42 Sorag. Berkarar dowletin bagtyyarlyk doýrinde t-nyn dashary ykdysady syyasaty

Dashary ykdysady aragatnashyklar bu yurtlaryn we olaryn sebitlerinde ykdysadiyetin ahli pudaklarynda halkara hyzmatdashlygy alyp barmagynyn bir butewi ulgamydyr.dashary ykdysady aragatnashyklaryn emele gelmegine we amala ashyrylmagyna durli duzgunleshdiriji yagdaylar tasir edyar.

Dashary ykdysady aragatnashyklar tasir edyan duzgunleshdirijiyagdaylaryn 2 gornushi tapaýutlandyryar:

-Ykdysady yagdaylar

-Gurmaçhylar buyruk beriji yagdaylar.

Dashary ykdysady syyasat diyilip,dowletin oz syyasy mumkinçhiliklerini berketmek we dunya ykdysadyetine netijeli gatnashmak maksady bn dashary ykdysady aragatnashyklary emele getirmekde we peydalanmakda dowletin alyp baryan maksada layyk ishlerine aydylyar .

Dashary ykdysady syyasy ýagt jahti doýletin ishinin dashary ykdysady aragatnashyklary doretmek we ulanmak boyunçha eagtyn gysga we uzak mohlet uçin kesgitlenmani anladyar.

Gysga mohletli ya-da eagtlayyn dashary ykdysady syyasat dashary ykdysady ishin ishjen duzgunleshdirlishinden ybaratdyr .

Uzak mohletleyin dashary ykdysady syyasy wagtyn we kapitalyn kop çykdajylaryna talap edyan gin gowrumli dashary ykdysady meseleleri çozmeklige gonikdirlendir.

Ginishlik jahti boyunça dashary ykdysady duzimine dashary sowda maya goyum walyuta gumruk syyasatlary degishlidir

43.Zahmet rugsatlarynyn gornushleri.

Turkmenistanyn Zahmet kodeksinde-rugsatlara basgyshlanan VI bolumin maddalarynda her yylky esasy rugsadyn dowamlylygynyn 30 senenama guni mochberinde bellenmegi, ahli gornushindaki bilim edaralarynyn pedagogic isgarlerine we yolbashchylaryna sheyle hem mayyplara 45 senenama guni mochberinde ylmy guramalarynda edaralarda we karhanalarda wezipeleri eyeleyan ylymlaryn doktary diyen alymlyk derejesi bolan ylmy ishgarlere 45 senenama guni mochberinde , ylymlaryn kandidaty diyen alymlyk derejesi bolanlara 36 senanama guni mochberinde esasy rugsatlaryn hem-de toy dabaralaryny gechirmek uchin mashgalanyn iki bashtutany bilen birlikde , nikalashyanlara hem dowamlylygy 10 senenama guni mocberinde goshmaca rugsatlaryny bermek hakynda tazeliklerin girizilmegi , esasly sebaplere gora, yylyn dowamynda zahmet hakynda tolenmeyan rugsadyn dowamlylygynyn 10 senenama gunune chenli uzaldylmagy baradaky hukuk kadalary rayatlarda guwanch hem buysanch duygusyny artdyrdy.

44 Sorag. Töwerekdäki gurşawyň goragy babatyndaky döwlet kadalaşdyrylyşy

Garaşsyzlygynyň ilkinji günlerinden başlap Türkmenistan töwerekdäki gurşawy goramagyň meseleleriniň giň toplumyny çözmegi we global derejede durnukly ösüş boýunça işjeň hereketleri durmuşa geçirip başlady. Şu şertlerde Türkmenistanyň ösdürmegiň esasy ugurlary tebigata we onuň serişdelerine aýawly garaýyş bilen utgaşyklykda ykdysady we durmuş wezipeleriniň toplumlaýyn çözümegine daýanýar.

T-da töwerekdäki gurşawyň hapalanmagyny peseltmek b-ça işjeň hereketler amala aşyrylýar. Garaşsyz, Bitarap döwlet hökmünde 242 dünýä bileleşigine girip, T-tan töwerekdäki gurşawy goramak boýunça halkara ylalaşyklaryny özüniň ygrarly bolup durýandygyny beýan etdi. T-tan towerekdäki gurşawy goramagyň we ekolegiki heläkçilikleri duýdurmagyň giň möçberli kepili bolup durýar BMG – niň tebigaty goramak baradaky Konwensiýalaryna goşuldy.

Türkmenistan konwensiýalarda we ylalaşyklardan gelip ýan borçlary gyşarnyksyz ýerine ýetirýär, töwerekdäki gurşawy goramagyň meseleleriniň toplumlaýyn çözülmegine işjeň gatnaşýar. Uglewodorod serişdeleriniň ägirt uly gorlaryna eýe bolmak bilen Türkmenistan ekologiki howpsuzlyk meselelerine aýratyn üns berýär. Bu barada biziň ýurdumyzda kabul edilen „Töwerekdäki gurşawy goramak boýunça hereket etmegiň― Milli meýilnamasy, „Türkmenistanyň biologiki dürli görnüşliligini saklamak boýunça hereket etmegiň baş ugry― meýilnamasy, „Çölleşmäge garşy― Milli maksatnama, „Herek etmegiň milli Hazar meýilnamasy― şaýatlyk edýär. Şu maksatnamalaryň we meýilnamalaryň durmuşa geçirilmegi halkara guramalar bilen jebis gatnaşykda amala aşyrylýar. Töwerekdäki gurşawy goramak babatdaky döwlet kadalaşdyrylyşyny Türkmenistanyň Tebigaty goramak ministrligi amala aşyrýar.

Töwerekdäki gurşawy goramak ulgamynda döwlet syýasatynyň esasy ugurlary bolup şu aşakdakylar durýar:

- töwerkdäki gurşawy goramak babatynda kadalaşdyryjy – hukuk binýadyny mundan beýläkde kämilleşdirmek;

- tebigaty goramak kanunçylygynyň berjaý edilişine gözegçilik etmek;

- töwerekdäki gurşawy goramak boýunça hereketiň milli meýilnamasyny we beýleki tebigaty goramak hakyndaky maksatnamalary täzelemek;

- töwerekdäki gurşawa ýaramaz täsirini ýetirýän işleriň ähli görnüşine döwlet ekolegiki dernewini geçirmek;

- ösümlik we haýwanat dünýäsini sakalamak, çölleşmek, töwerekdäki gurşawyň düzümlerini goramak, tebigy serişdeleriň monitoringi we netijeli peýdalanmak babatynda fundamental we amaly barlaglary ösdürmegi goldamak;

- töwerekdäki gurşawy goramagyň meseleleri boýunça ekologiki bilimiň, ilatyň terbiýelenişiniň, jemgyýetçiligiň habardarlygynyň derejesi 243 ýokarlandyrmak;

- nebit – gaz toplumynyň we energetikanyň kärhanalarynyň töwerekdäki gurşawy hapalamagynyň derejesini peseltmek we oňuni almak.

Türkmenistanda Töwerekdäki gurşawyň goragy boýunça hereketiň milli meýilnamasy (TTGHMM) kabul edildi – bu maksatnamalaýyn resminama ýurduň ekologiki syýasatynyň ähli taraplaryny gurşap alýar we amala aşyrylmaly işleri anyklaşdyrýan.

TTGHMM – niň binýatlaýyn ýörelgeleri we düzgünleri bilen şular kesgitlenildi:

- töwerekdäki gurşawy goramagyň ileri tutylýan ugurlary;

- ykdysady we maliýe ulgamlaeyny, kanunçylygy, jemgyýetçilik aňyny goşmak bilen durmuşyň ähli ulgamlarynyň tebigaty goramagyň jähtleriniň ekologiki talaplaryna goşulyşmagynyň zerurlygy;

- tebigaty goramagyň kanunçylygynyň kämilleşdirilmegi.

Türkmenistanda döwlet tarapyndan aýratyn goralýan tebigy territoriýalar döredildi, olara goraghanalar, zakaznikler, tebigatyň ýadygärlikleri, şeýle hem Gyzyl kitaba girizilen ösümlikler we haýwanlar degişlidir. Ýurtda bagy – bossanlygy döretmegiň giň möçberli „Gök guşak― maksatnamasy durmuşa geçirilýär, şoňa laýyklykda ýurduň ähli künjeklerinde müňlerçe gektar meýdana millionlarça nahallar oturdyldy. Her ýyl döwlet býutjetinden tebigaty goramak çärelerine ABŞ – nyň 200 million dollaryna çenli serişde goýberilýär. Ýurtda ykdysadyýetiň pudaklarynyň, ilkinji nobatda, nebit – gaz ulgamynyň töwerekdäki gurşawy hapalamaklaryna päsgelçilik berýän kanunçylyk namalar kabul edildi.

Häzirki günde Türkmenistan töwerekdäki gurşawa zyýan ýetirmezden durnukly durmuş – ykdysady ösüş üçin ähli mümkinçiliklere eýedir. Türkmenistanyň mundan beýläkki durnukly ösüşi ykdysadyýetiň we tebigaty peýdalanmagyň ýurduň ykdysadyýetiniň isleglerine laýyklykda tebigy serişdeleri netijeli we aýawly peýdalanmak üçin bir bitewi we amatly şertleri döretmäge gönükdirilen uzak möhletleýin ileri tutulýan ugurlary kesgitleýär, bu ugurlar tebigy serişdeleriň baýlygyny goramagyň we artdyrmagyň zerur derejesini üpjün eder