1 Схема. “Маºсат а¹ашы”

Екiншiден, маºсаттар бiр-бiрiне иерархиялыº ба¹ынышта болуы м¾мкiн, я¹ни жо¹ары де»гейдi» маºсаттары т¼менгi де»гейдi» маºсаттарына ºара¹анда ма»ызды, ке» ºамтыл¹ан болады. Бiраº оларды» орындалу ретiне б½л жа¹дай ¸сер етпейдi. Я¹ни оларды» º½рылымын а¹аш т¾рiнде келтiре алмаймыз.

Маºсаттарды» негiзiнде ½йым олар¹а жету процесiнде шешiлуге тиiстi мiндеттердi аныºтайды. Мiндеттер наºты ж¸не тек сапалыº ¹ана емес, сонымен бiрге сандыº, уаºыт ж¸не ке»iстiк сипаттамалары болу керек. Егер, к¸сiпорынны» маºсаты “шы¹арылатын ¼нiмдер нары¹ында болашаºта алды»¹ы ºатар¹а шы¹у” болатын бола, онда мiндетi аныº к¼рсетiледi: “келесi жылды» 31 желтоºсанына дейiн А ¼нiмдерiнi» нары¹ыны» 40%, Б ¼нiмдерiнi» нары¹ыны» 30% ж¸не В ¼нiмдерiнi» нары¹ыны» 25% жаулап алу”.

Мiндеттердi» маºсаттардан айырмашылы¹ы оларда шектеу бар, я¹ни жасау¹а, орындау¹а болмайтын iс-¸рекеттердi» тiзiмi, мысалы, монополия¹а ºарсы за»дылыºты б½зуы.

3. Ìàºñàòºà æåòó òèiìäiëiãi

Кез келген маºсатºа жету ½йым ºызметкерлерiнен белгiлi бiр ºызметтi талап етедi, я¹ни белсендi iс-ºимылдарды» жиынты¹ын. ²ызмет мынадай белгiлермен сипатталады, ке»iстiктiк-уаºыттыº аныºтылыº, стихиялыº немесе жоспарлылыº, ¼з алдына болуы немесе ба¹ынуы ж¸не т.б.

Егер ºызмет ал¹а ºойыл¹ан маºсаттарды» толы¹ымен немесе жартылай орындалуына ¸келсе, онда ол òèiìäi бол¹аны. Тиiмдiлiктi» ¼зi ºызмет бастал¹ан¹а дейiн шамамен потенциалды тиiм-дiлiк ретiнде аныºталуы м¾мкiн; íàºòû òèiìäiëiê маºсатºа жету д¸режесiне, я¹ни практика ж¾зiнде алын¹ан н¸тижелерге байланысты болады. Тиiмдiлiкке жету ¾шiн ¸рт¾рлi т¸сiлдер ºолданылатын бол¹андыºтан, оларды» тиiмдiлiгi ж¼нiнде де айту¹а болады.

²ызмет тиiмдiлiгiнен оны» пайдалылы¹ы мен ¾немдiлiгiн ажырата бiлу керек. ²ызметтi» пайдалылы¹ы, б½л ºандай да бiр о» н¸тиженi алу, мысалы, табысты; ¾немдiлiгi осы н¸тижеге жету ¾шiн т¼ленген ба¹аны шы¹ын шамасымен салыстыра отырып к¼рсетедi. Н¸тиже не¹½рлым шы¹ыннан жо¹ары болса, ºызмет ¾немдi болады.

Алын¹ан н¸тижелер мен сонымен байланысты шы¹ындар арасында¹ы араºатынас тиiмдi, жа¹ымды жаººа ¼згеретiн болса, оны ºызметтi ¾немдеу (экономизация) деп атайды. ¶немдеудi» ¼зiне бiрнеше т¸сiлдермен жетуге болады: сол н¸тижелерде шы¹ынды т¼мендету; шы¹ынны» ¼суiн азайта отырып н¸тиженi к¼теру; шы¹ынды ºысºарта отырып н¸тиженi жо¹арылату (е» тиiмдi варианты); шы¹ынды ¼те азайта отырып н¸тиженi де т¼мендету.

Сонымен, ºызметтi ¾немдеу барлыº уаºытта оны» пайдалылы¹ын жо¹арылатумен байланысты емес, ¼йткенi абсолюттi н¸тиже тiптi ºысºаруы м¾мкiн, сондыºтан пайдалылыº критериi тек басºаларына т¸уелсiз осы маºсатºа жетудi ба¹алау кезiнде есепке алынуы м¾мкiн.

Тиiмдi ¾немдi ºызмет мынадай белгiлермен сипатталады, жо¹ары н¸тижелiлiк, ½йымдастырылуыны» ж¸не технологиясыны» ºарапайымдылы¹ы ж¸не рационалдылы¹ы, д¸лдiгi, барлыº элементтерiнi» сенiмдiлiгi (º½рал-жабдыºтар, материалдар, ºызметкер-лер), процестi» ж¸не оны» н¸тижесiнi» сапасыны» жо¹ары болуы, ½йым маºсаттарына с¸йкестiгi, жо¹ары белсендiлiгi, ºатысушыларды» е»бекс¾йгiштiгi, к¾ш-жiгер ж½мсауы.

Талап етiлетiн ºызмет тиiмдiлiгiн ºамтамасыз етудi» жалпы ы»¹айларын ºарастырайыº. Ол ¾шiн е» алдымен ºажеттi жа¹дайды т¾зу керек, я¹ни ºазiргi кезде, болашаºта болуы м¾мкiн, ¸сiресе ¸серлерi ºайтарымсыз болатын жа¹ымсыз жа¹дайларды» алдын алу.

°рi ºарай, ºызметтi» ж¾зеге асуы ¼з уаºытында ж¾руi керек, б½л оны бастауды» о»тайлы кезе»iн та»дауды, жеке этаптарыны» оптимальды ретте ж¾ргiзiлуiн, ºажетсiз ¾зiлiстер мен уаºытты» жо¹алуын болдырмауды талап етедi. Шаруашылыº процестерiн ¾здiксiз к¾рделiлендiру жа¹дайларында б½ларды есепке алуды» ма»ыздылы¹ын ба¹алау ¼те ºиын.

²ызметтi» тиiмдiлiгi б¾гiнгi к¾нде еркiн маневрсiз м¾мкiн емес, ол ты¹ырыººа тiрелу м¾мкiндiгiн болдырмайды. Егер м½ндай еркiндiк болмаса, онда жа¹ымсыз жа¹дайларды болдырмау ¾шiн к¾туге тура келедi, б½л iс-¸рекеттi бастауды» о»тайлы кезе»iн жо¹алту¹а ¸келуi м¾мкiн. µйымда¹ы маневр еркiндiгi о¹ан ¾немi дайын болумен, резервтердi iздеумен, берiлген м¾мкiндiктердi толыº пайдалану ¾шiн жа¹дай жасаумен ºамтамасыз етiледi.

Б½рын ºызмет тиiмдiлiгiн жо¹арылату ¾шiн ºолданыл¹ан, ºызметкерлер ¼здерiнi» шеберлiгiн тек белгiлi бiр шектерге дейiн жетiлдiре алатын жеке мамандану ¸дiсi ºазiргi кезде аз ºолданылады. Сондыºтан, ºазiргi кезде ол ¸рºайсысы ¼здерiнi» ж½мыс орындарында орындайтын е»бек функцияларын ке»ейтумен, жа»а мамандыºтарды игеруiмен толыºтырылады.

µйым м¾шелерi ½йым маºсаттарын к¸сiби ж¸не моральдыº жа¹ынан ¼дерiнi» маºсаттарымен бiрдей сана¹ан жа¹дайда ¹ана, ½йымны» маºсатºа жету тиiмдiлiгiн жо¹арылату¹а болады, б½л ½жымны» ¸рбiр м¾шелерiнi» ж¸не ½жымны» толы¹ымен кемелiне келуiнi» жо¹ары де»гейiнде ¹ана м¾мкiн. Осындай де»гйге жету ºазiргi кезде Батыста ке»iнен таралып келе жатºан маºсаттар бойынша басºаруды» дамуына м¾мкiндiк бередi.