191 Саңырауқұлақтар Корольдігі — Mycota (Fungi)

Дейтеромикоты бөлімі - Deuteromycota, қарамастан немесе несовершенные саңырауқұлақтар - Fungi Дейтеромикоты imperfecti, наряду мен базидиомикотами және аскомикотами, об- саңырауқұлақтың 25‒3 0 мыңды ви- дов біріктіруші ең ірі тобын разуют. Осы саңырауқұлақтар собой жыныссыз пішіндерді (анаморфы) ұсынады, жыныссыз жолмен - конидиялармен тұқымдаймын. Өмірлік топтама еденді үдеріспен гаплоидной кезеңде өтеді. Толығымен воз- болады, не дейтеромикоты - саңырауқұлақтың эволюциясінің ең специализированные сызықтары. Дейтеромикоты жаядай табиғатта таратып жібер- және түрлі субстраттарда кездеседі, бір мен сырттың саңырауқұлақтарының араласа

в разложении органических остатков и почвообразовательном процессе. Многие грибы этого отдела паразитируют на высших растениях, вызы- вая серьезные болезни сельскохозяйственных культур. Некоторые дей- теромикоты — например, представители рода Альтернария (Alternaria) — выделяют микотоксины, вызывающие отравления. Аспергилл парази- тический (Aspergillus parasiticus) выделяет афлатоксины, очень опасные из-за своей канцерогенности. У части представителей этих родов из- вестны также сумчатые стадии, в связи с чем их нередко рассматривают среди аскомикот. Пенициллы и аспергиллы широко используют в микробиологиче- ской промышленности для биотехнологического производства ряда органических кислот (лимонной, фумаровой, глюконовой и др.), ферментов (протеиназ, амилаз и др.) и антибиотиков (пеницилли- на, фумагиллина). Антибиотики подавляют рост других организмов (особенно бактерий), поэтому их применяют для лечения многих за- болеваний. Первый антибиотик открыл в 1928 г. А. Флеминг, а 10 лет спустя Г. Флори и его коллеги из Оксфордского университета выделили чи- стый пенициллин, производство которого было развернуто в США во время Второй мировой войны. Это лекарство спасло миллионы чело- веческих жизней. В 1945 г. Г. Флори, А. Флемингу и Э. Чейну была при- суждена Нобелевская премия за открытие пенициллина и выделение его в чистом виде. Большое медицинское значение имеет род Пенициллиум (Penicillium).

Бас пеницилла жасаң түстің мүшелі мицелиі болады, состо- ящий одноядерных буындардан. Вверх гифы аулақта- - кониди- еносцы, бас стеригмы сырттың адағында бұтақтанады. Ша пішінге стеригмы шоқты немесе қолдың шоғын ескертеді. Олар тысқы спораның це- бүршкімен - конидиялардың (рис. 4.24) бітеді. Конидиялар - себепті митоза қыртыстал- көбеюлер беспо- логоның спорасы. сияқты шығар- бас біреудің өкілдерінің және еденді үдеріс қаралады, ара резуль- тате нешінші ауызекі баста бітеді берік ша- ровидные ярко-желтого түстің миуалы денелер - клейстотеции мицели. Внутри клейстотециев сөмкелер сегіз аскоспорами белгілі нысанға келеді. Толықсы- аскоспоры кейін клейстотеция алшақтығының сөмкелерден деген шығады. Сапрофитпен ша нәрдің қиюының бола, пенициллиум, поселяясь азықтық азық-түлікте және бұйымдарда (матаға, теріге), оның азғындыруын шақыртады. Пе- ницилл тек медициналық тәжірибеде, бірақ және азықтық өнеркәсіпте ірімшіктің айрықша сұрыпының қамдас- үшін рокфор пайдаланады

У пеницилла есть членистый мицелий зеленоватого цвета, состо- ящий из одноядерных члеников. Отходящие вверх гифы — кониди- еносцы, ветвятся на верхнем конце на стеригмы. По внешнему виду стеригмы напоминают кисточку или кисть руки. Они заканчиваются це- почкой наружных спор — конидий (рис. 4.24). Конидии — споры беспо- лого размножения, образующиеся вследствие митоза. Как исключение у некоторых представителей наблюдается и половой процесс, в резуль- тате которого непосредственно на мицелии появляются закрытые ша- ровидные плодовые тела ярко-желтого цвета — клейстотеции. Внутри клейстотециев формируются сумки с восемью аскоспорами. Созревшие аскоспоры выходят из сумок после разрыва клейстотеция. Будучи по способу питания сапрофитом, пенициллиум, поселяясь на пищевых продуктах и изделиях (ткани, коже), вызывает их порчу. Пе- ницилл используют не только в медицинской практике, но и в пищевой промышленности для приготовления особых сортов сыра рокфор.

192

4 бөлім. Дробянкалар Корольдігі — Mychota. Протоктисталар Корольдігі — Protoctista...

Аспергиллдің (Aspergillus) туысының өкілдері шыңда томпит- конидие- носцами ажыратылатын, қарамастан және қалың конидиялармен, об- разующими веерообразные қатарлар. Үшін мынадай құрылымды олар "леечный саңырауқұлақ" деген атауды алды. Аспергиллдің руының өкілдері - сапрофит және сирегірек жатыпішерлер. Олар азықтық азық-түліктерді түрінде қара және жасыл зеңнің таң қалдырады және айуанаттың және адамның (құстың псевдо- туберкулезі, және др. адамының отомикозы) ауруға шалдығуларын (аспергиллезы) шақыртады. Аспергилл сары (A. fl avus) баста жержаңғақтың игіліктерінің және түрлі жемшөптерде дамиды, афла- токсинды шығады, шақырушы бауырдың жеңілістерінің, ие бол- канцерогенны- ми ұрғашылыктармен.

Представители рода Аспергилла (Aspergillus) отличаются конидие- носцами, вздутыми на вершине, и многочисленными конидиями, об- разующими веерообразные цепочки. За такое строение они получили название «леечный гриб». Представители рода Аспергилла — сапрофиты и реже паразиты. Они поражают пищевые продукты в виде черной и зеленой плесени и вызывают заболевания (аспергиллезы) животных и человека (псевдо- туберкулез птиц, отомикоз человека и др.). Аспергилл желтый (A. fl avus) развивается на плодах арахиса и различных кормах, вырабатывает афла- токсин, вызывающий поражения печени, обладающий канцерогенны- ми свойствами.

4.24 сурет Дейтеромикоттар (Deuteromycota) — пеницилл: 1 — мицелий; 2 — кони- диеносец; 3 — конидии; 4 — стеригмдер

Рис. 4.24. Дейтеромикоты (Deuteromycota) — пеницилл: 1 — мицелий; 2 — кони- диеносец; 3 — конидии; 4 — стеригмы

193 Саңырауқұлақтар Корольдігі — Mycota (Fungi)

Саңырауқұлақтың мағынасы адамның қызметінде ұлы. Олар рөлді заттың айналымында табиғатта ойнайды. Саңырауқұлақ, сияқты және бактериялар, минерализу- ют органикалық заттар және гумустың білімінде араласады. Оларды үшін өндірістің спирттың, шараптың, сыраның, квастың азықтық өнеркәсіпте пайдаланады, хлебопечении, ақтың және витаминның ал-. Гри- бы органикалық белсенді заттарды: антибиотиқ, ферменттер, және др. органикалық ащылықтары тәрбиелейді саңырауқұлақтар металдың коррозиясының, қират- Қажыны, қағазды, маталарды шақырту біледі. многие саңырауқұлақтар байыпты зиянды адамға, айуанаттарға және өсімдіктерге, ауруға шалдығудың (микоз, бұзаутаз теміреткіні, тазды) қатарын безейды шақырт-, ал да азықтық азық-түліктің азғындыруына способствуют және ана ең түрлі ула себептес.

Велико значение грибов в деятельности человека. Они играют роль в круговороте веществ в природе. Грибы, как и бактерии, минерализу- ют органические вещества и принимают участие в образовании гумуса. Их используют в пищевой промышленности для производства спирта, вина, пива, кваса, в хлебопечении, получении белков и витаминов. Гри- бы образуют органически активные вещества: антибиотики, ферменты, органические кислоты и др. Грибы могут вызывать коррозию металлов, разрушать кожу, бумагу, ткани. Многие грибы наносят существенный вред человеку, животным и растениям, вызывая ряд заболеваний (микозы, стригущий лишай, паршу), а также способствуют порче пищевых продуктов и тем самым служат причиной различных отравлений.

Бөлім темірткілер - Lichenes сол: бейорганикалық балдыр және гетеротрофты саңырауқұлақтардың ком- понентов екіден деген құрал- симбиотропных бойдың тобы. Гриб- темірткінің ная негізі арада негізгі қалталы саңырауқұлақтармен белгілі нысанға келеді. Балдырдың компоненті көбіне жасыл және көк-жасыл балдырдың бөлімінің өкілдеріне апар- көріністерден деген құралатын. Темірткіден бәсіре балдырлар от пішіннің свободноживу- щих ажыратылмайды. Физиологиялық селбесудің осы үлгісі межклеточ- ном деген негізде- айырбаста балдырлардың арасында: саңырауқұлақ балдырдың көмірсулерінің азықтанады, ал балдырларды минералдық заттар саңырауқұлақтардан деген алады және саңырауқұлақпен. Од- нако селбесу мен саңырауқұлақтармен к жаңа, нешінші ара размно- оның зейінінде сығыл- сияқты біртұтас бойды бас темірткінің білдір- биологиялық сапаның біт- деген келтіретін.

Отдел Лишайники — Lichenes Это группа симбиотропных организмов, состоящих из двух ком- понентов: автотрофных водорослей и гетеротрофных грибов. Гриб- ная основа лишайников формируется в основном сумчатыми грибами. Водорослевый компонент состоит из видов, относимых в большинстве случаев к представителям отделов зеленых и сине-зеленых водорослей. Выделенные из лишайника водоросли не отличаются от свободноживу- щих форм. Физиологически этот тип симбиоза основан на межклеточ- ном обмене между водорослями и грибами: гриб питается углеводами водоросли, а водоросли получают от грибов минеральные вещества. Од- нако симбиоз с грибами приводит к появлению нового биологического качества, которое выражается у лишайника в его способности размно- жаться как единый организм.

Ортақ мінездеме темірткінің вегетативті денесі түрлі өңді (сұр, жасаң, бұрғылы-қоңыр, сары немесе почти қара) бар слоевищем ұсын-. Морфологиялық айыр- және ауыспалы пішіндер өмір сүретін слоеви- ща темірткінің (рис. 4.25) үш негізгі үлгісі: - көбік (қабық); - листоватый; - бұталы. Ең низкоорганизованные - көбіктер, қарамастан немесе қабық, слое- вища, оларда порошковатых көрінісі имеют, түйірлі, төмпектеу шапқындардың, қарамастан

Общая характеристика Вегетативное тело лишайников представлено слоевищем, имеющим различную окраску (серую, зеленоватую, буро-коричневую, желтую или почти черную). Морфологически различают три основных типа слоеви- ща лишайников (рис. 4.25), между которыми существуют и переходные формы: • накипной (корковый); • листоватый; • кустистый. Наиболее низкоорганизованные — накипные, или корковые, слое- вища, они имеют вид порошковатых, зернистых, бугорчатых налетов,

194

4 бөлім. Дробянкалар Корольдігі — Mychota. Протоктисталар Корольдігі — Protoctista...

4.25 сурет.

Слоевищ темірткінің түрлі үлгілері: ал - қабық (графис - Graphis scripta); б - листоватое (ксан- ториның - Xanlhoria); арада - бұталы (кладония - Cladonia)

одан деген субстратпен жиі астас- және адақтамаппын без бұзылудың зна- чительных. астам высокоорганизованные темірткілерде листоватое слоеви- ще арада пішінде күй табағымның,, мен көмек ризин к жерге немесе тал-шыбықтарға деген қазықтаулы қабыктардың немесе тоқ көздерімнің - ризоид аналог, саңырауқұлақ гиф из шоқша деген құралатын имеют. Наивысшей ұйымның өзінің құрылымында лишайни- ки слоевища бұталы үлгісімен субстратпен бар айыр кус- тартудың (12-15 см биіктікке) көрінісін және астас- ғана осно- ванием жететін. Ша анотомиялық құрылымға темірткілер гомеомерными болады және гетеромерными (рис. 4.26). Бас гомеомерных темірткілердің, астам прими-

Различные типы слоевищ лишайников: а — корковое (графис — Graphis scripta); б — листоватое (ксан- тория — Xanlhoria); в — кустистое (кладония — Cladonia)

плотно срастающихся с субстратом и не отделяющихся от него без зна- чительных повреждений. Более высокоорганизованные лишайники имеют листоватое слоеви- ще в форме пластинок, чешуек или розеток, прикрепленных к почве или деревьям с помощью ризин — аналогов ризоидов, состоящих из пучков грибных гиф. Наивысшей организации в своем строении достигают лишайни- ки с кустистым типом слоевища, имеющие вид разветвленного кус- тика (12–15 см в высоту) и срастающиеся с субстратом только осно- ванием. По анатомическому строению лишайники бывают гомеомерными и гетеромерными (рис. 4.26). У гомеомерных лишайников, более прими-