Казахский язык
42 әріп
15 дауыстылар
Тілдің: жуан (а,о,ұ,ы,у), жіңішке (ә,ө,е,э,і,и,ү,у)
Жақтың: ашық (а,ә,о,ө,е,э), қысаң (и,ы,і,у,ұ,ү)
Еріннің: еріндік (о,ө,у,ү,ұ), езулік (а,ә,е,э,ы,и,і)
25 дауыссыздар
Ұяң (б,в,г,ғ,д,ж,з) 7
Үнді (й,л,м,н,ң,р,(у)) 6
Қатаң (к,қ,п,с,т,ф,х,ч,ц,ш,щ,һ) 12
Буын:
Ашық: А - НА
Тұйық: АН
Бітеу: НАН
Буын ундестігіне бағынбайтын қосымшалар:1 - мен/бен/пен, 2- нікі/дікі/тікі, 3- еке/ке/сымақ/тай/жан, 4- паз/қор/қой/ғой/гөй/кер/гер/кеш/ист/изм/бан/тал/хана/ов/ев/ова/ева/ин/ина/бей/би/кес.
Көптік жалғау
Лар/лер, дар/дер, тар/тер
Тәуелдік жалғау
Іжақ - ым/ім, м / ымыз/іміз, мыз/міз
ІІжақ - ың/ің, ң / ыңыз/іңіз, ңыз/ңіз
ІІІ жақ - сы/сі, ы/і
Жіктік жалғау
1 ) Іжақ - мын/мiн, бын/бiн, пын/пiн, мыз/мiз, быз/бiз, пыз/пiз
ІІжақ - сың/сiң, сыңдар/сiңдер
сыз/сiз, сыздар/сiздер
ІІІжақ –
2 ) Іжақ – м/к/қ
ІІжақ – ң, ңдар/ңдер
ңыз/ңiз, ңыздар/ңiздер
ІІІжақ –
Септік жалғау
А.с. (кім? не?)
І.с. (кімнің? ненің?) -ның/–нің, -дың/-дің, -тың/-тің
Б.с. (кімге? неге? қайда?) -ға/-ге, -қа/-ке, -на/-не, -а/-е
Т.с. (кімді? нені?) -ды/-ді, -ты/-ті, -ны/-ні, -н
Ж.с. (кімде? неде? қашан?) -да/-де, -та/те, -нда/-нде
Ш.с. (кімнен? неден? қайдан?) -дан/ден, тан/тен, нан/нен
К.с. (кіммен? немен?) -мен, -бен, -пен
Зат есім (существительное)
Кім? Не? Кімдер? Нелер?
1.Жалқы (собственнные):Алматы,Тынық мұхит
2.Жалпы(нарицательные): парта, жел
1.Жанды(одшевленные):балапан, мысық
2.Жансыз(неодушевленные): мата, перде,жусан
Сан есім (числительное)
Қанша? Неше?
Негізгі: бір,он,жуз,екі
Туынды: біреу,ондай
Есептік: бір, алпыс бес
Реттік: нешінші? бірінші
Жинақтық: нешеу? алтау, бесеу
Топтау: -дан,ден,
-тан,тен, - нан,нен
Болжалдық: -дай,дей
-тай,тей, -лай,лей, -дап,деп, -тап,теп
Бөлшектік (дробные)
1. Есептік + Ш.с : екіден бір
2. Жарты, жарым мың жарым оннан бір
Сын есім (прилагательное)
Қандай? Қай?
Дара (простое – один корень): әдемі, қызыл, ыңғайлы.
Күрделі (сложное – несколько корней): қып-қызыл, жап-жасыл, өте көрікті.
Негізгі (непроизводное – нет суффикса) алтын, ауыр, кең.
Туынды (производное – есть суффикс) ақылды, пайдалы.
Сапалық (качественное) ыстық, қоныр.
Қатыстық (относительное): таулы, өткір.
Сын есімнің шырайлары – Степени сравнения прилагательных.
Жай (простая) ауыр, жеңіл.
Салыстырмалы (сравнительная) әдемілеу, үлкенірек.
Күшейтпелі (усилительная): жап-жасыл, қап-қара.
Асырмалы (превосходная): ең жақсы, өте үлкен.
Үстеу (наречие)
Қашаң? Қайда? Калай? Қайтіп? Не себепті?
Мекен (место)Қайда? : Кейін, төмен, артта, устінде
Мезгіл (время)Қашан? : Бүгін, таңертен, түсте, енді, соңыра
Мөлшер (размер)Қанша?
Биық, алыс
Себеп-салдар (причинно-следствие)Неге? Не себепті? Неліктен? : Босқа, амалсыздан
Күшейткіш (усиление)Қалай? Қандай?
Аса, ең, өте, тым, кілең
Мақсат (цель)Қалай? Қандай мақсатпен? : Әдейі айтты, қасақана кетіп қалды
Есімдік (меестоимение)
Кім? Не? Қай? Қанша?
Дара (простое – один корень): мен, сен, ол.
Күрделі (сложное – несколько корней): бірнеше, кейбіреу, қай-қайсысы.
Негізгі (непроизводное – нет суффикса): бұл, міне. Туынды(производное – есть суффикс): біреу, мынау, барлық.
Жіктеу (личное): мен, сен, сіз, ол, олар, біз.
Сілтеу (указательное): бұл, сол, мынау, осы, міне, анау.
Сұрау (вопросительное): кім? не? неше? қай? қалай? қашан?
Өздік (возвратное): өз, өзім, өзі, өздерің
Белгісіздік (неопределенное): кейбіреу, әлдеқайда, әлдеқандай, әрқалай.
Болымсыздық (отрицательное): ешкім, ешқашан, ешқайда, ешқандай.
Жалпылау (определительное): бәрі, бүкіл, барлық, бүтін, түгел.