1 Есеп.

Менеджердің сапалық көрсеткіштері:

• өзі айналысатын істі толығымен біледі, яғни нағыз маман;

• ол администратор да және топ жарушы да бола алады;

• біріккен бизнеске қатысушылардың барлығының мүдделерін ескереді;

• коммуникабельді және стратег;

• ойлау қабілеті кең, моральдық стандарттары жоғары.

Төменде келтірілген мәліметтерді пайдалана отырып шаруашылық жетекші мен менеджердің айырмашылықтарын анықтаңдар:

À. Á.

1. “Жоғарыдан” қабылдаған шешімді 1. Шешімді өздігінен қабылдайды, өз инициати-

орындап үйреніп қалған, еркін емес, васы бар, еркін, болатын шығындарды

жасқаншақ, өз инициативасы жоқ, қауіпке алдын ала ескере отырып қауіпке бас

(риск) бас тігуге қорқады. тігуге әзір.

2. Әдетте инженер, технолог, тіпті қарапа- 2. Жоғары рангтегі жетекшілер, өндірістегі жаңа

пайым «диспетчер», «өрт сөндіруші», енгізулерге бұрынғы қағидаларды қолдану

жабдықтаушы және т.б. ретінде болады. мүмкін болмағанда экономикалық тәртіпке

3. Жоспарды кез келген бағамен орындауға және заңдылықтарға өзгерістер енгізу үшін

дайын (қазір-шаруашылық табысты алу), жағдай жасайды.

ол үшін өз бетімен қабылдаған шешімдер, 3. Еңбек ұжымында топтық өзін ұйымдастырумен

іс-әрекеттер нәтижесінде болатын жа- әкімшілік жетекшілік процестерін оптимизация-

ғымсыз жақтарды азайтуға тырысады. лау үшін жағдайды қалыптастыруға тырысады.

4. Иррационалды түсінігі бар, яғни, жүйеге 4. Рационалды және өзіне сынмен қарайды.

сену, жоғары тұрғандарға табынады және т.б.

5. Жалған логиканың иесі және екі жақты ой- 5. Логикасы дұрыс және екі жақты ойлаудан

лайды. Шектеулер мен тиым салулардан аулақ.

қаша отырып, бастықтарға тривиальды

және оңай тексерілетін шешімдерді ұсына

отырып, практикада шешімдерді орындайды. 6. Жеке тұлғаға бағыт түзейді. Пікірлерді үнемі

6. Демократиялы емес, дискуссияны жақ- дискуссиялау, диалогты, плюрализмді

тамайды. жақтайды.

7. Тұйық, ақпараттардан хабары аз, үйрету 7. Динамикалы, ақпараттарды көп жинайды.

қиын.

8. Мүмкіндіктердің ішінен таңдау арқылы 8.Бәсекелестікке, әлеуметтік және экономикалық

жұмыс істей алмайды, әсіресе еркін на- еркіндікке бағыт түзейді.

рықтық экономика жағдайында.

9. Менеджмент, психология мәселелері бо- 9. Компетентті, эрудициясы кең, ойлау қабілеті

йынша компетентті емес. Эрудициясы жоғары.

шектеулі.

2 есеп

Қазіргі кезде ұйымды басқару күрделі жұмыс болып табылады, оны жай, үйреншікті, құрғақ формулаларды жетекшілікке ала отырып табысты жүргізу мүмкін емес. Жетекші көптеген вариациялардың маңызын және жалпы шындық түсініктерін үйлестіре білуі керек, сонда ғана ситуациялар бір-бірінен ерекшеленеді.

Дәріхана мекемелерін ұйымға жатқызуға болады ма, соны анықтаңдар және олардың кейбірін атаңдар, жауаптарыңды негіздеңдер.

Жұмыс көлемі әртүрлі болатын дәріханалардағы жетекші персоналға жататын штаттық қызметтерді атаңдар.

3 есеп

Кез келген ұйымда қолданылатын басқару процесі, барлық жетекшілер орындауға тиіс функцияларды жүзеге асыру болып табылады. Дәріхана меңгерушісі жауапты болатын қызмет түрлерін атаңдар.

4 есеп

Қаржы менеджменті меншік субъектілерінің – кәсіпорынға және коммерциялық ұйымдарға қатысушылар және тағайындаушылардың – міндетті құқықтарын нақты заңмен ресімдеуді талап ететін жеке меншік көлемінде жүзеге асырылады; тағайындау құжаттарында бекітілген кәсіпорындар мен коммерциялық ұйымдардың ұйымдастыру-құқықтық формасынан шығатын ерекшеліктері бар.

Меншіктің әртүрлі формаларындағы – мемлекеттік, жеке, муниципальды – дәріханалық мекемелерде қаржы менеджментінің жұмыс сітеу жағдайларын бірдей деп есептеуге болады ма? Қаржы менеджментінің жұмыс істеуіне қажетті жағдайларды атаңдар.

5 есеп

Қаржы менеджерінің міндеттерін орындауға кіріспес бұрын, ұйымдастырушы – құқықтық формасына, табысты бөлу тәртібіне, ақшалық заттардың түзілу жағдайлары мен құрамына ерекше көңіл аудара отырып кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарын зерттеу талап етіледі..

Төменде келтірілген тізімдегі коммерциялық ұйымдардың ұйымдастыру-құқықтық формаларының бір-бірінен айыру ерекшеліктерін анықтаңдар: толық серіктестік, командитті (немесе аралас) серіктестік, жауапкершілігі шектелген серіктестік немесе жабық типті акционерлік қоғам, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, ашық типті акционерлік қоғам, өндірістік кооператив, кәсіпорын-арендатор, шаруашылық бірлестік.

6 есеп

Мүлікті жалға алу – бұл бекітілген келісім-шарттың негізінде кәсіпкерлік қызметті өздігінен жүргізу үшін жалға беруші жалгерге берген мүлікті пайдалану, игеру. Мүлікті жалдау, мүлікті белгілі бір сыйақы жалгерлік ақы үшін уақытша пайдалануға беретін шарт. Соңғы жылдары қаржыланатын жалгерлік кеңінен таралуда, яғни жалгерлік мерзімі біткеннен кейін жалға берілген мүлікті иелену құқы жалға берушіден жалгерге өтеді. Әлемдік қаржы тәжірибесінде жалға беру кезеңінің ұзақтығына байланысты жалгерліктің үш түрі бар: лизинг, хайринг, рентинг.

Әр жалгерлік (аренда) түрінің мерзімін анықтаңдар. Жалгерліктің қай түрінде жалға алынған затты беру (передача) құқы қарастырылады?

7 есеп

Кәсіпкерлікті қаржымен қамтамасыз ету – бұл капиталды, оны тарту, орналастыру және қолдану бойынша қызметті басқару.

Капиталды басқарумен байланысты қаржы менеджментінің үш негізгі функциясын атаңдар.

8 есеп

Төменде келтірілген функциялар тізімінен қаржы менеджментіне жататынын анықтаңдар:

• қаржылық есеп беруді талдау;

• өндірістік есеп беруді талдау;

• ақшалық заттарды болжау;

• акцияларды шығару;

• қарыз бен несие (кредит) алу;

• инвестициялық операция;

• тауарларды сатуды ұйымдастыру;

• ұйымдардың бірігуі (қосылуы – слияние), жойылуы бойынша операцияларды бағалау;

• есеп және есеп беруді ұйымдастыру;

• өндіріс шығынын талдау.

9 есеп

01.01.2014 жылдан бастапï 01.01.2015 жылға дейін ҚР-ның ДСМ-нен фармацевтикалық қызметпен айналысуға құқық беретін 338 лицензия алынды:

• дәріханалар - 116;

• дәріханалық дүкендер - 5;

• дәріханалық қоймалар - 62;

• медтехника қоймалары - 4;

• өндірістер - 8;

• оптика және медициналық бұйымдар дүкені - 12.

2014 жылдың маусым-шілде айларында фармацевтикалық қызметпен айналысуға ДСМ-нен лицензия алған төменде келтірілген қысқартылған тізімдегі фармацевтикалық компаниялардың жарғы қорын түзудегі принципиальды айырмашылығын анықтаңдар:

• “Компания Фармация” ÀТАҚ;

• “Фазылова және компания” командитті шаруашылық серіктестігі;

• “Лариса және компания” толық серіктестігі;

• “Дәріхана-46” ЖШС;

• Айғожина А.Х. – жеке кәсіпорыны;

• “Фирма Медиа” қосымша жауапкершілігі бар серіктестігі;

• Жеке кәсіпкер Жақсылықов Р.М.;

• “Машпед-Казинпекс” ЖТАҚ.

АҚПАРАТ БЛОГЫ

Студенттер игеруге тиісті негізгі түсініктер мен қағидалар

Дамыған капиталистік елдер мәдениетінде менеджменттің мәні 30 жылдардың соңында сезіле бастады. Сол кездің өзінде-ақ бұл қызмет мамандыққа, білім өрісі (жиынтығы) – жеке пәнге, ал басқару бойынша жұмыс жүргізетін әлеуметтік қауым қоғамдық күшке айналды. Өйткені менеджерлердің шешімі мемлекет өкілдерінің шешімі тәрізді миллиондаған адамдардың, мемлекеттің және бүтіндей региондардың тағдырын анықтай алады.

Қазіргі нарық экономикасында ірі корпорациялар, банктер ұлы халықтардың экономикалық және саяси күштерінің (стержені) тірегі болып табылады. Үкімет оларға тәуелді және олардың көбі өздерінің өндірістік бөлу, қызмет көрсету, ақпарат желілерін бүкіл әлемге тарату арқылы трансұлттық сипатта болады. Саны бойынша барлық фирмалардың 95%-ын құрайтын шағын бизнестің де маңызы аз емес, ал мәні бойынша бұл тұтынушылардың күнделікті мұқтаждықтарына жақын, сонымен бірге техникалық прогрестің және басқа жаңа енгізулердің полигоны, ал халық үшін бұл жұмыс. Орасан зор көп деңгейлі және тармақталған корпоративті құралдарды және де шағын бизнесті басқара білу – бұл өсу, аяғынан тік басып тұра білу, яғни бұл тиімді менеджмент сұрағы.

Жалпы ұғымда ағылшынның “менеджмент” түсінігі мен қазақтың “басқару” сөзі, “менеджер” және “жетекші көздері сәйкес, яғни бір ұғымды білдіреді. Сонымен бірге американдықтар менеджмент туралы айтқанда кейбір ұйымдарда басқару субъектісі болатын адам – менеджер фигурасы (тұлғасы) деп түсінеді. Жалпы ұғымда жауапкершіліксіз басқару жүйесін көрсететін “әкімшілік” термині қолданылады. Олардың түсінігінде менеджер жетекшілікпен айналысатын жай инженер немесе экономист емес, арнайы дайындықтан өткен ерекше мамандық иесі екенін түсінетін кәсіби басқарушы, жетекші.

Басқарушылық қызметті иеленіп, жетекші болғаннан кейін алдына қойған мақсатқа жете білетін, дұрыс басқара білетін, өз ісін жақсы білетіндер бағалы болатынын есте сақтау керек.

“Менеджмент” түсінігі көп жағдайда “бизнес” түсінігімен қатар жүреді. Бұл белгілі бір қызмет немесе өнімді жасау және сату арқылы табыс алуға бағытталған қызмет.

Бизнесті басқару – бұл коммерциялық шаруашылық ұйымдарды басқару. Синоним ретінде “істі администрациялау” терминін қолдануға болады. “Менеджмент” терминін кез келген типке қолдануға болады, ал егер сөз кез келген деңгейдегі мемлекеттік органдар туралы болса, “мемлекеттік басқару” терминін қолдану дұрыс.

Бизнесмен және менеджер бірдей ұғым емес. Бизнесмен – бұл “ақша жасаушылар”, айналымда жүрген түсім, табыс әкелетін капиталдың иесі. Бұл қарамағында ешқандай қызметкерлері жоқ іскер адам болуы мүмкін немесе ұйымда тұрақты қызмет атқармайтын, бірақ сол ұйымның акциясының иесі және басқару мүшесі болып табылатын ірі жекеменшік иесі болуы мүмкін. Менеджер міндетті тұрақты қызмет атқарады, оның қарамағында бағынышты адамдар болады. Бизнесте жиі кездесетін жағдай кәсіпкерлік. Қызметтің бұл түрі бизнесті жасайтын жаңа істі бастап, жаңа енгізулер жасайтын, өзінің жеке істерін жаңа кәсіпорынға салатын кәсіпкердің жеке өзімен байланысты.

Менеджер әлемінің негізін формальды, формальды емес, күрделі және де менеджменттің бар екендігін ескертетін ұйымдар құрайды.

Ұйым – бұл жалпы мақсатқа жетуге бағытталған қызметтегі адамдар тобы.

Күрделі ұйымдарда арнайы нақты тапсырмаларды орындайтыны және арнайы нақты мақсатқа жетуге ұмтылатын бөлімшелердің және көптеген формальды емес топтардың түзілуінің есебінен горизонтальды (көлденеңінен) бөлу жүргізіледі.

Ұйымдағы жұмыс құрамдас бөліктерге бөлінеді, олардың жұмысы табысты болуы үшін топтардың жұмысын үйлестіретін біреу болу керек.

Сонымен ұйымда еңбекті бөлудің екі ішкі формасы бар. Біріншісі – бұл еңбекті жалпы қызметтің құрамдас бөліктеріне, компоненттеріне бөлу, яғни еңбекті көлденеңінен (горизонтальды) бөлу. Екіншісі – еңбекті тігінен бөлу, ол іс-әрекеттерді үйлестіру жұмысын іс-әрекеттердің өзінен бөледі. Басқа адамдардың жұмысын координациялау бойынша қызмет басқарудың мәнін құрайды.

Басқару – бұл ұйымның алдына қойған мақсатына жетуге қажетті ұйымдастырудың, бақылаудың, жоспарлаудың процесі.

Барлық басқарушылар белгілі бір роль атқарып, белгілі бір функциялар орындағанмен, олар тек бір ғана жұмыспен айналысады деу дұрыс емес. Ірі ұйымдарда басқарушылардың еңбегін айыру, шектеу үшін горизонтальды (көлденең) бөлінісін қолданады: жеке өндірістік бөлімшелердің басына нақты басқарушыларды қояды. Бұл жұмыстардың үйлесімділігін қызмет көрсететін немесе өнім өндіретін персоналдарды басқару деңгейге жетпейінше басқа басшылардың жетекшілері жүргізеді. Осылай еңбекті бөлудің вертикальды тармағының нәтижесінде басқару деңгейі түзіледі.

Басқару деңгейін сипаттайтын жалпы әдіс төменгі буынның жетекшілерін немесе операциялық басқарушыларды, орта буынды жетекшілер (басқарушылар) және жоғарғы буын жетекшілерін бөледі.

Институциональды Жоғары буынды басқару

деңгей

Басқару Орта буынды басқару

деңгейі

Техникалық Төменгі буынды басқару

деңгей

Басқару деңгейіне байланыссыз, тәуелсіз жетекшілерді (басшыларды) ұйымда атқаратын қызметіне қарай үш категорияға бөледі. Техникалық деңгейдегі адамдар, негізінен қызмет көрсету немесе өнім шығаруда тоқтаусыз, тиімді жұмыспен қамтамасыз етуге қажетті күнделікті операциялар және іс-әрекеттермен шұғылданады. Басқару деңгейіндегі адамдар негізінен ұйым ішіндегі жұмыстарды үйлестіру және басқарумен айналысады, ұйым бөлімшелерін күшейтіп, әртүрлі қызмет формаларын келістіреді. Институциональды (жоғарғы буынды басқару) деңгейдегі басшылар (мемлекет, бизнес, религия, корпорация және т.б.) негізінен ұзақ мерзімді (перспективалы) жоспарларды жасаумен, ұйымды әртүрлі өзгерістерге бейімдеумен, ұйымның сыртқы ортамен және қоғаммен арасындағы қатынастарды басқарумен айналысады.

Төменгі буындағы жетекшілер – кіші бастықтар. Бірінші буын (төменгі) жетекшілері немесе операциялық жетекшілер – бұл жұмысшылар мен басқа қызметкерлердің тікелей үстінен қарайтын ұйымдастыру деңгейі – негізінен тапсырмалардың дұрыс орындалуы туралы тікелей ақпаратпен үздіксіз қамтамасыз ету үшін сол тапсырмалардың орындалуына бақылау жасайды. Бұл буынның жетекшілері бөлінген ресурстардың, мысалы, шикізат немесе құрал-жабдықтардың дұрыс қолданылуына жауап береді. Бұл деңгейдегі қызмет аттары – мастер, ауысым мастері, сержант, бөлім меңгерушісі, аға медбике, бизнес мектебінің басқару кафедрасының меңгерушісі. Жетекшілердің көп бөлігі – бұл төменгі буын жетекшілері. Адамдардың көбісі басқару карьерасын осы деңгейден бастайды.

Зерттеу көрсеткендей төменгі буын жетекшілерінің жұмысы әртүрлі іс-әрекеттерге толы, әртүрлі үзілістермен, бір міндеттен екінші міндеттерге көшцмен сипатталады. Көп уақыт қарамағындағылармен араласуға (жұмыс уақытының жартысына жуығы) кетеді, аздаған бөлігі – басқа мастерлермен және өте аз мөлшері өзінің бастығымен араласуға кетеді.

Орта буындағы жетекшілер кіші бастықтардың жұмысын үйлестіріп, бақылау жасап отырады. Соңғы он жылдықтың ішінде басқарудың осы буыны саны бойынша да, мәні бойынша да біршама өсті. Ірі ұйымдарда орта буын жетекшілері көп болуы мүмкін, сондықтан топтарға бөлу қажеттілігі туындайды. Егер осындай бөліну болса, екі деңгей пайда болады: орта буындағы басқарудың жоғары деңгейі және төменгі деңгейі, яғни басқарудың төрт негізгі деңгейі түзіледі: жоғарғы, жоғарғы орта, төменгі орта және төменгі. Орта буындағы басқару қызметтері: бөлім меңгерушісі (бизнесте), декан, елдер мен региондар бойынша өтімді, сатуды басқарушы, филиалдың директоры. Лейтенанттан полковникке дейінгі армия офицерлері, священникте өздерінің ұйымында орта буындағы жетекшілер деп саналады.

Кейбір ұйымдарда өздерінің орта буын жетекшілеріне үлкен жауапкершілік жүктейді, олардың қызметін белгілі бір дәрежеде жоғарғы буын жетекшілерінің қызметіне ұқсастырады. Олар проблемаларды анықтайды, талқылауды бастайды, жаңашылдық шығармашылық ұсыныстарды жетілдіреді, яғни жоғары буын басшыларының жұмысына ұқсас жұмыстарды анықтайды. Орта буын жетекшілері ұйымдағы ірі бөлімшелерді немесе бөлімдерді басқарады. Орта буындағы басшылардың жұмысы ұйымның жұмысымен емес өзі басқаратын бөлімшенің жұмысымен анықталады. Негізінен олар жоғарғы және төменгі буын жетекшілерінің қабылдаған шешімдері туралы ақпаратты төменгі жетекшілерге беруге дайындайды, осы үшін ауызша сөйлесуге, жеткізуге уақыттың 89%-ға жуығы кетеді.

Жоғарғы буын жетекшілері – басқаларына қарағанда аздау болып келетін жоғарғы ұйымдастыру деңейі. Бизнестегі типтік қызметтер – Кеңес төрағасы, президент, корпорацияның вице-президенті және корпорация қазынашысы, армияда – генералдар, мемлекеттік қызметкерлер арасында – министрлер, университетте– ректор.

Жоғарғы буын жетекшілері ұйым үшін қабылданған маңызды шешімдерге толығымен немесе оның негізгі бөліктеріне жауап береді, ол үшін апта бойынша орасан зор жұмыстар атқарады (ұзақтығы аптасына 60-80 сағат болатын жұмыс апталары сирек емес). Осы деңгейдегі жетекшілердің жұмыс уақытының жұмсалуын былай көрсетуге болады.

Ж оспарланбаған

кездесулер

10%

Жол жүрулер,

т ексерулер 3%

Жоспарланбаған

59% мәжілістер,

Қағаздармен 22% кездесулер

ж ұмыс

6%

Т елефонмен

сөйлесу

“Фармация” қызметінде басқару деңгейіне қарай төменгі, орта, жоғарғы буын жетекшілері деп бөлінеді, сонымен бірге функциональды (жоспарлау-қаржы және сауда бөлімінің, фармацевтикалық ақпарат бөлімдерінің бастықтары) және сызықты (өндірістік бірлестіктердің жетекшілері, дәріхана меңгерушілері және олардың орынбасарлары, бақылау аналитикалық лабораториясының меңгерушілері және т.б.).

Дәріхана шаруашылығын басқарудың барлық деңгейіндегі жетекшілердің қызметінің негізіне кадрлық, ақшалық және басқа ресурстарды, сонымен бірге дәрілік заттардың арсеналын қамтитын басқару жүйесіне оперативті әсер ету жатады.

Қаржы менеджменті – бұл кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын коммерциялық ұйымдар және кәсіпорындардың қаржы ресурстарын, ақшалық заттар қорын, ақшалық айналымды басқарудың күрделі процесі. Бұл нарық экономикасының қалыптасуымен және кәсіпкерліктің дамуымен енді ғана өркендеп келе жатқан ғылым. Қаржы менеджментімен кәсіпорынның практикасы және стратегиясы туралы барлық ақпаратты меңгеретін кәсіби мамандар (профессионалдар) айналысады.

Қаржы менеджментінің іскерлік сапалары – бұл күнделікті ақшалық заттарға қажеттілікті қамтамасыз етуге ұсынылған жобалардың өзін-өзі ақтауын бағалауға және оларды қаржыландыруды іске асыруға қабілеттілігі. Экономикадағы өзгерістер фонында қаржы менеджерінің қызметі пайда блолған мәселелерді төлеу қабілетін, рентабельділікті, қаржы ресурстарын сақтап қалған жағдайда дәстүрлі емес жолдармен шешуді талап етеді.

Қаржы менеджментінің міндеті – әрбір берілген уақыт кезеңінде материалдық ресурстар мен капиталдың өзара тең жағдайларда болуын қамтамасыз ету. Қаржы менеджменті басқа ғылымдармен, шаруашылық тәжірибесінеенгізіліп жатқан прогрессивті жаңа өзгерістермен өзара тығыз әрекет жасайды, кәсіпорын экономикасына бағалылықтың жаңа жүйесін әкеледі, даму тенденциялары мен приоритеттерін өзгертеді. Қаржы жұмысының жаңа формалары мен әдістері, шаруашылық тиімділігіне әсері қаржы менеджментімен байланысты.

Қаржы менеджментінің болуына қажетті шарттар (жағдайлар) мыналар болып табылады:

• өндіріс құралдарына және жерге жеке меншік;

• іскерлік қызметті өзін-өзі қаржыландыру;

• нарықтық баға түзу;

• еңбек, тауар және капитал нарығы;

• нарықтық заңдылық жүйесімен бекітілген кәсіпорын қызметіне мемлекеттің араласуын қатаң (анық, дәл) реттеу.

Қаржы менеджері – бұл капитал қозғалысына, күнделікті табысқа, қорлану мен инвестицияға әсер ететін меншік иесі. Меншік иесінің (директорат), кәсіпкердің, қаржы менеджерінің өзара әрекеттерінің схемасы төменде берілген.

МЕНШІК ИЕСІ

К ОНТРАКТ

ЖАБДЫҚТАУШЫЛАР

КӘСІПКЕР ТҰТЫНУШЫЛАР

БӘСЕКЕЛЕСТЕР

КОНТРАКТ

Қ АРЖЫ МЕНЕДЖЕРІ

АКЦИОНЕРЛЕР КРЕДИТОРЛАР

ҚАРЖЫ САҚТАНДЫРУ

ОРГАНДАРЫ КОМПАНИЯЛАРЫ

Кәсіпкердің іс-әрекеті, ең алдымен, жабдықтаушылардың, тұтынушылардың және бәсекелестердің әрекетімен анықталады. Ал қаржы менеджерінің әрекеті – инвесторлардың, ең бастысы акционерлердің, кредиторлардың (коммерциялық банктерді қосқанда), қаржы органдарының, оның ішінде салық инспекцияларының, сақтандыру компанияларының әрекетімен анықталады.

Үлкен бизнесте табысқа жеткісі келетін меншік иелері мен кәсіпкерлер басқару, қаржыландыру процесімен айналысатын, бизнес приоритеті мен масштабын анықтайтын қаржы менеджерлерінің жоғары білікті қызметін түзеді.

Сонымен қаржы менедженті – бұл фирманың шаруашылық-қаржы қызметін қазіргі заманға лайық әдістер негізінде басқаруға бағытталған кәсіби қызметті түрі.

²аржы менеджментiнi» мiндеттерiне фирма дамуыны» ºысºа мерзiмдiк ж¸не ½заº мерзiмдiк маºсаттары мен осы ºысºа мерзiмдiк ж¸не ½заº мерзiмдiк ºаржылыº басºаруда¹ы ºабылданатын шешiмдер арасында¹ы оптимальды ºатынастарды табу кiредi.

Мысалы, ºысºа мерзiмдiк ºаржылыº басºаруда, табысты к¼бейту ж¸не акцияны» курстыº º½нын жо¹арылату сияºты маºсаттарды бiрiктiру туралы шешiм ºабылданады, ¼йткенi б½л маºсаттар бiр-бiрiне ºарсы ¸рекет етуi м¾мкiн. Б½л болашаºта акцияны» º½ныны» ¼суiн ºамтамасыз ететiн жо¹ары табыс алу¹а есептей отырып, ¼зiнi» капиталын ¼ндiрiстi» дамуына инвестициялайтын фирмалар залал шеккен жа¹дайда болады. Басºа жа¹ынан, фирма к¾нделiктi жо¹ары табыс алуы ¾шiн инвестициядан ºалыс ºалуы м¾мкiн, б½л фирма ¼нiмiнi» б¸секелестiк м¾мкiндiгiне ¸серiн тигiзедi ж¸не ¼ндiрiстi» рентабельдiлiгiн т¼мендетуге ¸келедi, ал б½л ºаржы нары¹ында¹ы жа¹дайыны» т¼мендеуiне ¸келедi.

Со»¹ы маºсаттар¹а ба¹ыттал¹ан ½заº мерзiмдiк ºаржылыº басºаруда е» алдымен аныºсыздыº пен ºауiп-ºатер (риск) факторлары ескерiледi, к¼бiнесе акцияны» ½сыныл¹ан ба¹асын аныºта¹ан кезде.

²аржылыº менеджменттi» мiндетi приоритеттi аныºтау ж¸не инвестициялыº жобаларды ºабылдау ж¸не оларды ºаржыландыру к¼здерiн та»дау кезiнде ¸рт¾рлi шаруашылыº б¼лiмшелерiнi» к¼зºарастарын оптимальды бiрiктiру ¾шiн компромистердi iздеу болып табылады.

²орыта айтºанда, ºаржы мнеджментiнi» негiзгi мiндетi – фирма ж¸не оны ºаржыландыру к¼здерi арасында¹ы (сыртºы, iшкi, уаºытша iшкi) ºаржы ресурстарыны» тиiмдi ºоз¹алысын ºамтамасыз ету бойынша шешiм ºабылдау. Сондыºтан аºшалыº заттарда к¼рсетiлген ºаржылыº ресурстарды» а¹ынын басºару ºаржы менеджментiнi» орталыº (басты) с½ра¹ы болып табылады.

²аржы ресурстарыны» а¹ынын мына аºшалыº заттар º½райды:

• фирманы» шаруашылыº-ºаржы ºызметiнi» н¸тижесiнде алын¹ан;

• ºаржы нары¹ында акцияларды ж¸не облигацияларды сатудан алын¹ан, несие алудан т¾скен;

• ºаржы нары¹ыны» субъектiлерiне капитал¹а т¼лем ретiнде проценттер мен дивидендтердi ºайтару;

• фирманы» шаруашылыº-ºаржы ºызметiнi» дамуында инвестициялан¹ан ж¸не реинвестициялан¹ан;

• салыº т¼лемдерiн т¼леуге ба¹ыттал¹ан.

²аржы менеджментiнi» экономикалыº ¸дiстерi мен функцияларын екi блокºа б¼луге болады: сыртºы ºаржыны басºару бойынша блок ж¸не iшкi уаºытша есеп ж¸не ºаржылыº баºылау бойынша блок.

Сыртºы ºаржыны басºару бойынша блок клиенттер, ºарыз берушiлер, жабдыºтаушылар ж¸не фирма ¼нiмдерiн сатып алушылар ретiнде болатын ¼здерiнi» еншiлес компанияларын ºоса есептегендегi нарыºты» за»ды ж¸не шаруашылыº жа¹ынан жеке (самостоятельные) субъектiлерiмен, сонымен бiрге акционерлермен ж¸не ºаржы нары¹ымен фирма арасында¹ы ºарым-ºатынасын ж¾зеге асыруды ½сынады. Б½¹ан мыналар кiредi:

• фирманы» айналымда¹ы активтерiн басºару. Аºшалыº заттарды» ºоз¹алысын, клиенттермен есеп айырысуды, материалдыº-¼ндiрiстiк ºорларды басºару ж¸не т.б.;

• ºысºа мерзiмдiк ж¸не ½заº мерзiмдiк сыртºы ºаржыландыру к¼здерiн ж½мылдыру, тарту.

Фирмаiшiлiк есеп ж¸не ºаржылыº баºылау бойынша блокºа мыналар кiредi:

• ¼ндiрiстiк есептi ж¾ргiзуге баºылау;

шы¹ын сметаларын º½растыру, салыºты ж¸не жалаºы т¼лемдерiн т¼леуге баºылау жасау;

• iшкi ºаржыны басºару ж¸не м¸лiметтердi сыртºы ºолданушылар¹а беру ¾шiн бухгалтерлiк есеп м¸лiметтерiн жинау ж¸не ¼»деу;

• ºаржылыº есептi º½растыру ж¸не д½рысты¹ына баºылау жасау: балансты», табыс ж¸не шы¹ын туралы есептi», аºшалыº заттарды» есебi ж¸не т.б.;

• ºаржылыº есепке талдау ж¾ргiзу ж¸не оны» н¸тижелерiн iшкi ж¸не сыртºы аудит ¾шiн ºолдану;

• к¾нделiктi фирманы» жа¹дайын ба¹алау ж¸не оны оперативтi басºару шешiмдерiн ºабылдау ¾шiн ж¸не жоспарлау маºсатында ºолдану.

²аржылыº менеджмент функциясына мыналар кiредi:

• ºаржылыº есептi талдау;

• аºшалыº заттарды болжау;

• акцияларды шы¹ару;

• ºарыздар мен несиелердi алу;

• инвестициялармен операция ж¾ргiзу.

• ²аржы менеджментiнi» со»¹ы маºсатына жетудегi жаупакершiлiк iрi фирмаларда директорлар Ке»есiнi» º½рамына кiретiн фирманы» ºаржы м¸селелерi бойынша вице-президентiне ж¾ктеледi; ал кiшiгiрiм фирмаларда – директорды» ºаржы м¸селелерi бойынша орынбасарына ж¾ктеледi.

• ²аржы с½раºтары бойынша вице-президентке ºазынашы ж¸не с¸йкес аппараты бар (ºызметi, б¼лiмдерi, секторы) баºылаушы ба¹ынады. ²азынашыны» функциясына сыртºы ºаржыны басºару бойынша блок жатады. Баºылаушыны» функциясына фирмаiшiлiк есеп ж¸не ºаржылыº баºылау бойынша блок кiредi.

• ²аржылыº менеджмент саласында ºабылданатын ма»ызды шешiмдер инвестициялау с½раºтарына ж¸не оны ºаржыландыру к¼здерiн та»дау¹а жатады.

• Инвестициялыº шешiмдер ºаржыны басºаруды» екi т¾рiн б¼ледi: ºысºа мерзiмдiк ж¸не ½заº мерзiмдiк.

• ²ысºа мерзiмдiк инвестициялыº шешiмдер а¹ымда¹ы кезе»ге фирманы» балан-нда к¼рсетiлетiн фирма капиталыны» º½рылымын аныºтау¹а ба¹ыттал¹ан. М½ндай шешiмдердi ºабылдау ºаржы менеджерлерiнен фирманы ºысºа мерзiмдiк ºаржылыº басºару облысынан тере» к¸сiби бiлiмдердi талап етедi.

• µзаº мерзiмдiк инвестициялыº шешiмдер немесе стратегиялыº шешiмдер фирманы» болашаºта табысты ж½мыс iстеуiн ºамтамасыз етуге ба¹ыттал¹ан ж¸не ºаржы менеджерлерiнен наºты к¸сiби бiлiмдердi, т¸жiрибенi ж¸не нарыº экономикасыны» даму за»дылыºтарын ескере отырып фирманы дамытуды» тиiмдi жолдарын та»дауда талдау ¸дiстерiн ºолдануда¹ы практикалыº да¹дыларды бiлудi талап етедi.

• Орталыºтандырыл¹ан басºаруда¹ы ºаржы саясаты оны» экономикалыº ºызметiнi» барлыº жаºтарын ºамтиды: ¹ылыми-техникалыº, ¼ндiрiстiк, материалды-техникалыº жабдыºтау ж¸не ¼тiм, я¹ни шо¹ырлан¹ан т¾рде к¼птеген iшкi ж¸не сыртºы факторларды» ¸серiн к¼рсетедi. ²аржы саясатыны» наºты формаларын ж¸не ж¾ргiзу ¸дiстерiн аныºтау ºиын, бiраº оны» жалпы сипаттары мен принциптерi, сонымен бiрге ºаржы саясатыны» саймандары туралы айту¹а болады. Соларды» iшiндегi ма»ыздысы: табысты б¼лу ж¸не ºайта б¼лу, ¸рт¾рлi б¼лiмшелердi» ºызметiн ºаржыландыру ж¸не не-сиелеу, фирмаiшiлiк ºаржы операцияларыны» ж¸не солар бойынша есеп айырысуды» сипаты мен º½рылымын аныºтау.

• ²аржы саймандары фирма ºызметiнi» ма»ызды жа¹ын ºарайды. ²азiргi жа¹дайда фирманы» ºаржы саясатыны» басты ерекшелiгi оларды комплекстi т¾рде ºолдана бiлуде.

• ²аржы менеджментiнi» басты сайманыны», сонымен бiрге аºпаратпен ºамтама-сыз ету к¼здерiнi» бiрi басºару есебiнi» ж¾йесi болып табылады – б½л басºару ж¾йесiн-дегi ºызметтi» жа»а т¾рi. Оны» маºсаты фирманы» басºару звеносын шаруашылыº-ºаржы ºызметiнi» н¸тижелерiн талдау ¾шiн ºажеттi аºпаратпен ºамтамасыз ету, осыны» негiзiнде оптимальды басºару шешiмiн ºабылдау ж¸не оны» ж¾зеге асуына баºылау жасау болып табылады. Басºару ºызметiн аºпаратпен ºамтамасзы етудi» техникалыº º½ралдарыны» компьютер желiсiнi», телекоммуникацияны» дамуы – фирмаiшiлiк аºпарат базасын º½ру¹а ж¸не басºару ºызметiне ºажеттi аºпаратты тез алу¹а м¾мкiндiк бередi.

• °рт¾рлi елдердегi ж½мысты же»iлдету ¾шiн есеп ж¸не есеп беру арнайы халыº-аралыº ½йымдар жаса¹ан есеп ж¸не есеп берудi» халыºаралыº стандартына с¸йкес ж¾ргiзiледi.

• Басºару есебi басºаруды» басºа функцияларымен ты¹ыз байланысты, ¸сiресе басºару циклыны» бастапºы пунктi болып табылатын жоспарлау функциясымен. Шаруашылыº-ºаржы ºызметiнi» мiндеттерi мен маºсаттарын аныºтау кезiнде жоспар-лау фирманы» ¼ткен, осы кезе»дегi ж¸не болашаºта¹ы шаруашылыº-ºаржы ºызметiнi» н¸тижелерi туралы экономикалыº аºпаратты талдау¹а с¾йенедi.

• Басºару есебi фирмаiшiлiк басºару ж¾йесi ретiнде есеп ж¸не есеп берудi» 4 т¾рiнен т½рады: бухгалтерлiк, оперативтi, ºаржылыº ж¸не статистикалыº, оларды» ¸рбiрi ¼зiнi» арнайы функциясын орындайды ж¸не есеп берудi» белгiлi бiр формасында болады. Есептi» барлыº т¼рт т¾рi “экономикалыº аºпарат” т¾сiнiгiне бiрiктiрiледi: ол басºару шешiмiн ºабылдайтын базаны º½райды.

• Бухгалтерлiк есеп оперативтi басºару¹а арнал¹ан ж¸не ºаржылыº, статистикалыº есеп берудi ºамтамасыз ететiн фирманы» шаруашылыº ºызметiнi» к¾нделiктi н¸тижелерi туралы аºпарат ж¾йесi болып табылады. Ресурстарды» жа¹дайы ж¸не ºоз¹алысын, ¼нiм шы¹ару¹а кеткен шы¹ындар ж¸не оны iске асыру н¸тижелерi бекiтiледi.

• Бухгалтерлiк есептi ж¾ргiзу барлыº коммерциялыº операцияларды» н¸тижелерi бойынша кiрiс пен табысты аныºтау¹а м¾мкiндiк бередi. Табыс пен кiрiс есебi т½раºты т¾рде ай сайын, ал компьютердi ºолданса – к¾н сайын ж¾ргiзiледi.

• Оперативтi есеп фирманы к¾нделiктi басºаруды ºамтамасыз етедi, оны» негiзiнде бухгалтерлiк есеп ж¾ргiзедi. Аºпарат шаруашылыº ºызметтi» белгiлi бiр т¾рлерiмен немесе жеке операциялармен басºару¹а ба¹ыттал¹ан, негiзгi к¼рсеткiштерi кiрiс пен шы¹ыс болып табылады, я¹ни шы¹арылатын барлыº ¼нiмнi» ¼зiндiк º½нын ºоса есептегенде.

• ²аржылыº есеп фирманы» шаруашылыº-ºаржы ºызметiнi» ресурстарыны» ж¸не барлыº аºшалыº заттарды» ºолданылуы туралы аºпаратты жинайтын, бiрiктiретiн ж¸не саºтайтын ж¾йе болып табылады. Б½¹ан жабдыºтаушылармен, сатып алушылармен, басºа ½йымдармен ж¸не жеке адамдармен есеп айырысуды» есебi, сонымен бiрге барлыº ºаржылыº операцияларды» (акция ж¸не дивидендтер, облигация мен вексельдер, несиелер мен проценттер, инвестициялар) есебi жатады. Осы ºаржы есебiнi» м¸лiметтерiнi» негiзiнде ºаржы н¸тижесi (фирманы» табысы мен шы¹ыны) аныºталады ж¸не ºаржы есебi жасалады: баланстыº есеп (баланс), кiрiс туралы есеп (табыс пен шы¹ын туралы есеп), ºаржылыº жа¹дайы туралы есеп ж¸не т.б. Б½л аºпарат фирманы» ºаржылыº есебi жасалатын белгiлi бiр т¾рде т¾зiлген экономикалыº к¼рсеткiштердi» жиынты¹ы т¾рде берiледi, б½л инвесторлар, банктер, салыº ж¸не статистикалыº органдар, баºылау органдары (ревизорлар) ¾шiн мерзiмдi есептi жасау¹а ºажеттi м¸лiмет к¼здерi болып табылады.

• Статистикалыº есеп ¸рбiр фирма ¾шiн мiндеттi болып табылады, бiраº аºпарат бiры»¹ай емес, та»дамалы болуы м¾мкiн. Оперативтi ж¸не ºаржы есебiнi» м¸лiметтерi бойынша, сонымен бiрге жеке баºылау к¼мегiмен ж¾зеге асырылады. Статистикалыº аºпарат ºаржылыº есептi толыºтырады, к¼бiнесе º½ндылыº ба¹асы жоº процестер мен º½былыстар туралы.

• °рбiр фирма ¼здерiнi» ºызмет процесiнде т¼менде келтiрiлген схема бойынша ж½мыс жасайтын капиталдар мен нарыºты ºолданады:

²арыз Проценттер, Мемлекеттiк º½нды Дивидендтер, Курстыº айыр-

дивидендтер ºа¹аздар нары¹ы проценттер машылыºтар

²арыздыº капи- Дивидендтер, Курстыº айыр- К¸сiпорындар мен

тал нары¹ы проценттер машылыºтар ком.½йымдарды» º½н-

ды ºа¹аздар нары¹ы

Банктердi» Сырттан Банктердi» Сырттан

¼çiíäiê àëûí¹àí ¼çiíäiê àëûí¹àí

капиталы капитал капиталы капитал

Инвесторлар КАПИТАЛ НАРЫ±Ы Эмитенттер

Жеке капитал

Депозиттi Акция, облигация Облигациялар ж¸не

сертификаттар, ж¸не басºа º½нды мемлекеттi» басºа

вкладтар ºа¹аздар º½нды ºа¹аздары

Капиталды басºарумен байланысты ºызмет, ºаржылыº менеджмент функциясыны» жиынты¹ын ж¾зеге асырады. ²аржылыº менеджменттi» ¾ш негiзгi функциясын б¼луге болады: ¼ндiрiстiк (шы¹ару), б¼лу ж¸не баºылау.

²аржы менеджментiнi» ¼ндiрiстiк (шы¹ару – воспроизводство) функциясы жай ж¸не ке»iтiлген ¼ндiрiс процесiнде капитал айналымыны» барлыº стадияларында материалдыº ж¸не ºаржылыº ресурстарды» ºоз¹алысы арасында¹ы балансты (те»дiктi) ºамтамасыз етедi. Айналым – капитал айналымыны» бiр стадиясы, барлыº уаºытта аºшалыº заттарды аванстаудан басталады. Аºшалар ¼ндiрiс заттарына авансталады.

Аванстау мынаны бiлдiредi, ж½мсал¹ан аºшалыº заттар к¸сiпорын¹а ¼ндiрiлген немесе сатылып алын¹ан тауарлар, ж½мыс, ºызмет т¾рлерiн, ¼нiмдi сату н¸тижесiнде т¾скен (выручка) табыс т¾рiнде ºайтарылады, я¹ни аºшалыº формада толтырылады.

Инвестициялауды» аванстаудан айырмашылы¹ы, аºшалыº заттар айналымнан ½заº уаºытºа шы¹ады, ал оларды айналым¹а ºайтару реализациядан т¾скен табыс (выручка) есебiнен бiртiндеп ж¾ргiзiледi.

²аржы менеджментiнi» шы¹ару, ¼ндiру функциясыны» к¼рiнуi – табыс ж¸не ¼тiмдiлiк. ²аржы ресурстарын тиiмдi басºару табысты жо¹арылатады ж¸не инвести-цияны ºамтамасыз етедi. Жо¹ары табыс пен ¼тiмдiлiктi ºолдауда ¼зiндiк ж¸не сырттан ¸келiнген капиталды басºару шешушi роль атºарады. ´зiндiк заттарды басºаруды» тиiмдi º½ралы компания акциясыны» нарыºтыº ба¹асын жо¹арылату¹а ж¸не ºосымша акцияларды жо¹ары ба¹амен сату¹а м¾мкiндiк беретiн дивидендтi саясат болып табылады. Б½л жа¹дайда табысты» дивидендтi т¼леуге ба¹ыттал¹ан б¼лiгiнi» ж¸не к¸сiп-орынны» ¼зiндiк капиталын к¼бейтуге ж½мсалатын табыс б¼лiгiнi» ¾лкен м¸нi бар. Жеке уаºыт б¼лiктерiнде б½л пропорция ¼згерiп т½рады.

Коммерциялыº ½йымдар ¼з ºызметтерiнде ºаржылыº ресурстарыны», е» бастысы табысты», сонымен бiрге ºосымша акциялар мен облигацияларды шы¹ару есебiнен болатын капиталды» ¼суiне ба¹ыттайды. ²аржы менеджерiнi» мiндетi - ºалыпты ¼ндiрiстiк процестi ж¸не инвестициялыº ºызметтi ºамтамасыз ететiн тиiмдi вариант пен ºаржыландыру к¼здерiн та»дау. Егер коммерциялыº ½йым акционерлiк ºо¹ам болып табылса, онда ¼зiндiк капиталды» негiзгi б¼лiгiн к¸дiмгi ж¸не сырттан алын¹ан акциялар, б¼лiнбеген табыс, резервтегi ж¸не саºтандыру ºорлары º½райды. Капиталды» ½л¹аюы, т¼ленуге тиiстi салыº, инвестициялыº салыº кредитi, облигациялыº ºарыз, т¼ленуге тиiстi шы¹ынды ºоса есептегендегi ºысºа мерзiмдiк ж¸не ½заº мерзiмдiк мiндеттемелердi ке»iту есебiнен болуы м¾мкiн.

²аржы менеджментiнi» б¼лу функциясы аºшалыº ºорларды т¾зу ж¸не пайдалану, к¸сiпорынны» ж¸не коммерциялыº ½йымны» капитал º½рылымын тиiмдi ºолдау болып табылады, сонымен бiрге ¼ндiрiстiк функциямен ты¹ыз байланысты, ¼йткенi тауарларды, ¼нiмдi ж¸не ºызмет т¾рлерiн реализациялаудан т¾скен табыс б¼лiнуге тиiс. ²аржы менеджментiнi» мемлекеттiк ºаржыдан негiзгi айырмашылы¹ы мынада, к¸сiпкерлiк ºызметтi ж¾зеге асы-ру процесiнде ºаржы ресурстарын б¼лу орын алады, ал мемлекеттiк ºаржы ºайта б¼луге ба¹ыттал¹ан.

Б¼лу материалдыº шы¹ындарды жабуды ж¸не амортизация¹а б¼лудi ºамтамасыз ететiн орнын толтыру ºорын т¾зуден басталады. Б½л к¾нделiктi ºаржыландыру сферасына кiредi ж¸не оперативтi реттеудi талап етедi. Материалдыº шы¹ындар ресурстарды» ¼ндiрiстiк т½тынылуын бiлдiредi. Олар ¼нiмнi», ж½мысты» ж¸не ºызмет т¾рiнi» ¼зiндiк º½нына кiредi. Айналым сферасында ¼ндiрiстiк т½тынулар ¼ндiрiстiк ж¸не айналым шы¹ынында бiлiнедi. Б½¹ан тауарларды, ж½мыс ж¸не ºызмет т¾рлерiн реализациялаумен байланысты шы¹ындар жатады.

Б¼лу процестерiнi» н¸тижесiнде к¸сiпорындарда ж¸не коммерциялыº ½йымдарда е»бектi т¼леу ºоры ж¸не орнын толтыру ºоры т¾зiледi. ²аржы менеджерi ¾шiн жинаºталу ºоры к¼п ºызыºтырады, оны» негiзгi к¼зi салыºтарды ж¸не басºа да мiндеттi т¼лемдердi т¼леуден кейiн ºалатын табыс болып табылады.

Ò ÀÁÛÑ

Алынатын ²олданылатын

Салыºтарды т¼леу Т½тынушы¹а ба¹ыттал¹ан ºаржы

ºîðû

²арыздар бойынша °леуметтiк м½ºтаждыºтар¹а ба¹ыт-

проценттердi т¼леу тал¹ан ºаржы ºоры

²арыздарды ºайтару ´ндiрiстi жетiлдiруге ж¸не дамыту¹а

ба¹ыттал¹ан ºаржы ºоры (жинаºтау)

Басºа шы¹ындарды»

орнын толтыру Резервтiк ж¸не саºтандыру ºоры

Жалпы формада табыс к¸сiпкерлiк ºызметтi» н¸тижелерiн бiлдiредi ж¸не оны» тиiмдiлiк к¼рсеткiштерiнi» бiрi болып табылады, дем берушi фактор ретiнде ºолданылады, ке»ейтiлген ¼ндiрiстi ºаржыландыру к¼зi ж¸не к¸сiпорынны» ма»ызды ºаржы ресурсы болып табылады.

Жалпы формада табыс:

• к¸сiпркерлiк ºызметтi» н¸тижелерiн бiлдiредi ж¸не оны» тиiмдiлiк к¼рсеткiштерiнi» бiрi болып табылады;

• дем берушi фактор ретiнде ºолданылады;

• ке»ейтiлген ¼ндiрiстi ºаржыландыру к¼зi ж¸не к¸сiпорынны» ма»ызды ºаржы ресурсы болып табылады.

Табысты» к¼п ºырлы сипаты мынаны бiлдiредi, оны зерттеу ж¾йелiк сипатта болу керек, ол т¾зiлетiн ж¸не ¼зара ¸сер ететiн факторларды, табысты б¼лу ж¸не ºолдану факторларын ºарастырады.

²аржы менеджментiнi» б¼лу функциясыны» н¸тижелерi - ºабылдан¹ан ба¹дарла-маларды ºаржыландыруды, капиталды» оптимальды º½рылымын ºолдауды ºамтамасыз ететiн аºшалыº заттар ºорын т¾зу болып табылады.

²аржы менеджментiнi» баºылау функциясы наºты аºшалыº айналым¹а баºылау жасау ж¸не ол екi ¸дiспен ж¾ргiзiледi:

1. санкция ж¸не ынталандыру ж¾йесiне тiрек артатын т¼лемдер мен есеп айырысу жа¹дайына, ºаржылыº к¼рсеткiштердi» ¼згерiсiне баºылау жасау формасында;

2. ºаржыландыру стратегиясын iске асыру¹а баºылау жасау формасында, стратегиялыº басºару функциясы туралы с¼з бол¹анда, я¹ни б½л жа¹дайда негiзiнен болатын ¼згерiстердi алдын ала байºау ж¸не о¹ан алдын ала бейiмделуге же»iл аударылады.

²аржы менеджментiнi» баºылау функциясы б¼лу ж¸не ¼ндiру функцияларымен байланысты ж¸не шешiм ºабылдауда белсендi роль атºаруы м¾мкiн немесе ¼ндiрiстiк процестер мен ºаржы ресурстарын б¼лу н¸тижелерiн енжар к¼рсетуi м¾мкiн.

Баºылау функциясы алынатын табыс д¸режесiнi» с¸йкестiгiн аныºтайды, сату ж¸не ¼ндiрiс к¼лемiн ке»ейту бойынша аºшалыº заттар ºорыны» º½рылымын аныºтайды. К¸сiпорынны» табысы мен шы¹ыны арасында¹ы с¸йкессiздiк тек аºшалыº емес, сонымен бiрге материалдыº ресурстар¹а да т¾зету енгiзудi талап етедi. К¸сiпорын-ны» табысы мен шы¹ыны, материалдыº ж¸не ºаржылыº ресурстар арасында¹ы те»герiмдiлiкке жету бойынша iс-шаралар комплексiне материалдар мен шикiзаттарды ºолдануды (пайдалануды) рационализациялау, е»бек ¼нiмдiлiгiн арттыру, банкке ж¸не жабдыºтаушылапр¹а ºарызды т¼мендету, дивидендтер де»гейiн т¾зету ж¸не т.б. бойынша тапсырмалар кiруi м¾мкiн.

²аржы менеджментiнi» баºылау функциясы келесi негiзгi ба¹ыттар бойынша iске асырылады:

• барлыº белгiленген ºаржыландыру к¼здерi бойынша к¸сiпорын ºорына ºаржыларды» ¼з уаºытында ж¸не д½рыс аударылуына баºылау жасау;

• ¸леуметтiк ж¸не ¼ндiрiстiк даму ºажеттiлiктерiн ескере отырып берiлген ºор º½рылымыны» саºталуына баºылау жасау;

• ºаржы ресурстарыны» тиiмдi ¸рi маºсатты ºолданылуына баºылау жасау;

²аржы менеджментiнi» функцияларына сонымен бiрге, мыналар жатады:

• ºызмет т¾рлерiн, тауарды, ¼нiмдi сатудан т¾скен т¾сiмдерге (выручка) баºылау жасау;

• ¼зiн-¼зi ºаржыландыру де»гейiне баºылау жасау;

• табыс ж¸не рентабельдiлiк де»гейiне баºылау жасау.

Ұйымдастыру құрылымының мазмұны және қолданылуы

Құрылым (латынша struktura) – құрылым, ұйым жүйесіндегі элементтер, формалар арасындағы тұрақты өзара байланыстардың бірлігі. Құрылым жүйедегі өзара тәуелді бөліктерді сипаттайды.

Ұйымдастыру құрылымы біріккен еңбек қызметі жүзеге асырылатын және ұйымдастыру процестеріне (еңбекті бөлу, ресурспен қамтамасыз ету, жұмыс көлемін, имерзімдерін және ретін келісу) мұқтаж ұйымдарға тікелей қатысты. Ұйымдастыру процестері қызмет мақсаттары мен стратегияларын, жоспарлауды, бақылауды, есепке алуды, талдауды, яғни басқару процесінің қажеттігін негіздейді. Өндірістік-шаруашылық және әлеуметтік қызметті жүзеге асыратын фирмалар, дәріханалар, қоймаларды басқарудың элементтері арасында өзара тәуелді тұрақты бірлігі ретінде ұйымдастыру құрылымы түсінігі пайда болады.

Басқару буындарына құрылымдық бөлімшелер, сонымен бірге сәйкес басқару функцияларын орындайтын жеке мамандар жатады.

Президент

Вице-президент

Қызмет директоры

Бөлім бастықтары

Аға медбикелер (менеджерлер)

Бригадирлер (ауысым бастықтары)

Ұйымды басқарудың типтік пирамидалық құрылымы

Басқару буынының түзілу негізінде бөлімнің белгілі бір басқару функциясын орындауы жатыр. Бөлімдер арасындағы орнайтын байланыс көлденең (горизонтальды) сипатта болады.

Басқару деңгейі дегеніміз бір-біріне тігінен байланыста белгілі бір қызметпен айналысатын және иерархия бойынша бір-біріне бағынатын басқару буындарының жиынтығы. Осыдан ұйымды басқарудың пирамидальды құрылымы пайда болды: дәріхана меңгерушісі, дәріхана меңгерушісінің орынбасары, бөлім меңгерушісі, фармацевт-технолог, фармацевтің көмекшісі, қаттаушы.

Ұйымның құрамына бір фирма немесе біріктірілген бірнеше компаниялар кіруі мүмкін.

Нарыққа өту бірқатар ұйымдардың жаңа формаларының түзілуіне әкелді. Кең тараған ұйымдастыру формасы – жалдамалы. Ұйымдастыру құрылымы толық шаруашылық есепті және өзін-өзі басқаруды ескере отырып құрылады.

Нарықтық экономикада қарыздық капиталды кеңінен тарту негізінде жұмыс істейтін ұйымдар ұзақ жұмыс істейді. Соған байланысты шектелген жауапкершіліктегі қоғамдар пайда болды. Ол шаруашылық қызметті жүзеге асыру мақсатында заңды және жеке тұлғалардың капиталдарын біріктіру жолымен құрылады.

Бірікке кәсіпорындар шаруашылық қызметті, ұйымды басқаруды және табысты бөлуді біріге жүргізетін отандық және шетелдік әріптестердің капиталдарын біріктіру негізінде құрылады.

Акционерлік қоғам – шаруашылық қызметті біріге жүргізу мақсатында ұйымдар мен азаматтардың қаржыларын біріктірудің ұйымдасқан формасы. Оның жарғы қоры болады, ол номиналды құнына тең акциялардың белгілі бір санына бөлінеді, яғни акциялардың жалпы номиналды құны жарғы қорына тең.

Холдингтік компаниялар құнды қағаздардың бақылау пакеттеріне (негізінен ірі өнеркәсіптік фирмалардың) иелік ету мақсатымен құрылатын компаниялар. Несие-қаржылық мекемелердің және басқа да фирмалардың жұмысына қатысатын өнеркәсіптік фирмаларды бақылай отырып, осы компаниялардың тізбегін толығымен немесе жартылай бақылауға болады.