13.2 Алу, қасиеттері, қолданылуы

F, Cl – электролиз арқылы ; KF×2HF (балқыма(бифторид)) →F₂ ;

NaCl (конц.ерітіндісі) →Cl₂ ; Теңіз суынан NaJ (NaBr) + Cl₂ → J₂(Br₂) + NaCl

Лаб.: 2NaBr + 2H₂SO₄+MnO₂=Na₂SO₄+MnSO₄+2H₂O+Br₂ ;

10 HCl+2KMnO₄→2MnCl₂+5Cl₂+2KCl

5| 2Cl^- - 2e^- →Cl₂

2| Mn⁷⁺ +5e^- →Mn²⁺

At: 1940 ж ²⁰⁹ ₈₃ Bi + ⁴₂He →²¹¹₈₅At + 2¹₀n

«Астат» - «тұрақсыз».

Физикалық қасиеттері F₂, Cl₂ -газдар , Br₂- сұйық, J₂-қатты. Г-Г=151 кДж/моль

Е _Cl-Cl = 238 кДж/моль; Бірақ басқа элементтермен қосылыстарында фтор берігірек (H, Cl, Si және басқа ), себебі фтор өлшемі кіші және ЭТ (электртерістігі) үлкен. F₂ қыздырғанда инертті газдармен де әрекеттеседі: Хе +3F₂→XeF₆ ; Г₂ металдармен әрекеттеседі:

F₂ + Au, Pt →AuF₃, PtF₄ ; Fe, Cu, Ni, Al, Zn + F₂ →жай температурада әрекеттеспейді, себебі бетінде фторид қабаты пайда болады. F₂ + O₂, N₂, C → F₂O ( NF₃ , CF₄); F₂ +H₂→ 2HF қопарылыспен Фтор атмосферасында мынандай тұрақты қосылыстар , SiO₂, H₂O жанады: SiO₂ + 2 F₂ ® SiF₄ + O₂ 2H₂ O + 2 F₂ ® 4 HF + O₂ ;

Cl₂+O₂, N₂, C → CI₂ O ( CI₃N, CCI₄) Cl₂+H₂ →hυ түзбекті реакция.

Г – Н арасындағы байланыс энергиясы үлкен болғандықтан көптеген сутекті қосылыстардан сутегін алады. NH₃, B₂H₆, SiH₄ т.б. C₁₀H₁₆ - скипидар хлормен әрекеттескенде жанады :

C₁₀H₁₆ + 8Cl₂→16HCl + 10C ; SiO₂ берік қосылыс, бірақ F₂ әрекеттеседі SiO₂ + 2F₂→SiF₄+O₂ ; F₂→J₂ тотықтырғыш қасиеті кемиді; F^- →J^- тотықсыздандырғыш қасиеті артады. 2KBr +Cl₂ →2KCl+Br₂ активті жоғары НГ, МеГ қосылыстарынан ығыстырады, ал керісінше активтігі төмеңірек галоген активтігі жоғарырақ галогенді оттекті қосылысынан ығыстырады: Br₂+2KClO₃→2KBrO₃+Cl₂ ; J₂+2HClO₄=4HJO₄+Cl₂ ; F₂ сумен әрекеттескенде, оны ыдыратады. 2F₂+2H₂O=4HF+O₂ ↑, сонымен бірге O₃, OF₂, H₂O₂ түзіледі .

Cl₂, Br₂, J₂ суда аз ериді (полярлы болғандықтан) аздап реакцияға түседі .

Cl₂, (Br2, J₂) +H₂O ↔НГО+HГ(1) HClO- (хлорноватистая -хлорлылау) күшті тотықтырғыш,

(1)- реакцияны Н.А. Яковкин 1899 ж. ашқан. HClO→HCl+O, хлордың ағартушылық қасиетін түсіндіреді. J₂ судан гөрі KJ ерітіндісінде жақсы ериді J₂+KJ→K[J₃] комплексі түзіледі.

Br₂, J₂ органикалық еріткіштерде ( CS₂, этанол, хлороформ, бензол т.б.) ериді. F₂ олармен әрекеттеседі.(Н.А.Зубович). ( Жараны емдеуге сулы – спиртті 5% және спиртті 10% J₂ ерітіндісі қолданылады ).

13.3 Қосылыстары, алу, қасиеттері, қолданылуы

а) H₂+Г₂→2НГ б) CaF₂+ H₂SO_{4 конц.} →CaSO₄+H₂F₂

2NaCl +H₂SO_{4 конц.}→ Na₂ SO₄ + 2 НСІ ; НF→ HJ тотықсыздандырғыштық қасиеті артады, қышқылдық қасиеті де артады. HJ +O₂ →2H₂O+2J₂ тотықсыздандырады. HBr+O₂→2H₂O+2Br₂ өте ақырын жүреді. HCl+O₂→ жүрмейді. Ас қорытуға асқазандағы HCl -асқазан сөлі, рН~1-3. ~0,3 % НСІ болады. (HF)_n Бөлме t⁰ (HF)₂ ; t⁰ төмен болған сайын “n” мәні көбірек. HBr, HJ бұл реакциялар арқылы алынбайды, себебі олар күшті тотықсыздандырғыштар, соңдықтан Br₂, J₂- ге айналды. Оларды(HBr,HJ) РГ ₃гидролизі арқылы алынады: РГ ₃ + 3H₂O=H₃PO₃+3HГ HJ-ты мына реакция арқылы да алады: J₂ + H₂S=2HJ+S↓ Судағы ерітінділері HГ қышқылдар; HF, F₂ сияқты шынымен (кварцпен) әрекеттеседі 4HF+SiO₂→2H₂O+SiF₄↑; SiF₄ + 2HF =H₂[SiF₆] – кремний фторсутек қышқылы. HF – қышқылының шынымен әрекеттесу қасиетін шыны бетіне сурет салуға қосады. HF – (плавиковая) балқытқыш қышқылы ~38%- ті болады. HF↔H⁺+F^- ;

К_Д =7.10^-4 , тұздары фторидтер - улы. HCl-тұз қышқылы ~37%, ρ=1,19 г/мл ; HBr, HJ –күшті қышқылдар, тұздары да суда жақсы ериді, тек BiJ₃, AgГ,PbГ₂ суда ерімейді.