30. Шикі және тауарлы мұнай. Тауарлы мұнайдың негізгі көрсеткіштері.

Мұнайды дайындау қондырғыларынан өткен мұнай тауарлы парктерге бағытталады, онда оның көлемi қайтадан өлшенiп, тасымалдаушы мекемелерге берiледi.

Тауарлы мұнайды есепке алудың үш әдiсi қолданылады: көлемдiк, массалық және көлемдi-массалық.

Үлкен мөлшердегi тауарлы мұнайды көлемдiк әдiспен өлшейдi, және өлшеу ыдыстары ретінде мұнай құйылатын және сақталатын тауарлы резервуарларды қолданады.

Құйылу биiктiгiнiң Н көлемге V тәуелдiгiн анықтау үшiн әрбiр резервуарды алдын-ала әрбiр сантиметраралық интервалда калибрлейдi. Калибрлеу нәтижелерiн әрбiр резервуар үшiн калибрлеу кестесі түрiнде толтырады. Калибрлеу кестесi құжат болып табылады, оның негiзiнде тауарлық мұнайды есепке алады. Резервуар биiктеген сайын оның қабырғасының қалыңдығы азаяды, сол себептен құйылған сұйықтың биіктігі өскен сайын мұнайдың көлемi ұлғаяды..

Көлемдiк тәсiлмен мұнай мөлшерiн өлшеу үшiн мұнай деңгейiнiң биiктiгi мен тауарлы мұнай астындағы судың биiктiгiн өлшейдi; калибрлеушiлiк кесте бойынша мұнайдың көлемiн есептейдi де, температуралық өзгерiстерге түзетулер енгiзiледi.

Тауарлық мұнайды өлшеу масса (тонна) бiрлiгiнде жүргiзiледi, сол үшiн калибрлеушiлiк кестенiң көмегiмен алынған көлемдi тығыздыққа көбейтедi.

Резервуардағы мұнай деңгейi мен тауарлы мұнай астындағы су деңгейін анықтау өлшеу деп аталады және миллиметрлiк дәлдiкпен жүргiзiледi. Сыйымдылығы үлкен резервуарлардағы мұнайдың мөлшерін өлшеудi миллиметрлiк бөлiктерге бөлінген лентамен және арнайы әдiс бойынша лотпен іске асырады. Лоттар өлшеуiш лентаны керіп тұруға арналған, оған тауарлы мұнай астындағы судың деңгейiн анықтау үшiн суға сезiмтал лента жалғанған.

Резервуардағы мұнайдың тығыздығы барлық сұйықтардың массасы үшiн тұрақты шама болып табылмайды, сондықтан резервуардағы мұнайдың орташа тығыздығын анықтауға тура келедi. Резервуарлардың үстіңгі жағындағы мұнайдың температурасы оның түбіндегі мұнайдың температурасына қарағанда жоғары болады және мұнайдың құрамындағы су резервуардың түп жағына қарай көбейеді, сондықтан резервуардың төменгi жағындағы тығыздық жоғарғы жағындағы тығыздыққа қарағанда үлкен болады. Орташа тығыздықты анықтау үшiн орташа сынаманы дұрыс алу керек және температураны ескеру қажет.

Қабылдау-тапсыру операциялары кезінде (яғни, резервуарларды мұнаймен толтыру және босату барысында) мұнайды есептеу тәртiбi мынадай:

1. резервуардан мұнайды айдаған бойда оның температурасын өлшеу;

2. мұнайдың орташа тығыздығын анықтау және оны +20^оС температурасына келтiру;

3. “Дина–Старк” аппаратымен алынған орташа сынамадағы судың құрамын массалық пайызымен анықтау.

Осыдан кейiн суланған мұнайдың көлемiн орташа тығыздыққа көбейтедi де мұнайдың брутто массасын (яғни, ыдысымен бiрге есептелетін салмақ) алады, оны мұнайдың құрамындағы судың массалық пайызына көбейте отырып нетто массасын (таза салмағын) алады, яғни тоннадағы мұнайдың таза салмағы алынады.

Жоғарыда айтылған әдiстiң мынадай кемшiлiктерi бар:

• резервуарлардан сынамалар алатын және оған талдау (анализ) жасайтын операторлар мен лаборанттар штатының көп болуы;

• сынама алу және оған талдау жасау белгiлi-бiр уақыт аралығында жүргiзiледi, ал бұл уақыт ішінде мұнайды сусыздандыру мен тұзсыздандыру қондырғыларының режимi өзгеруi мүмкiн;

• операцияның дәлдiгiне тауарлы мұнайды қабылдау-тапсыру операцияларын жүзеге асыратын адамдар жағынан субьективтi факторлар әсер етедi.