1. Тығындаушы (запорлы) және реттеуші құбырлы арматуралардың түрлері.

Міндетіне байланысты арматураны келесі топтарға бөледі:

1) жапқыш;

2) сақтандырушы;

3) реттеуші.

Арматураның негізгі параметрлері – өткізу тесігінің шартты диаметрі (D_ш), шартты (P_ш) және жұмыстық (P_ж) қысымдар.

Арматураның шартты диаметрі деп қосылған құбырлардың нақтылы өткізу диаметрін айтады.

Шартты қысым – бұл қолайлы температуралық жағдайлардағы бұйымды пайдалану кезінде осы бұйым үшін максимал мүмкін қысым. Арматураның құжатында (сертификатында) оны пайдаланудың шартты қысымы және температуралық мүмкіндік шегі көрсетіледі.

Жұмыстық қысым – бұл нақты температуралық жағдайында пайдалану кезіндегі максимал мүмкін қысым.

Арматура болаттан (көміртекті, легирленген немесе тот баспайтын), шойыннан, пластмассадан, қоладан, латуннен, алюминийден және басқа да материалдардан жасалады.

Құбырларға және аппараттарға жалғау тәсіліне байланысты арматураны фланецтік, муфталық және шеттері пісіруге арналған деп бөледі.

Жапқыш арматура аппаратураны, аспаптарды және құбырлар желісінің кейбір бөліктерін периодты түрде саңылаусыз жабуға арналған.

Жапқыш арматураға крандар, ысырмалар және вентилдер жатады. Жапқыш арматураның номенклатурасы кең.

Крандар, әдетте, төмен қысымдағы құбырлар желісінде қолданылады. Жапқыш кран 90ºС-қа бұрылуы кезінде өткізгіш саңылауды толық жабатын немесе ашатын қиылған конус ретінде жасалады. Тығындардың жоғарғы жағы квадрат түрінде жасалады (кілт үшін) және құбырдың жабылғанын немесе ашылғанын көрсететін белгісі болады. Тығынның 90ºС-қа бұрылуы қарастырылған. Кранның жапқышы конустық немесе сфералық (шарлық деп те атайды) болуы мүмкін. Крандардың көбінде тығын мен ершіктің жанасқан жері майлануы керек. Бұл мақсатта үйкелетін беттерге майлағыш күштеп енгізіледі.

Ысырмалар. Мұнай, газ және су тасмалдаушы құбырлар жүйесінде қолмен және дистанционды (қашықтан) басқарылатын, диаметрлері әртүрлі болат және шойын ысырмалар қолданылады, сонымен қатар қозғалмалы және қозғалмайтын шпинделі бар сыналы және параллельді ысырмалар қолданылады. Ысырмаларды орнату фланецті қосылыстардың көмегімен іске асады. Сыналы ысырмалардағы жапқыш элемент – плашка - ол ысырманы ашып-жабу барысында сұйық пен газдың ағынына перпендикуляр бағытта қозғалады.

Вентилдерді - бақылау-өлшеу аспаптарын жалғау үшін, үрлеу желілерінде, реагенттерге арналған құбырларда қолданады.

Мұнай газын жинау, дайындау және тасымалдау жүйелерінде, әдетте, сақтандырғыш және реттегіш клапандар қолданылады.

Сақтандырғыш клапандар қысымның берілген мәнінен асып кетуі немесе жүйенің беріктігіне қауіп төндіретін мәнге дейін көтерілуі кезінде құбырлардан, сыйымдылықтардан және аппараттардан өнімнің белгілі бір бөлігін шығаруға арналған. Оларды 0,07 МПа-дан жоғары қысымда жұмыс істейтін барлық аппараттарда орнатады.

Кері клапандар тасымалданатын өнімнің берілген бағытқа қарама-қарсы кері бағытта қозғалуын болдырмау үшін құбырлардың ішкі қуысын жабуға арналған.

Реттеуші арматура технологиялық процестің параметрлерін берілген аралықта автоматты түрде ұстап тұруға және өзгертуге арналған. Мұнай өнеркәсібінде, негізінен, қысымды және сұйықтық деңгейін реттеуші аспаптар қолданылады. Қысымды реттегіштер “өзіне дейін” немесе “өзінен кейін” түрінде, яғни қысымды оның орнатылған жеріне дейін немесе орнатылған жерінен кейін реттейтін болып орындалады.

Деңгейді реттегіштерді механикалық (жапқыш құрылғыға тікелей әсер ететін қалытқылар) және пневматикалық (жапқыш құрылғыға қалытқының әсері пневмореле арқылы жүзеге асады) деп бөледі.

Пневматикалық реттегіштер, өз кезегінде, камералық (қалытқы бөлек камерада орнатылған) және фланецтік (қалытқы аппараттың ішінде орналасқан) деп бөлінеді. Соңғы жылдары “гамма-реле” типті деңгей реттегіштері кең қолданыс тапты, олардың жұмыс істеу принципі ағын жолында орналасқан өнімнің әсерінен гамма-сәулелердің әлсіреуі немесе жұтылуы салдарынан гамма-сәулелену ағынының қарқынды өзгерісін тіркеуге негізделген. Гамма-реле бір және екі каналды болуы мүмкін. Екі каналды гамма-реле бір мезгілде екі деңгейді реттеуі мүмкін (мысалы, “мұнай-су” және “мұнай-газ” фазаларының шекарасында). Гамма сәулелердің ағыны датчикпен тіркеліп, электр импульстеріне түрлендіріледі де, күшейтіліп, атқарушы клапанға беріледі.