15. Иондаушы сәулелер, олардың түрлері және сипаттамасы

Иондаушы сәулелер дегеніміз сәулелердің бір затпен қосылып сол затта электр зарядын түзуі немесе иондауы.Оның корпускулярлы және фотонды түрі бар.Корпускулярлы иондаушы сәулелер радиоактивті заттардың ыдырауының нәтижесінде пайда болатын қарапайым бөлшектерден тұрады.Оларға:альфа,бета,нейтрондар,протондар т.б жатады.Фотонды сәулелер электромагнитті ағындар.Олраға гамма,рентген сәулелері және т.б жатады.Олардың өзара айырмашылығы толқын ұзындығы мен энергиялары.

16. Радиоактивтілік дегеніміз не? Радиоактивті заттардың шығу көздері?

Радиоактивтілік дегеніміз – кей ядролардың зарядталған альфа, бета және бейтарап гамма бөлшектер ағынын тудыру қасиеті. Альфа-сәулелену Менделеев кестесіндегі барынша ауыр ядроларға (торий, уран, плутоний) тән. Альфа-сәулеленудің еніп кетуші қасиеті төмен, бірнеше сантиметр ауа қабаты немесе бір бет қағаздың өзі оны тоқтата алады. Уран бөлінісінің барлық өнімдері, сондай-ақ кейбір табиғи нуклидтер бета-сәулелену болып табылады. Альфа-бөлшектерге қарағанда бета-сәулеленудің еніп кетуші қасиеті айтарлықтай жоғары, оны өткізбеу үшін бір метрлік ауа қабаты немесе бірнеше миллиметр алюминий немесе оргәйнек қажет. Гамма-сәулелену – өте қысқа толқынды электромагнитті (квантты) сәулелену. Есесіне еніп кетуші қасиеті өте күшті: оны сіңіру үшін ондаған сантиметр, кейде тіпті тығыз ортаның бірнеше метрі қажет болады. Гамма-сәулеленуден ауыр материалдар (мысалы, қорғасын) тиімді қорған бола алады. Әрине. Адам баласы анық бір дозаны радиацияның табиғи көздерінен қабылдайды. Сыртқы табиғи сәулелену көздеріне ғарыштық сәулелену, жанартаулар қызметі, тау жыныстарының, топырақтың, құрылыс материалдарының радиосәулеленуі жатады. Адам организмі құрамында ішкі табиғи радиоактивтілік бар, сондай-ақ, өмір сүру барысында сумен, тағаммен бірге түсетін радиоактивті заттар мен сүйек талшықтарындағы кейбір радиоизотоптардың қыртыстары есебінен жинақталады. Радиация көздерінің басқа топтарын адам өзі жасап алған. Бұған рентгендиагностикасы мен флюорографияны, ядролық жарылыстардың қалған атмосферадағы радиоактивті шөгінділерді жатқызуға болады.

17. Иондаушы сәулелердің адам ағзасына әсері

Иондаушы сәулелер дегеніміз сәулелердің бір затпен қосылып сол затта электр зарядын түзуі немесе иондауы.Іс жүзінде ионданушы сәулелену үшін адам организмінде кедергі жоқ.Организмге еніп,өз энергиясын бере отыра олар денедегі заттың кез келген молекуласын иондайды,олардың химиялық байланысын бұзады,бұл организмдегі биологиялық процестердің қалыпты ағзасымен зат алмасуын бұзады.Адам сәуле ауруына ұшырайды,қатерлі ісіктер пайда болады.Генетикалық әсерлер береді.

18. Иондаушы сәулелердің қандай дозасы сәулелі ауру туғызады?

Сәулелі ауру-радиацияны қысқа уақытта көп мөлшерде алу.

1. Генетикалық- ағзаға гендік және хромосомдық мутациялардың болуы.

2. Соматикалық - сәуле алған клеткалардың өлген саны түзілгеннен артық болады. Сәулелі ауру ағзада

   1. жеңіл 100-200 рад

   2. орташа –лейкоз, лейкомия(кемік) 200-400 рад

   3. ауыр- ішек-қарын синдромы 400-600 рад

   4. өте ауыр- орталық нерв жүйесі 600 радтан артық

Бұндайда адамдардың өмірі қысқарады.

3. Стохастикалық-соматикалық—сәуле алған клеткалар өлмейді, олардың түрі өзгереді. Өзгерген клеткалар жаңа ұрпақ береді. Олардың өніп-өсуі ағзаның қорғаныс механизмі қадағалап отыруы бұзылса, рак ауруы түзіледі.

Аумалы аурулар- иондаушы сәулелерге сезімталдығы және рак ауруы пайда болады.

1) жыныс клеткалары: әйел 2,3гр

еркек 1гр

Кемік(костный мозг)-сүйектің ішінде бөлінеді. Бұның әсерінен лейкоз, лейкомия ауруларына ұшырайды.

2) өкпе

қалқанша

орталық нерв жүйесі – суицид

ішкі органдар

3) Терілер, саусақтар, табандар

Иондаушы сәулелердің ену жолдары

1. сыртқы сәулелену

2. ішкі сәулелену

a)асқазан-ішек

b)тыныс мүшелері