Басқару өкілеттігі

1. Өкілеттік және оның түрлері

Ұйымды басқарудың әрбір элементі – бөлім немесе жеке қызмет – белгілі бір басқару өкілеттігінің тасымалдаушысы болып табылады. Өкілеттік жетекшіге немесе жұмысқа толығымен немесе оның бір бөлігіне жауап беретін бөлімнің немесе ұйымның қызметкерлеріне жүктеледі.

Ұйымда басқару өкілеттігінің бірнеше түрлері бар: нұсқаушы, ұсынушы, координациялық, бақылау-есеп беру, келісімдік.

Нұсқаушы өкілеттігі – оны иеленушілердің орындауға міндетті шешімдерді қабылдауға құқы бар. Бұл өкілеттіктер сызықтық немесе функционалды болуы мүмкін.

Сызықтық өкілеттік шеңберіне бөлім қызметін оперативті бақсару мәселелері, қызметкерлерді жұмысқа қабылдау және босату, ынталандыру және жазалау және т.б. кіреді.

Функционалдық өкілеттік жанама байланыстар жағдайында жүзеге асырылады. Ол сәйкес жетекшілердің басқа сызықтық жетекшілерге тікелей бағынышты жұмысшылардың қызметін реттейтін орындалуға міндетті басқару шешімдерін қабылдауға әкеледі.

Нұсқаушы өкілеттіліктің маңызы келесімен байланысты, яғни оның иелері мәселені қандай жолмен шешудің тиімділігі туралы кеңесті қажет ететін жетекшілер мен орындаушыларға кеңес бере алады. Нұсқаушы өкілеттілік әртүрлі мамандарға, референттерге, кеңес берушілерге тән.

Келісімдік өкілеттілік кезінде оның иесі міндетті түрде өзінің компетенциясы шегінде сызықтық немесе функционалдық қабылданатын шешімге қатысты өзінің пікірін айта алады.

Келісімдік өкілеттілік ескертетін немесе тоқтататын (блокирующий) болуы мүмкін. Ескертетін өкілеттілікке, мысалы заңгерлер ие, олар жетекшілер шешімінің қолданыстағы құқықтық нормаларға сәйкестігін тексереді. Тоқтататын өкілеттілік бас бухгалтерлерде болады, өйткені оның келісімінсіз яғни қолысыз ақшалық заттардың шығынымен байланысты қабылданған шешімді жүзеге асыру мүмкін емес.

Басқару өкілеттілігін жауапкершіліктен бөліп қарауға болмайды, яғни қабылданған шешімге, жүргізілген белсенді іс-әрекеттерге және оның салдарына есеп беру қажет.

2. Басқару өкілеттілігін бөлу

Қазіргі заман жағдайында ешкім ұйымды жеке дара басқарып, барлық пайда болған мәселелерді өздігінен жеке шеше алмайды.

Соған байланысты, жетекшіге мәселені шешуге қажетті өкілеттілікті ұйым шеңберінде қарамағындағылардың арасында бөлуге тура келеді.

Басқарудың қандай да бір деңгейінде шоғырланған өкілеттілік масштабы – шешілетін мәселелердің күрделілігі, маңыздылығы және әртүрлі болуы сияқты бірқатар факторлармен анықталады.

Көп жағдайда өкілеттіліктің мөлшері жетекшілердің және орындаушылардың жеке ерекшеліктерімен анықталады, мысалы, біліктілігі, тәжірибесі, білімі – бұлар неғұрлым жоғары болған сайын, өкілеттілігі де көбейеді.

Өкілеттілікті бөлу кезінде ұйымда бірқатар маңызды жағдайлар ескерілуі керек. Біріншіден, субъектінің алдына қойған мақсатына қол жеткізуі үшін өкілеттілік жеткілікті болуы керек. Екіншіден, әрбір субъектінің өкілеттілігі өзі тікелей жұмыс істейтіндердің өкілеттілігімен байланысты болуы керек. Үшіншіден, әрбір қызметкер өкілеттілікті кімнен алып кімге беретінін білуі үшін, ұйымдағы өкілеттілік сызығы анық болуы керек. Төртіншіден, өкілеттілік орындаушыға тек бір жетекші арқылы беріледі. Бесіншіден, орындаушылар өз өкілеттілігі шегінен шықпайтын мәселелерді өздігінен шешуге және өзінің қызметіне жетекші алдында толық жауапкершілікте болуға міндетті.