала технологиялық дайындыгы

П-этап. Басқаратын бағдарлама мен операциялық технологияны эзірлеу.

Бүл этапты зауыттың бағыттаушы бағдарламаларды дайындайтын бөлімі (бюро) іске асырады. Мұнда: технологиялық процестер тексеріледі; өңдеу процесіндегі әртүрлі қозғалыстар мен ауысулар есептеледі; кодалау жүргізіледі; басқаратын багдарламаны жасау мен бақылау орындалады және ол қалыптастырылады; түсініктеме және анықтама құжаттары дайындал Сонымен қатар технология маршрутының қателерін тауып түзетулер

орындалатин операциядардың колемі мен реттерін айқындайды; І-этаптагы дзркаітарга әзгерту енгізу үшін ескертпелерді қажеггі қызмет бөліміне шбереді,

ІП-этаи. Білдекті жумысқа дайындау және бағдарламаны тікелей СББ бар оілдекке бейімдеу (басқаратын бағдарлама бойынша өңдеу үшін «эндірістің технологинлық дайындығы).

Алықгамадағы ақпаратқа сәйкес технологиялық жабдықтар, инструментгер іріктеп алынады және жүмсқа бейімделінеді. Білдекті жөнге қою жүргізіледі: дайындама үстел үстіне координаттар жүйесіне орналастырылады (егер осыны білдектің есеіггеу жүйесі талап етсе). Баідарламаға белгіленген тиісті ұяларга шідын ала іске дайындалған өлшемге инструментгер бекітіледу

Өзгеше беттерді өцдеу мен багдарлау

Шсірумеиггі қою ыңіайльільіғына байланысты өңдеу үшін беттредің үш гурін бөліп қарауіа болады: ашық (2.1-сурет,а,г; 2.2-сурет, а,б,гді,е), өткізіп жіберіп өңдеуге болатын, жартылай^нщлқ (2.1-сурет, б; 2.2-сурет, ж,з,й), өңдеу тск дайындаманың бір жағынан ғана мүмкін және жабық (2Л-сүрет,в; 2.3- сурет)-барлық жағынан да инструменттің еркін кіруіне мүмкіндік жоқ және ©ңдеу үшін инструменттің алдын ала кесіп кіруін талап етеді.

Тшіті циклдарда беттерді өңдеуге инструменттердің қозғалыс фаекторияларына үш сұлба қабылданады: «іпмек», «ирек» және «қүлама». Ілмекте жүмыстық жүріс орындалады, содан соң беттен 0,5мм ге инструмент жері қайтарыльт алынып, келесі жүмысгық жүрісті орындауға қойылады (2.1- сурез,б; 2.2-сурет). Б:үл ашық және жартылай ашық беттерге қолданылады. Қүламада (2.1-сурет, М 2.3-сурет,а) инструментгің жүмыстық журісі оңдеуДІҢ бастапқы нүктесінен (ТНО) басталады, бос жүріске піығып, содан соң келесі

2.1-сурет. СББ бар жоңғылау білдекгерінде өңдеудің типтік циклдары.

орындауға жаңа нұктеге қойылады. Ирек сұлбасында (2.1-сурет, вд;

С2.3-сурех/ в) инструменттің қозғалу траекториясында бос жүріс болмайды, сондықтан бұл жоғары өнімділікті қамтамасыз етеді. Кең қанауларды өңдеу үшін (2.3-сурет,в) жоңғының үш кесетін үшы болуы керек. Бүл операция СББ бар токарлы білдектерде «қүлама» сүлбасына сай өңдеумен жүргізіледа (ойып кесетін кескішпен) және ілмек сүлбасы бойынша-кесіп өтетін кескішпен (2.3- сурет,б). Егер қанауда салпыншақ болмаса, онда өңдеу оң жэне сол жақты кесіп өтетін кескіпшен орындалады (2.3-сурет,г).

Терең ойықтарда («қүдықтар») темір 02 өсі бойынша бірнеше жүмыстық жүріеісе алыстайды (2.2-сурет,е). ХОУ жазықтығындағы траектория қүдық контурының аралық эквиваленті болады. Жоңғының 02 осі бойынша кіріп кетпеуіне жол бермеу үшін ТНОда алдын ала тесік теседі. Цилиндр тәрізді қүдықгарды өңдегенде ХОУ жазықгышнда жоңгы треакториясын серіппе бойынша орындайды.

Қазіргі уақыттағы СББ қүрьшысьш бағдарламамен қамтамасыз ету жеке бетгерге типтік өңдеулерді қолданьш жэне оларды үйлестіріл тұрақты дикл (автоциклдер) ретінде беріледі. Бір рет өтіп өңдейтін автоциклдер сыртқы (2.2- сурет,а), ішкі (2.2-сурет,б), цилиндрлік және кесіктік (2.2-сурет,в) беггерде 02 өсі бойынша ТНО-дан инструмент қозғалысының жүмыстық берілісі басталады және оның 0,5-1 мм аралығында «секіріп», ТНО-ға үдемелі жүріспен қайта оралуы қалыптастырылады.

2.2-сурет. СББ бар тохарлық білдектерде өңдеудің турақты циклдары (автоциклдары)

%г —

,3-сургг. СЬБ бар токарлы біпдеяггерде кең қанауларды еңдеудің пштік циклдары.

2.4-сурет.СББ бар білдектердің жалпы түрлері және олардың қозғалыстарыньщ бағыттары мен координатгық өстерінің белгіленулері:

а-токарлы винт кесетін білдек; б-токарлы-карусель (әткеншек) білдек; в-екі тік суппорты бар бір тіректі токарлы-карусель білдек (г-үш суппортты); д-үш суппортгы токарлы-карусель білдек; е-көлденең консольды-жоңғы білдек; ж-екі тіректі бойлық-жоңғы білдек; з-револьверлі басы бар екі тіректі тік-бүрғылау білдегі; и-екі тіректі револьверлі басы бар тік бүрғылайтын білдек; к-крест тәрізді айналатын үстелі бар, тірегі қозғалмайтын көлденең-кеулейтін білдек; Щ бойлық және кесекөлденең қозғалатын тіректері бар көлденең-кеулейгіибУШІМ м-тік консольды-жоңгы білдек; н-көлденең шпинделі бар жалпагыні (жазықтық) ажарлайтын білдек.

№3 Зертааналық ~ гәжірибелік жұмыс Вілдекті баптау және СББ бар белдіктегі өндеу қателіктері.

СББ бар бшдектерді қолдану ең жоғары дәрежеде пайдаланылатын жабдықгар сшіші ачайтады (тетіктер мен инструменттер) және жұмыс барысыв жеңілдетеді, яіни өндірістің техналогиялық дайындығын жаңа бұйымдар жасау бағытына ауысуды жылдамдатады.ССБ бар білдектер мен көп мақсатты Шлдехтер көбіие орта және ұсақ сериялы өндірістерде қолданады.Солай бола тұрса да. олар жаппай өндіретін өндірістерде де пайдаланылады.Кең көлемде қодданылатъшССБбарбілдектердің түрлеріЗ.І-суреттекәрсетілген.

З.І -сур. СББ бар білдектердің таптері: а-тік бұрғылап - кеулейтін; б-көлденең бұрғылап- жоңғылап ~ кеулейтін; в-токарлы.

Қазіргі білдектерде тәуелсіз басқарылатьш қозғалыстардьщ бағыттарына (басқаратьга координаттар) сэйкес келетін өстердің координаттары мен орын- жағдаилары І80-К.841 стандарттау бойынша халықаралық ұйымның стандартыиа сай қабылданады. Мұның негізіне оң координаттар жүйесі жатады (Х,ҮД),ал қозғалмайтьш дайындамамен салыстырғанда инструметтің оң багытгаіы қозғалыстарын көрсегеді.Егер инструмент қозғалмай,ал инструмент арқылы дайындама жылжитын болса, онда оның тиісті оң бағытгағы жылжуы қарсы жаққа бағьпталады да, Х’,Ү\2’ арқылы бе,ші леведіЖылжудың оң бағыты үщін дайындама мен инструметтің бір- біріней алыстағандағы қозғалыстары қабылданады.Х өсі эрқашан көлденең орналасады, ал Ъ өсі (дайындаманың есімен үйлестіріледі токарлы білдектерде) тсц)уметтің айналу өсімен үйлестіріледі. Инструменттің айналмалы қозғшіысы дайындамамен салыстыргаңда оң болады,егер тиісті коордияат осімен оның жүзіне қарағанда ол сагат тілішң бағытьгаа қарсы багытталған болсн. Бүрылу эріпттермен белгіленеді: А (Х өсін айнала ), В(Ү өсін айнала), I Щ өсіи айнала). Егер инструмент емес,дайындама айналса,онда бұрыштық координаттар А’,В’ жэне С’ болады (оң бағыт қарсыға өзгереді).Параллель бағытгарда білдектің басқа мүшелерінің қозғалыстары багдарлаиатын болса (Х,Ү,2~терден басқа), онда өстер (екінші өстер) жэне Р.рД (үшію*0

әріптерімен белгіленеді.СББ бар білдектердің қозғалыстарының бағштфН және өстерінің координаттық орын-жағыдайлары жоңғылайтый жэне бұрғылал- кеулейтін білдектер үпгін 3.2-ші суретте көрсетілген.

*Өндеу кезінде айналмайтын корпустық,жалпақ және басқа да дайьшдамаларды өңдеуге арналған СББ бар білдектерде координаттар оң қол ережесіне сәйкес белгіленіп,үлкен саусақ-Х, көрсететін-У, ортаңгы - Ъ өстеріне сай келеді.(3.2сурет,а).

3.2-сурет. СББ бар білдектер үшін координатшқ өстердің белгіленулері: а-сызықтық қозғалыс үшін оң қол ережесі; б-тік жоңғылау білдегі; в-айналмалы қозғалыс үпгін оң қол