2. Бұрғылау

Жобаланған бұленде төмендегі ұңғымалар пайдаланылады:

сору;

құю;

қадағалау.

Технологиялық ұңғымаларды бұрғылауда ұсатушы, кесуші қашауларсыз кенді алу өндіріледі. ТУ-26-02-675-75 жауапкершілігімен дайындалады және 2-ИР-ДС кескіш қатты құймамен бекітілген немесе мемлекеттік стандарт 20692-75 түрі М немесе С жауапкерлігімен үшшарашты қашаулары, төтелді жуу қалыңдығы 1,2-1,1,15 т/м³ аз сазды ерітінділер көмегімен келтіріледі.

Өндіріс деңгейжиегін бұрғылауда келесі бұрғылау ерітінділерін пайдаланып қолданады.

Гидролизованды өнімді қосымша пайдалануда акрилатты түрі К-4, К-9;

бұрғылау ерітіндісінің тұтқырлығы және тығыздығының өзгеруі.

Геофизикалық кешенді зеріттеулер жүргізу үшін сору ұңғымалары бірінші 118 мм диаметрде бұрғыланады. Бұдан соң диаметрі 243 мм мен жобаланған тереңдікке дейін бұрғыланады. Содан әрі қарай сору төтелі 100 м тереңдікке дейін 295 мм диаметрге ұлғаяды.

Қадағалау ұңғымалары барлық жобаланған тереңдікке дейін 151 мм диаметрде жүргізіледі. ЦМ-110/220 цементтелген манжетті орналастыру орнына дейін төтелдер диаметрі 243 мм дейін ұлғаяды.

Сүзгі қондыру интервалы пайдаланылған колонналардың тереңдігіне түсуі және берілген геофизикалық зеріттеулер бойынша цементтелген манжета орналастыруды анықтайды.

Құю ұңғымаларына төменгі кен интервалында сүзгіш орнату жүзеге асырылады. Сүзгіштің орташа диаметрі – 8 метр. Кен сілем интервалының қуаттылығы 12 м шамасында құю ұңғымаларының сүзгішін орнатады, сору ұңғымасының сүзгіші max-10м, min-6м тереңдікте кен сілем интервалын қайта өңдеуде орнатылады. Сору ұңғымасында сүзгіштің төменгі бөлігі төменгі сулы деңгейжиектің үстіне қойылады, немесе кен сілем интервалына төмен берілуі оның қаттылығы 10 м-ден кем болмауы тиіс және сулы деңгейжиектің төбесінен кенсілем интервалының өзі сору ұңғымасына сүзгі орнатуда сулы деңгейжиектің үстінен 5 м-ден кем болмауы тиіс.

3. Мыңқұдық уран кен орнының бұрғылау технологиясы

ЖС төтелдері берілген әдіспен пайдалы қазбаларды өндіруге арналған негізгі техникалық құралжабдық болып саналады, сондықтан олардың құрылғыларының технологиясына жоғары талаптар қойылады. Бұрғыланған төтелдердің сапасынан әрі қарай оның еңбек өнімділігі және қызметету мерзімі байланысты. Тік ЖС төтелдерді бұрғылау көп жағдайда сазды ерітіндіні айналмалы әдіспен тікелей жуумен іске асырылады. Оны пайдалану тұрақсыз жыныстарды қазу өте жоғары қазу бұрғылаудың жылдамдығын және төтелдер қабырғасының сенімді тұрақтылығына жағдай туғызады.

Төтелдерді ЖС бұрғылау технологиясы коптеген факторларға байланысты, олардың негізгілері: тау-кен геологиялық жағдайы, қызметінен анықталатын диамтері, түрі және ерітінді көтеретін құрал мен сүзгінің конструкциясы, технологиялық ерітіндінің гидролизациялану қозғалысына қажет әдіс пен техникалық жабдықтар, жынысбұзушы құралдардың түрлері, бұрғылау тәртібінің параметрлері, забоилардан бұзылған өнімдерді алып шығу құралдары, өнімді қабатты ашу болып табылады.

ЖС технологиялық төтелдерінің диамтерлері, көп жағдайда, оның құрылымына және арналуына байланысты 190,5-244,5 мм (сирек 269 мм) құрайды. Өнімді қабаттың жоғарғы суға төзімді интервалында, әдетте сүзгі орнатылған жерінде, төтел кішкене диаметр алуы мүмкін.

Қабылдаған технологияға қарай, 118-132 мм диамтерлі, төтел пилотты алдын-ала бұрғылау, ал содан-соң қажетті комплексті геофизикалық тексерулерден өткізгеннен кейін, оны берілген диамтерге дейін бұрғылау қарастырылған. ЖС төтелдерін бұрғылау үшін, кенорнындарының орнығу және жыныстардың тау-кен геологиялық жағдайларына есепке ала отырып, негізінен құмды-сазды қабаттардан тұратын, үшторлы м, мт, мс, с (ГОСТ 20692-75 және ТУ 26-02-844-79) түрдегі долото (қашау) мен қалақшалы долото (сериялы өндірілетін пикобурамен ЖС өнеркәсібінде өзіне қайта өндіретін және шығарылатын). Долото түрін анықтау оның жұмысының нәтижелігін әртүрлі жағдайларда көлемді жыныстардың бұзылуы тәртібінде бұрғылаудың жоғарғы жылдамдығын, қамтамасыз ете отырып анықтайды. Долото қалыпты немесе гидромониторлы жуылуы (Г) мүмкін.

Үшшарқашау М түрлі ең жұмсақ тұтқыр және пластикалық жыныстарды бұрғылауғы араналған; МС түрдегі қашау жұмсақ, өте қатты қабаттармен жұмсақ азабразивті жыныстар қабаты үшін пайдаланылады. С түрдегі ұашау орта қаттылықтағы және азабразивті жыныстарды бұрғылау үшін пайдаланылады.

ЖС төтелдерінің қиыршықтасты төселген сүзгісі құрылымы сүзгіжаны аймағын үлкейтуді, кеңейтуді қажет етеді. Бұл үшін әртүрлі консрукциялы кеңейткіштер, ЖС өндірісінде жасалатын, пайдаланылады. Кеңейтілген зонаның диаметрі әдетте 269-295 мм-ге жетеді.

Қашауды дұрыс таңдау бұрғыланатын жыныс қаттылығына сәйкес рациональды осьтік жүктеме мехканикалық жоғары жылдамдықты тау-кен жынысы жоғары бұзыды қамтамасыз етуі керек. ЖС төтелдерде құрастыру үшін қолданатын бұрғылау қондырғыларында беру механизмінің болмауына байланысты қашауға остік жүктеме, бұрғылау құбырының салмағымен беріледі. Көп жағдайда бұрғылау снарядының компоновкасына қарай қашауға қажетті күшті беру үшін, сонымен бірге берілген бағытты төтелдерге жасау үшін, ставтың қатаңдығы мен оның ұзыңнан тұрақтылығы ұлғайту, бұрғылаудың ауырлатылған құбыры (УБТ) 146-178 мм диамтері. УБТІ, м мына жағдайдан қажет ұзындығын былай анықтаймыз:

, (3.1)

мұндағы k — ауырлатылған құбырдың салмағының қашауға түсетін күштен көбейтіндігін есепке алатын коэффициент (k = 1,25);

- ауданның қашауға берілген остік күші, кГс;

- УБТ 1п.м. массасы, кг;

- жуатын сұйықтықпен құбыр материалына байланысты сәйкес тығыздық, т/м³.

Остік жүктемені тиімді айналу жиілігін, бұрғыланатын жыныс пен бұрғылау қондырғысына қатысты таңдау алу керек. ЖС төтелдерін әдетте бұрғылау үшін айналу жиілігі өзгеру диапазоны 70-250 об/мин алайда қолданылып жүрген бұрғылау қондырғыларының консрукциясы айналу жиілігін ақырындап реттеу алмайды.

Бұрғылау тәртібінің параметрлерін бұрғыланушы жыныстың қаттылығына және қашау түріне байланысты анықтау

2.1 кесте - Остік күш, кГС, қашаудың 1 см диаметріне жыныстың қаттылығына және қашау түріне байланысты

Долота (қашау) түрі	Бұрғыланатын жыныс категориясы
	Ι – ΙΙ	ΙΙΙ	ΙV – V
Қалақшалы қашау Шарқашау: М, МГ С СГ Қалақшалы қашау Шарқашау: М, МГ С СГ	60-80 200 --- ---	80-90 200 --- ---	200-210 210-230
	Қашаудың айналу жылдамдығы, шеңбер бойымен, м/с
	0,8-1,2 0,8-1,2 --- ---	1,0-1,6 1,2-1,4 --- ---	1,0-1,4 1,0-1,4 1,2-1,4

Өте қатты жыныстарды қабаттарды бұрғылағанда қашауға түсірілетін күш, үлкен механикалық жылдамдық алу үшін көбейтілуі мүмкін. Бұл жағдайда қашауға берілетін күштер 2.2 -кестеде берілген.

2.2 кесте - Қашауға берілетін күштер

Қашау түрі	Жыныстың қаттылық категориясы	Қашаудың 1см диаметріге түсірілетін остік күші, кГс
Лопастные: Шарошечные: М мен МС С	Ι – ΙΙ ΙΙΙ - ΙV V одан жоғары	100-400 200-600 300-800

Төтелдерді бұрғылау кезінде уатылған өнімдерді шығару жуылатын сұйықтықпен (сазды ерітіндімен) әр түрлі параметрлі, бұрғыланатын жынысқа байланысты атқарылады.

Жуылудың негізгі қызметі - уатылған өнімдердің алынуы; жыныс-уатқын инструменттің салқындатылуы, төтелдердің қабырғасының беріктігін қамтамасыз ету және қабаттық кальматациялануынан сақтандыру.

Жуатын сұйықтың берілетін шамасы төтелден шлактың толық шығуын қамтамасыз етуі керек, олай болмаған жағдайда бұрғылаудың тек механикалық жылдамдығы ғана азаймайды, сонымен бірге қашауға өту жолы да кішірейеді. Ең аз жіберілетін жуу сұйықтығының шығының Q_min м³/с, аз берілетін ағын жылдамдығынан анықтайды:

, (2.2)

мұндағы _Д - долота диаметрі, м;

_Т - бұрғылау құбырының диаметрі, м;

_П - ең аз жіберілетін шығатын ағының жылдамдығы, м/с.

Ыдырау өнімдерінің жақсы алынуы үшін ағатын ағыстың құбырдан тыс жердегі жылдамдығы 0,8 м/с аз болмауы керек. Берілген жылдамдықты ұстап тұру үшін, құбырдан тыс кеңістікті азайту немесе бұрғылау құбырларының диаметрін ұлғайту немесе өте күшті бұрғылау насостарын пайдалану керек. шЫғатын ағының құбырдан тыс кеңістіктегі жылдамдығын ұлғайту үшін бұрғылау құбырларына белгілі бір интервалдар аралығында қалақша-турбулизаторлар үстелейді. Бұл турбулент аймағының пайда болуына жағдай жасайды, шламның көбірек қарқынды шығарылуына әкеліп соғады және соның әсерінен бұрғылау жылдамдығы көтеріледі. Егер шығатын ағын жылдамдығын 0,8 м/с көбейте алмасақ, төмендетілген остік жүктемемен бұрғылауға көшу керек.

Сазды ерітінділердің параметрлерін төтел бұрғылаудың нақты жағдайларын есепке ала отырып таңдайды. Көп жағдайда қалыпты сазды ерітіндінің параметрлері: тығыздық 1,1-1,18 г/см³, суберілуі - 15-30см³/30 мин, тұтқырлығы 18-25 с, құм 3-4%аспайтын пайдаланады.

Көп жағдайларда бұрғылау үдірістерінде сазды ерітіндіні, жергілікті саздан дайындалған, табиғи сазды ерітінді, сазды қабаттарды бұрғылаудын пайда болған және аз сазды ерітінді сазды қат өтуі үшін пайдаланылады.

Азтөзімді жыныстарды бұрғылау үшін ауырлатылған сазды ерітіндінің жоғары тығыздықтағы, әртүрлі қоспалар қосылған (барит, гематит) қолданады.