39.Сел қаупі неде?

Сел тау өзенінің аңгаларында кенеттен пайда болатын деңгейдің күрт көтерілуі мен және тау жыныстары бұзылуынан болған жоғарғы деңгейдегі заттардың көптігімен сипатталатын уақытша ағын.Селдің қаупі:оның алапат талқандағыш күші өзінің жолында кездескен барлық гидгротехникалық ғимараттарды қиратып,жазық пен өзен сағаларын бүлдіреді.Сел тасқындарының бастапқы бастапқы факторларының арасында ең алдымен автомобиль және темір жолдарға,көпірлерге,электр беру желілеріне,ғимараттар мен тұрақ жайларға ауылшаруашылық жайылымдарына келтіретін залалды айтуға болады.Бұл жағдайда адамдар қаза болып мал мен егістіктер жойылады,халықтың тіршілігі мен кәсіпорындардың өндірістік экономикалық қызметі бұзылады,мәдени тарихи құндылықтар бұзылады,табиғи ортаға үлкен залал келеді. Сел қаупі оның талқандағыш күшінде ғана емес, сонымен қатар оның кенеттен пайда болуында да. Сел салдары апатты бола алады.

40. Сел, қар көшкіні қаупі кезінде адамдардың өзін өзі ұстауы

Қар көшкіні болған жағдайда: Егер сіз қар көшкікіне тап болсаңыз тез арада рюкзактан шаңғыны алыңыз ол сіздің қимылдауыңызға жеңілдік береді Қар көшкіні кезде бар күшпен көшкіннің шет жағына шығуға тырысу керек немесе көшкіннің үстінде қалуға болмаса ағаш, бұтақтардан ұстауғы тырысу керек Қар көшкініне шығуға мүмкіндік болмаса ауыз бен мұрынды шарф пен шапкамен жауып алу керек. Тізені бүгіп алу керек. Қар көшкіні тоқтасымен көшкіннен шығуға тырысу керек , сізді тез тауып алу үшін қолыңызды шығарыңыз. Қардың астында қалып айқайлаудың пайдасы жооқ, себебі дыбыс қардың астынан өте жай естіледі. Құтқарушылардың жүрісін естісімен дабыл беріңіз. Қажет болса, қолдан тыныс алдыру керек, жүрекке жабық уқалау жасау (массаж), коореин салдыру керек. Егер жарты сағаттың ішінде өз күштерімен зардап шеккенге көмек бере алмаса онда құтқару отрядын шақыру қажет.Сел — тау өзені мен құрғақ сай арналарында пайда болатын минералды бөлшектер, тастар және тау жыныстарының сынықтары (тасқын көлемі 10—15-тен 75%-ға дейін) шоғырланған су тасқыны. Естеріңізден шығармаңыз, сел тасқынынан аулақ жүргенде ғана, одан сақтануға болады. Алдын-ала көшетін болсаңыз, үйіңізден шығардың алдында электр қуат, газ бен су құбырын ажыратып, есік, терезе және ауа тазартқыш тесіктерді тығыздап жапқан абзал. Сел қауіпті аудандарда селге қарсы бөгеттер мен тоғандар орналастырылады, айналма арықтар құрылады, тау көлдерінің деңгейі азайтылады, ағаштарды отырғызу арқылы тау баурайында жер нығайтылады, бақылау жүргізіледі, хабарландыру жүйесі ұйымдастырылады және көшіру жоспарланады. Жақындап келе жатқан сел тасқынының шуын естісеңіз, тез арада алқап түбінен кемінде 50-100 м.-ден кем емес жоғары қарай көтерілу қажет. Бұл жағдайда «дүркіріген тасқыннан алыс қашықтықта өмірге қауіп төндіретін салмағы ауыр тастар атқылауы мүмкін екендігін естен шығармаған жөн».

41.ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕ НЕ ІСТЕУ КЕРЕК? ҮРЕЙЛЕНБЕҢІЗ! Ең маңыздысы — сабырлы болып, үрейсіз әрекетету. Бірақ жылдам қозғалуыңыз қажет. Ретсізіс қимыл жасамағаныңыз жөн, өйткен іосыдан үрей туындайды. Балалар мен егде адамдардың қамын ойлаңыз (олардың кейбіреулер іжылжуда қиыншылықтарға тап болуы мүмкін). ЖЕР СІЛКІНІСІНЕН КЕЙІН: • сабырлылықты сақтаңыз, зардап шеккендерге көмектесіңіз; • радиоқабылдағышты қосыңыз, жергілікті биліктің, азаматтық қорғанысштабының нұсқауларын қадағалаңыз; • аса қажеттіліксіз телефонды ұстамаңыз; • зақымдалған ғимараттарға аса қажеттіліксіз кірмеңіз; • жарақаттанбау үшін мықты аяқкиімкиіңіздер, құтқарушыжәнебасқашұғылжұмыстарғақатысыңыздар. Жерсілкінісікезіндеқауіп-қатердіболдырмауүшінарналғанжалпыұсынымдар • жиһаздыңауырзаттарықұлайтынжердеұйықтауғаболмайды. Салмақтыауырзаттардыеденгенемесеқабырғағашегелепқоюқажет. • биіксөрелергеауырзаттардықоймаңыз, өйткеніоларқұлападамдардыжарақаттауымүмкін. • егер де жерсілкінісітүндеболсашамдыдаярлапқоюкерек. • төтеншежағдайлартуындағандажеткіліктікөлемдеішетін су мен тағам болу керек. • Әрбірадамәр түрліжағдайлардаәрекететужоспарынөзіжасаукерек. Жерсілкінісікезіндеөзіжәнеотбасымүшелерініңәрекететужоспарынанықбілуқажет. Және де жерсілкінісікезіндесабырлылықтысақтаңыздар, лайықтыіс жасап, ҮРЕЙГЕ ЖОЛ БЕРМЕҢІЗ!

42.жер сілкінісі кенеттен болған жағдайда үйде болсаңыз, сіздің іс-әрекетіңізЖер сілкінісі ойда жоқта келгенін ескерсек, төтенше жағдай кезіндегі өз әрекеттерін алдын-ала жоспарлап қою өте маңызды. Белгілі бір жағдайда қандай әрекет жасау керек екенін білгенде, өз өмірін сақтап қалу мүмкін. Негізінде, өлім және жер сілкінісі кезіндегі алған жарақаттардың себебі жер асты дүмпуі емес. Өлімдердің көбі ғимараттардың қирауы, сынықтар мен пеш мұржаның және көшедегі жарықтандыру бағананың сынықтары және т.б. сияқты заттардың құлауы нәтижесінде пайда болады ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕең маңыздысы — сабырлы болып, үрейсіз әрекет ету. Бірақ жылдам қозғалуыңыз қажет. Ретсіз іс қимыл жасамағаныңыз жөн, өйткені осыдан үрей туындайды. Балалар мен егде адамдардың қамын ойлаңыз (олардың кейбіреулері жылжуда қиыншылықтарға тап болуы мүмкін). ТҰРҒЫН ЖАЙДА: • газ, су, және жарықты сөндіріңіз; • алдын ала таңдалған орында (іргелі ішкі қабырғалардың арасы, іргелі ішкі қабырғалардың бұрыштары, колонна жанындағы және каркас астындағы орындары) тығылыңыз; • терезеге жақындамаңыз; • есік жақта үрейді туғызбай, лифтіні пайдаланбаңыз.

43.жер сілкінісі кенеттен болған жағдайда көшеде,көлікте болсаңыз, сіздің іс-әрекетіңізЖер сілкінісі ойда жоқта келгенін ескерсек, төтенше жағдай кезіндегі өз әрекеттерін алдын-ала жоспарлап қою өте маңызды. Белгілі бір жағдайда қандай әрекет жасау керек екенін білгенде, өз өмірін сақтап қалу мүмкін. Негізінде, өлім және жер сілкінісі кезіндегі алған жарақаттардың себебі жер асты дүмпуі емес. Өлімдердің көбі ғимараттардың қирауы, сынықтар мен пеш мұржаның және көшедегі жарықтандыру бағананың сынықтары және т.б. сияқты заттардың құлауы нәтижесінде пайда болады ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕең маңыздысы — сабырлы болып, үрейсіз әрекет ету. Бірақ жылдам қозғалуыңыз қажет. Ретсіз іс қимыл жасамағаныңыз жөн, өйткені осыдан үрей туындайды. Балалар мен егде адамдардың қамын ойлаңыз (олардың кейбіреулері жылжуда қиыншылықтарға тап болуы мүмкін).

КӨШЕДЕ: •ғимараттардан алысырақ ашық жерге барыңыз, үзілген сымдардан абай болыңыз; •ғимараттарғакірмеңіз. КӨЛІКТЕ: •мүмкіндігінше тез арада ашық жерде тоқтаңыз; •дүмпулер аяқталғанша көліктен шықпай, орныңыздан қозғалмаңыз; • автобус жүргізушісі есікті ашып қоюытиіс.

44.жер сілкінісі кезінде не істуге болмайды Жер сілкінісі кезінде қауіп-қатерді болдырмау үшін арналған жалпы ұсынымдар • жиһаздың ауыр заттары құлайтын жерде ұйықтауға болмайды. Салмақты ауыр заттарды еденге немесе қабырғаға шегелепқою қажет. •биік сөрелерге ауыр заттарды қоймаңыз, өйткені олар құлап адамдарды жарақаттауы мүмкін. •егер де жер сілкінісі түнде болса шамды даярлап қою керек. •төтенше жағдайлар туындағанда жеткілікті көлемде ішетін су мен тағам болу керек. • Әрбір адам әр түрлі жағдайларда әрекет ету жоспарын өзі жасау керек. Жер сілкінісі кезінде өзі және отбасы мүшелерінің әрекет ету жоспарын анық білу қажет. Және де жер сілкінісі кезінде сабырлылықты сақтаңыздар, лайықты іс жасап, ҮРЕЙГЕ ЖОЛ БЕРМЕҢІЗ!

45.жер сілкінісі кезінде қандай жерлер қауіптіЖер сілкінісі кезінде лифт үлкен қауіп тудырады,өйткені лифт өзінің жұмыс істеуін кенеттен тоқтатуы мүмкін,оның ішінде қалып қалсаңыз,сыртқа шығу қиындыққа соғады.Зәулім ғимараттар қасында тұру қауіпті . Негізінде, өлім және жер сілкінісі кезіндегі алған жарақаттардың себебі жер асты дүмпуі емес. Өлімдердің көбі ғимараттардың қирауы, сынықтар мен пеш мұржаның және көшедегі жарықтандыру бағананың сынықтары және т.б. сияқты заттардың құлауы нәтижесінде пайда болады.Жер сілкінісі бола қалған жағдайда ең бастысы қауіп төндірмейтін ашық далаға кетуге тырысу керек,