3. Радиация: түсініктері және радиоактивті сәулеленудің түрлері.

Радиациялық қауіпті обьекті-ғылыми шаруашылық (өнеркәсіп) немесе қорғаныс обьектісі, авариялар немесе бүлінушіліктер кезінде адамдардың, хайуанаттардың, өсімдіктердің жаппай радиациялық зақымдануға ұшырауы және қоршаған ортаның радиоактивті ластануы мүмкін. Сыртқы ортаның радиоактивті зақымдау көздеріне мыналарды жатқызуға болады: *уран өнеркәсібі *әртүрлі үлгідегі ядролық реактор *радиохимиялық өнеркәсіп *радиоактивті қалдықтарды өңдейтін және көметін жер *ядролық полигон Адам сәуле ауруына ұшырайды, оның ауыртпалы деңгейі сәулелердің қуаты мен мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар организм клеткаларында қауіпті ісіктердің пайда болуына алып келетін өзгерістер өтеді. Табиғи және жасанды радиоактивті изотоптарда ядролардың өздігінен ыдырау процесі үздіксіз жүріп жатады. Демек, олар сыртқы ортаға туынды белшектерді, гамма кванттарын үнемі атқылаумен болады.

Билет №7

1. ТЖ (ЧС) түсінігі және классификациясы. Төтенше жағдай дегеніміз адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашлық жүргізуші объектілерге нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Төтенше жағдай пайда болу себептеріне қарай табиғи сипаттағы және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға бөлінеді. Техногендік сипаттағы ТЖ - өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиоактивті және биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қаупі бар) авария, үйлер мен ғимараттардың кенеттен қирауы, бөгендердің бұзылуы, тіршілікті қамтамасыз ететін электр-энергетика және коммуникация жүйелеріндегі, тазарту құрылыстарындағы авария туғызған ТЖ. Төтенше жағдай аймағы бұл ТЖ туындаған белгілі бір аумақ. Табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ таралу аумағына және келтірген нұқсанның көлеміне қарай, объектілік, жергілікті, өңірлік және жаһандық болып бөлінеді.Техногендік қауіп - технологиялық процесстердің бұзылуы, механизмнің, қондырғының және ғимараттың зақымдалуы. Шаруашылық объектілерінде ең көп тараған авария себептері – агрегаттарды, механизмдерді пайдалану ережесін бұзу.Техногенді қауіптер:1. Көліктік(космостық, авиациялық, автомобильдік, теңіз, өзен, темір жол). 2. Өндірістік (радиациялық, химиялық, термикалық). 3.Спецификалық (ерекше жағдайдағы: бактериологиялық, эпидемиологиялық)  4. Әлеуметтік (соғыс, аштық, қоғамдық және ұлттық тәртіпсіздіктер, лаңкестік, маскүнемдік, нашақорлық.

2. Қәуз – дің(сдяв) территорияны зақымдау масштабы және анықтаушы факторлар.

ҚӘУЗ - шаруашылық мақсатта қолданылатын зат, оларды қалай болса солай сактау немесе төгілуі адамдардың жаппай улануына алып келуі мүмкін. ҚӘУЗ - жабық ыдыста қысыммен сақталады, ыдыс кирағаннан кейін қысым атмосфера қысымына дейін томендейді. ҚӘУЗ - қайнайды (қайнау t^o +20°С) жөне атмосферага газ немесе бу түрінде бөлінеді. Олар үлкен қашықтыққа таралады. Хим-қ зақымдау ошағының көлемі, оның адам терісіне тамшы сүйық түсуі және бумен демалу нөтижесінде болуы мүмкін. Шаруашылықта қолданылатын күшті әсер ететін улы заттардан қорғану-сынап, аммиак Аммиак-нашатыр тәрізді иісі өткір, түссіз газ.Суда жақсы ериді.А-тың ауамен араласқан түрі /1/3мөлшерде /қопарылыс жасауға қабілетті .Адамның тыныс мүшелеріне, көзіне қатты әсер етеді. Аммиактың жоғары концентриациясы адамның нерв жүйесінеқатты әсеретеді.Теріні, көзді күйдіріп не үсіріп жібереді.-78°Сқысым кезінде қатаяды-34°С қысымда жанады Сынап – күміс түсті сұйық металл. Басқа сұйықтықтардан ауыр ρ=13,52. 39°C та балқиды. +17°C та буланады. Өлшеу құралдарында (термометр,монометр) Сынаптан улану белгілері-әлсіздік, бос ауру, қызудың көтерілуі.

Сынап тіршіліктің барлық түріне қауіпті. Улағыш заттар — ұрыс жағдайында қолданган кезде адамдар мен жануарларға зақым келтіретін улы (уытты) қоспалар. Улағыш заттар химиялық қарудың негізі болып келеді.Жүйке жансыздандыратын әрекетті Улағыш заттар-Ауыз темір татып, ашиды, тілдің ұшы ұйыйды, көздің тұсы шаншиды, тамақты қырнайды, әл құрып, бас айналады. Одан әрі қорқыныш сезімі пайда болады, қарашық үлкейеді, тыныс алу біркелкі болмайды. Зақымданушы есінен танып, сіңірлері тартылып, паралич басталады. Дем алуы тоқтап адам өлуі мүмкін.