«Егер де Біз жаугершілікке үйлестік пен төзімділік, рухани байлық, өзара сенімділік пен қарым-қатынасқа негізделген құрылым принципін қарсы қойсақ, онда әлемде шешімін таппайтын мәселе болмас еді.....»

(Н.Назарбаевтың БҰҰ Бас Ассаблеясының 62-ші сессиясында сөйлеген сөзінен)

Кіріспе

Кеден ісінің елімізде атқаратын маңызы өте үлкен. Еліміздің шетелдермен сыртқы және ішкі тауар айналымының сапалы болуы да осы кеден ісіне тікелей байланысты.

Қазақстан, Ресей және Беларусь елдері 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап Кеден одағына бірігіп отыр. Соңғы үш-төрт жыл аралығында дайындық жұмыстарының нәтижесінде үш ел одақтастығы біріктірілді. Қазіргі кезде тәуелсіз мемлекеттер достастығы елдерінің арасында мұндай бірлестіктер интеграциялық дамудың жетік бір түрі болып табылады.

Кеден одағының құрылуы үш ел арасындағы машина жасау, автомобиль құрастыру және агроөнеркәсіп кешені бойынша тауар алмасу мәселесін дұрыс жолға қойды. Белорусия мен Қазақстан арасындағы тауар айналымы қазіргі кезге дейін 5 есе өсті. Одақ елдері сонымен қатар басқа да минералдық өнімдермен, машиналармен, жабдықтармен, көлікпен, металмен, өндіріс тауарларымен, химия өнеркәсібі өнімдерімен және басқа да тауарлармен алмасым жасай алады. Ресейден Белорусияға және Қазақстанға келесі тауар айналымдары жүзеге асырылады: минералды жағар-жанар май, қара металл және оның негізіндегі бұйымдар. Қазақстаннан қара металл және оның негізіндегі бұйымдар, металл рудалары, дәнді дақылдар және жерүсті көлік қондырғылары жеткізіледі. Ал Белорусия Кеден одағында жерүсті көліктермен, доңғалақтармен және жабдықтармен, сүт және ет өнімдерімен сауда жасайды. Бұл кезде Кеден одағына мүше елдер бірыңғай кедендік тарифтерді және басқа да реттеу шараларын қолданады.

Кеден одағына бірігу елдің дамуына, қосымша жұмыс орындарының ашылуына, өндірілетін өнімдердің сапасының артуына, сапалы өнімдердің көбеюіне көп мүмкіндік туғызып отыр және де бұл мемлекеттік бағдарламаға да сай келеді. Бұдан ұтатынымыз өнім сапасы талаптарға сай, сатып алуға қолайлы, тауардың адам өміріне қауіпсіз сертификатталған өнімі пайдаланылады. Қауіпті өнімдер болған жағдайда да ортақ ақпараттық жүйе құрылады. Кедендік құрылымдарда құжаттардың дәлдігін пайдалана отырып, тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеуді жүзеге асырады.

2009 Жылдың 27 қарашасында Қазақстан, Ресей және Беларусь мемлекет басшылары Минск қаласында кездесіп, Кеден кодексі туралы шартқа қол қойды.

Бұған дейін 2006 жылы 16 тамызда Қазақстан, Беларусь, Ресей арасында еркін сауда саттық кедендік алым-салықсыз кеден одағын құру туралы шешім қабылданып, содан бастап осы одаққа бірігуге дайындық жұмыстары басталған болатын. Тәуелсіздік жылдарында үш одақтың, яғни Беларусь, Қазақстан, Ресей арасындағы қарым-қатынастың бұл түрі экономикалық жағынан қанағаттанарлық жағдайда болған жоқ.

Осыған байланысты 2010 жылдың 9 маусымында біріңғай кедендік аймақ құрудың кезеңдері мен мерзімі мақұлданды. Одақтың толық қанды жұмысын жолға түсіретін қажетті үрдістер 2011 жылдың 1 шілдесіне дейін аяқталуы тиіс деп белгіленді.

2007 жылы қазан айында Беларусь, Қазақстан және Ресей Федерациясы Түркімен астанасы Душанбе қаласында Кеден одағы туралы шартқа қол қойған болатын. Үш елдің өкілдері осы ұлттық құрылым құрамына кіреді.

Комиссия отырысында Ресей, Қазақстан және Беларусь Кеден Одағының жүйесін нақты құру, тауарлардың еркін айналымын реттеу, жаңа экономикалық жүйе қалыптастыру мен баж алымынсыз жүргізілетін сауданы реттеу мәселелері талқыланды. Нәтижесінде 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап осы одақты қалыптастырудың нақты қадамы ретінде үш мемлекеттің кедендерінен өтетін тауарлардың бірыңғай тарифі жұмыс істеуге кірісті.

Біздің еліміздің дамуы мен көркеюіне аса маңызды рольді атқарып жүрген біздің елбасымен –Н.Ә.Назарбаев құрылған Кеден Одағы еліміздің барлық салаларына әсерін тигізуде:саясатқа, қоғамға және экономикамызға. Сондықтан, мен өз еңбегімде Кеден Одағының оң және теріс әсерлеріне тоқталып кеткім келеді.Қазіргі кезеңде Кеден Одағы көбінесе, « Кеден Одағы Евразиялық экономикалық одақтастықтардың көлемінде» деп атайды.

Жұмысымның мақсаты- көпшіліктің ойындағы сұрақтарға жауап беру.

1.Кеден Одақ көлемінде болу Қазақстанға пайдалы ма?

2.Болашақта Кеден Одақ бізге не бере алады?

Менің ойымша, стратегиялық аспептерді алсақ, бұндай интеграцияның пайдасы бар және Ресеймен тығыз байланыста болуға жол ашады.

Біз Ресей мемлекетімен көп жылдар бойы партнер ретінде барлық салаларда тығыз байланыста болып және көптеген істерді бірігіп атқарып келе жатқанымызды кері тастауға ешқашан болмайды. Ресей мықты мемлекеттердің бірі және ол Қазақстанға ең жақын орналасқан мемлекет.

Сондықтан, бұл одақтың Қытаймен емес Ресеймен құруы заңдылық деп санаймын.

Макроэкономикалық тұрғыдан Кеден Одағы көптеген пайдалы сәттері бар, себебі негізгі тұтынушы-Ресей мемлекетіне біздің негізгі тауарларымызды тасымалдауға және сатуға оңайлау нұскаулар пайда болды (мұнай,шикізат, бидай және т.б.)

Кеден Одақ құру тарихы.

Кеден Одағының құрылуына әсерін тигізген дүниелердің бірі бірдей тарихи дамуымыз, жалпы ортақ тіліміз,менталитетіміз және ортақ іс-әрекеттеріміз.

Бірінші келісім-шарт 1993жылы 24 қыркүйекте жасалған және ол «Экономикалық одақ құру туралы» деп аталған.

Ал, 1995жылдың қаңтарында «Кеден Одағы туралы келісімге» қазіргі қатысушы мемлекеттер қол қойылған.

Бұл құжатта экономикалық дамудың барлық жолдары қарастырылған және кеден саласының өзгеруі жоспарланған еді. Бірақ бұл жоспарлар іске асалмай қалды. Мемлекетіміздің ішкі саясатында түрлі өзгерістер енгізіліп, заңдар да өзгере бастады. Уақытша Кеден Одағы ұмытылып қалды. 1995 жылының ортасында Ресей және Беларусь мемлекеттерінің шекарасында кеден бақылауы жойылды.

1996 жылдың наурыз айында Кеден одағына Қырғызстанға қосылды.

Бірақ, 1998 жылы өз серіктестерін «сатып», ВТО-ға кіріп кетті.

Ресейде орын алған дефолт, кедендік құрылымдағы келеңсіз өзгерістер Кеден Одағын құру жоспарларын жойды.

2000 жылының сәуір айында Ресей мемлекеті Беларуссиямен шекарадағы кедендік бақылауды қайта жаңғыртты, ал 2001 жылы Қазақстан мен Ресей арасында Беларуссия, Ресей, Қазақстан, Тәжікстан, Қырғызстан

мемлекеттерінің басшылары аса маңызды құжатқа қол қойды.

Осы келісім-шартта Кеден Одағы көлеміндегі сауда –экономикалық қарым-қатынастардың барлық кезеңдері белгіленген. 2005жылы Казань қаласында өткен самитте жаңа Кеден Одағын құру қажеттілігі туралы шешім қабылданған. 2007 жыл 6 қазан күні Душанбе қаласында Ресей, Беларуссия және Қазақстан мемлекеттер арасында бірігей кеден аумағы мен Кеден Одағының қалыптасуы туралы келісім-шарт жасалған.

Өткен кемшіліктерді ескере отырып, құқықтық базасы мен құрылымы қатал түрде таңдалған. Көп күткен сәт 2011жылдың 1 шілде күні Қазақстан мен Ресей мемлекеттер арасында кедендік кодексі күшіне енді.

Ал, 6 шілдеден бастап ол Кеден Одағының аумағында іске аса бастады.

2011 жылы 1 шілдеден бастап Ресей, Қазақстан және Беларуссия мемлекеттер арсындағы шекаралық кеден бақылауы жойылды.

19 қазан 2011жылы Санкт-Петербургта Евр АЗ ЭС басшыларының отырысында Қырғыстан да Кеден одағына қосылатыны туралы шешім қабылданды. Кеден Одағының Қазақстан экономикасындағы әсері Қазақстан экономикасы 3 жылдан астам Кеден Одағының құрамында іске асып келе жатыр. Осы тұрғыда көптеген елдер арасында пайдасы және артық түсімдер туралы түрлі пікір-таластар туындап жатыр.

Өкінішке орай, статистикамен дәлелденген жақсы аналитикалық материалдар аз кездеседі.

Сол себептен өз жұмысымда Ресей мен Беларуссияның экономикалық интеграциясының әсерін зерттегім келеді.

Сондықтан, мынадай сұрақтарға жауап бергім келеді.

Кеден одағының құрамындағы мемлекеттерімен Қазақстан арасындағы тауар айналымы нешеге өсті?

Кеден Одағының құрылуы Қазақстанға қандай әсерін тигізуде?

Кеден Одағының құруының негізгі мақсаты мен міндеті Қазақстандық тауарлардың тауар айналымы мен экспортын көбейту болып табылады.

Келесі көрсеткіштер Қазақстан Кеден комитетінен алынған:

2009 жылы сыртқы сатылымның төменге түсуі экономикалық кризиске байланысты болды. Ал, 2010 жылдан бастап, халықаралық тауар айналымының көрсеткіштері жоғарланғаны байқалады. Қазақстанның импорт тауарларының Кеден Одағының мемлекеттер арасындағы тауар айналымы 70% құрайды.

Біз Ресей мен Беларуссия елдерінің экономикасына көбірек жағдай жасап, өз тауарларымыздан пайда көре алмай отырмыз.

Негізгі партнерымыз – Ресей федерациясы-97%,ал Беларуссияда -3%.

Интеграцияның кемшіліктері де жеткілікті . Оларды біз ұмытпауымыз керек, және мойындап жұмыс атқаруымыз керек.

Көптеген келеңсіз жағдайлар ескі механизмдердің бұзылуы мен шикіліктерінің салдарынан туындайды.Кез келген өткен кезеңдерде бұндай жағдайлар орын алады.

Менің ойымша ,жаңа құжаттандыру мен стандарттау жұмыстарын жандандыру үшін 3-5 жыл уақыт қажет.

Келесі кемшілік –Ресей мен Беларуссия тауарларына қарағанда

Қазақстандық тауарлардың бәсекелестігінің төмендеуі. Бұл сайысты екі қарама-қарсы аспектерден қарау қажет.

Қазақстандық кәсіпкерлердің жұмыстары күрделене бастайды, бірақ сол бәсекелестік бизнесті күшейту мен жақсартыға әкеледі. Экономика тарихи көрсеткендей, бәсекелестік көптеген пайдасын әкеледі және алға дамуға түрткі болады. Бұдан жеңіп шығатын-тұтынушылар.

Ескере кететін нәрсе:Қазақстандық нарық әлі үлкен көлем де емес, сондықтан ресейлік тауар шығарушылар аса көптеп келе алмайды. Біз ресейлік партнерлерімізге өте қажетпіз , себебі олардың шығарған заттарына зәруміз (машиналар, құрал-жабдықтар, мұнай-газ, кен, ауыл шаруашылығы салаларына қажет материалдар).

Бұл жағдай Ресей мен Беларуссия импорты мен экспорты құрылымынан байқалып тұр. Баға көтерілуі де үлкен әсерін тигізуде. Бұл жерде 2 негізгі тенденция бар:

а)кеден тарифының көтерілуіне байланысты тауар бағасы да қымбатқа түседі.

б)Ресеймен салыстырғанда Қазақстан төмен бағалармен тауарларды алып-сату (спекуляция). Республика көлемінде тариф көлемі орташа есеппен 4,4% көтерілді.Осыған негізделіп, ішкі бағаларды көтеру мәселесі тумау керек.

лекеттерінің басшылары аса маңызды құжатқа қол қойды.

Осы келісім-шартта Кеден Одағы көлеміндегі сауда –экономикалық қарым-қатынастардың барлық кезеңдері белгіленген. 2005жылы Казань қаласында өткен самитте жаңа Кеден Одағын құру қажеттілігі туралы шешім қабылданған. 2007 жыл 6қазан күні Душанбе қаласында Ресей, Беларуссия және Қазақстан мемлекеттер арасында бірігей кеден аумағы мен Кеден Одағының қалыптасуы туралы келісім-шарт жасалған.

Өткен кемшіліктерді ескере отырып, құқықтық базасы мен құрылымы қатал түрде таңдалған. Көп күтен сәт 2011жылдың 1 шілде күні Қазақстан мен Ресей мемлекеттер арасында кедендік кодексі күшіне енді.

Ал, 6 шілдеден бастап ол Кеден Одағының аумағында іске аса бастады.

2011 жылы 1 шілдеден бастап Ресей, Қазақстан және Беларуссия мемлекеттер арсындағы шекаралық кеден бақылауы жойылды.

19 қазан 2011жылы санкт-петербургта Евр АЗ ЭС басшыларының отырысында Қырғыстан да Кеден одағына қосылатыны туралы шешім қабылданды. Кеден Одағының Қазақстан экономикасындағы әсері Қазақстан экономикасы 3жылдан астам Кеден Одағының құрамында іске асып келе жатыр. Осы тұрғыда көптеген елдер арасында пайдасы және артық түсімдер туралы түрлі пікір-таластар туындап жатыр.

Өкінішке орай, статистикамен дәлелденген жақсы аналитикалық материалдар аз кездеседі.

Сол себептен өз жұмысымда Ресей мен Беларуссияның экономикалық интеграциясының әсерін зерттегім келеді.

Сондықтан, мынадай сұрақтарға жауап бергім келеді.

Кеден одағының құрамындағы мемлекеттерімен Қазақстан арасындағы тауар айналымы нешеге өсті?

Кеден Одағының құрылуы Қазақстанға қандай әсерін тигізуде?

Кеден Одағының құруының негзгі мақсаты мен міндеті Қазақстандық тауарлардың тауар айналымы мен экспортын көбейту болып табылады.

Келесі көрсеткіштер қазақстан Кеден комитетінен алынған:

2009жылы сыртқы сатылымның төменге түсуі экономикалық кризиске байланысты болды. Ал, 2010 жылдан бастап, халықаралық тауар айналымының көрсеткіштері жоғарланғаны байқалады. Қазақстанның импорт тауарларының Кеден Одағының мемлекеттер арасындағы тауар айналымы 70% құрайды.

Біз Ресей мен беларуссия елдерінің экономикасына көбірек жағдай жасап, өз тауарларымыздан пайда көре алмай отырмыз.

Негізгі партнерымыз – Ресей федерациясы-97%,ал Беларуссияда -3%.

Интеграцияның кемшіліктері де жеткілікті . Оларды біз ұмытпауымыз керек, және мойындап жұмыс атқаруымыз керек.

Көптеген келеңсіз жағдайлар ескі механизмдердің бұзылуы мен шикіліктерінің салдарынан туындайды.Кез келген өткен кезеңдерде бұндай жағдайлар орын алады.

Менің ойымша ,жаңа құжаттандыру мен стандарттау жұмыстарын жандандыру үшін 3-5 жыл уақыт қажет.

Келесі кемшілік –Ресей мен Беларуссия тауарларына қарағанда Қазақстандық тауарлардың бәсекелестігінің төмендеуі. Бұл сайысты екі қарама-қарсы аспектерден қарау қажет.

Қазақстандық кәсіпкерлердің жұмыстары күрделене бастайды, бірақ сол бәсекелестік бизнесті күшейту мен жақсартыға әкеледі. Экономика тарихи көрсеткендей, бәсекелестік көптеген пайдасын әкеледі және алға дамуға түрткі болады. Бұдан жеңіп шығатын-тұтынушылар.

Ескере кететін нәрсе:Қазақстандық нарық әлі үлкен көлем де емес, сондықтан ресейлік тауар шығарушылар аса көптеп келе алмайды. Біз ресейлік партнерлерімізге өте қажетпіз , себебі олардың шығарған заттарына зәруміз (машиналар, құрал-жабдықтар, мұнай-газ, кен, ауыл шаруашылығы салаларына қажет материалдар).

Бұл жағдай Ресей мен Беларуссия импорты мен экспорты құрылымынан байқалып тұр. Баға көтерілуі де үлкен әсерін тигізуде. Бұл жерде 2 негізгі тенденция бар:

а)кеден тарифының көтерілуіне байланысты тауар бағасы да қымбатқа түседі.

б)Ресеймен салыстырғанда Қазақстан төмен бағалармен тауарларды алып-сату (спекуляция). Республика көлемінде тариф көлемі орташа есеппен 4,4% көтерілді.Осыған негізделіп, ішкі бағаларды көтеру мәселесі тумау