1. Газдың қатты заттарға түрленуі

2. Тотығу

3. Тізбекті фотохимиялық реакциялар - тұмшаның түзілу негізі

Сурет - Атмосферадағы түрленулер мысалдары

Ультракүлгін сәулеленуді жұтатын біріншілік заттар санына күкірт, азот диоксиді және альдегидтер кіреді. Бұл сәулелену аталған заттардың молекулаларын қоздырады, бұлар кейін атомарлы оттегіні түзе отырып, атмосфераның молекулярлы оттегісімен әрекеттеседі. Күкірт диоксиді 290- ден 400 нм-ге дейінгі толқын аралығында сәулеленуді жұтады, сол себепті атмосферадағы күкірт диоксидінің триоксидке дейін тотығуы күн сәулесінің әсерінен айтарлықтай тез жүреді. Бұл реакция келесі теңдеумен сипатталады:

h

S O₂ + O₂ SO₃ + O

Альдегидтер де осыған ұқсас түрде реакцияға түседі:

h

H CHO + O₂ HCOOH + O

Атмдық оттегі сонымен қатар келесі реакциялар бойынша түзіле алады:

H ₂S + O₂ H₂O + O

N O + O₂ NO₂ + O

C H₄ + O₂ CH₃OH + O

C ₂H₆ + O₂ C₂H₄ + H₂O + O

C O + O₂ CO₂ + O

Күкірт диоксиді мен альдегидтер қатысында жүретін реакция қайтымсыз түрде жүреді. Осымен қатар бұл кезде түзілетін атомарлы оттегі мөлшері салыстырмалы көп емес, бұл атмосферадағы күкірт диоксиді мен альдегидтер мөлшеріне сәйкес келеді. Алайда азот диоксиді қатысатын реакциялар кезінде, ультракүлгін сәулеленуді жұту азот пен оттегі атомдарының арасындағы бір байланыстың үзілуіне және молекулярлы оттегі мен азот оксидінің түзілуіне алып келеді. Әрі қарай жүретін реакциялар молекулярлы оттегі мен озонның түзілуіне және азот диоксидінің регенерациясына алып келеді. Бұл үдерістерді келесі түрде көрсетуге болады:

h

N O₂ NO + O

N O₂ + O₂ NO + O₂

O + O₂ O₃

Регенерацияланған азот диоксиді қайтадан реакцияға түсуі мүмкін және осылайша азот диоксиді азот қышқылына айналғанша немесе нитроқосылыстарды түзе отырып, органикалық заттармен реакцияға түскенше, бұл үдеріс көп қайтара қайталануы мүмкін. Осыған сәйкес атмосферадағы азот диоксидінің аз мөлшерінің өзі атомдық азот пен озонның үлкен мөлшерінің болу себебіне айналуы мүмкін.

Осы себептен азот диоксиді тотықтырушы тұмша қалыптастыруда маңызды орын алады.

Тұмшаның екі негізгі типі бар: тотықсыздандырушы – Лондон аймағына тән болады және тотығу фотохимиялық – Лос Анджелес аймағына тән.

Тотықсызданыдырушы тұмша – үлкен өнеркәсіптік қалаларда кездесетін және түтін, күйе және күкірт диоксидінің қоспасы болып табылады. Әдетте ол таңертен шамамен 0^оС температура және жоғары ылғалдылық кезінде ең жоғары деңгейге жетеді де атмосферадағы инверсия күйімен толықтырылады (шағылысушы немесе беттік инверсия). Ауатамырлар мен дем алу жолдарына тітіркендіргіш әсер етіп, тұмша адамдардың денсаулығына тікелей зиян келтіреді. 1952 және 1962 жылдары тұмша Лондон атмосферасының ластануының үлкен бөлігін құрап, бірнеше мың адамды өлімге шалдырды. Бұл жағдй Лондондағы ауа ластануымен күресудің радикалды әдістерін қолдануға және атмосфераның айтарлықтай жақсаруына алып келді. Атмосфераның ластануымен күрес жемісті болғаны соншалық, аталмыш аймақта тұмша қайтара түзілмеген.

Фотохимиялық тотықсыздандырушы тұмша өзінің ең жоғарғы мәніне күндізгі уақытта шамамен 24-32 ^оС температура кезінде және төмен ылғалдылықта жетеді және шығушы инверсиямен толықтырылады. Ол көздің тітіркенуін және көру қабілетінің төмендеуін тудырады, вегетация үдерістерін бұзады, резеңкені тотықтырады және оның тез тозуын тудырады, сонымен қатар жағымсыз иіске ие болады. мұндай тұмшаның түзілуінің негізгі шартына атмосферада азот оксидтерінің болуы жатады. Азот диоксидінің фотохимиялық ыдырауы және басқа да жоғарыда аталған реакциялар атмосферада болатын органикалық және бейорганикалық заттар қатысатын реакциялар тізбегін тудырады. Озон, формальдегид, акролеин, органикалық озонидтер және органикалық қышқылдардың соңғы өнімдерінің жинағы айтарлықтай үлкен. Көру мүмкіншілігінің төмендеуі аэрозольдердің түзілуімен байланысты, олардың құраушы бөліктерінің бірі күкірт диоксидінің тотығу үдерісінің өнімі күкірт триоксиді болып табылады.

Тотығу тұмшасының түзілу үдерісінде қанықпаған көмірсутектердің озонмен реакцияға түсуі аса маңызды болып табылады. Оның түзілуіне және вегетацияның бұзылуына аса үлкен үлесті бес және алты көміртек тізбектері бар қанықпаған көмірсутектер қосады. Жеті және тоғыз көмірсутек тізбектері бар қанықпаған көмірсутектер озонидтер мен басқа өнімдердің түзілуіне алып келеді, алайда олардың вегетация үдерістеріне зияндылығы біршама аз. Қосымша қосылыстардың түзілуімен және бұл өнімдер ыдыраған сайын бос радикалдардың пайда болуымен бірге жүретін айтарлықтай күрделі реакциялар да кездеседі. Альдегидтер мен кетондардың фотохимиялық реакциялары кезінде бос радикалдар түзілуі мүмкін. Мысалы формил (HCO^*) формальдегидтерден түзіледі, метил мен ацетил ацетоннан түзіледі:

( СH₃ - CO - CH₃ CH₃^* + CH₃CO^*)

Бұл реакциялардан кейін әртүрлі өнімдерді ала отырып, басқа реакциялар да жүруі мүмкін. Ауада бос радикалдар оттегімен тез реакцияға түседі де асқын тотықтар мен органикалық қышқылдар түзеді. Осылайша ацетальдегидтен диметил асқын тотығы және сірке қышқылы түзіледі.

Қос байланыстарының үлкен мөлшері бар олефиндер де бос радикалдарды түзе отырып фтохимиялық реакцияларға түседі. Бұл бөлшектер реакция өтетін беттер жасай отырып катализатор ролін атқарады немесе бөлшектің газдарды адсорбциялауы есебінен жұтылу спектріне әсер етеді (мысалы жұтылған сәулелену диапазонында) және сәйкесінше фотохимиялық реакциялардың жұтылу қарқындылығына әсерін тигізеді. Бұған қоса кеңінен белгілі химиялық реакциялар барысында қатты заттар өндірістің газ шығарылымдарымен реакцияға түсуі мүмкін.

Атмосфера ластаушыларының түзілу негіздері

Қатты заттар. Қатты заттар табиғи құбылыстар және адам әрекеттерінің нәтижесінде пайда болады. Адам әрекеті нәтижесінде түзілетін шаңды аймақтың жылу көздерін жасау кезінде оның негізгі өмір әрекетінің өніміне, сонымен қатар техникалық әрекет өніміне бөлуге болады. Бұл шаң үш типке бөлінеді:

• Ысылу, механикалық өңдеу немесе тозу салдарынан қосымша өнім ретінде, көліктің жұмыс жасауы кезінде, жағу немесе вазгонка үрдісі кезінде тастама өнімі ретінде түзілетін, сонымен қатар өнеркәсіп өндірісі үрдістері нәтижесінде түзілетін пайдасыз шаң.

• Гипс, цемент, резеңке толықтырғыштары, кептірілген өнімдер сияқты түйіршектелген заттарды өңдеу немесе өндіру үрдісінде түзілетін пайдалы шаң.

Өндірістік шаңнын пайда болуы себептері өндірістік үрдіс типіне тәуелді болады:

1. Әртүрлі заттарды механикалық жолмен өңдеу (ұнтақтау, ұсақтау, жылтырату)

2. Заттарды бөліп алу (кесіп алу, жұлу)

3. Жылулық үрдістер және жану үрдісері (жағу, балқыту, кептіру, дистилдеу)

4. Түйіршікті материалдарды тасымалдау (жүктеу, қайта жүктеу, араластыру, електен өткізу және т.б.)

5. Түйіршектелген заттарды бір бірімен қосу (брикеттеу)

6. Заттардың тозуы және коррозиясы.

Тұзілетін шаң мөлшеріне келесі факторлар әсер етеді:

• Шаңның физикалық және физико – химиялық қасиеттері

• Шаң бөлшектерінің мөлшері оның дисперсионды және беттік қасиеттері

• Материалдың орын ауыстыруы

Жеке бөлшектер арасындағы соқтығысу саны және

• қарқындылығы

• Щаң мен ол қозғалатын қондырғы арасында ысылу коэфиценті

Сұйық бөлшектер. Сұйық ластаушылар (тұмандар, тамшылар) келесі жағдайларда түзіледі:

а) булардың конденсациялануы кезінде

б) сұйықтықтарды шашырату және құю кезінде

в) химиялық және фотохимиялық реакциялар нәтижесінде

Булардың ауамен немесе басқа бір конденсацяиланбайтын газбен қоспасын суыту кезінде конденсациялануы мүмкін. Конденсацияланатын заттардың балқыту дәлдігіне қарай сұйық немесе кейбір жағдайларда қатты бөлшектер түзіледі.

Нақты температура мен қысым кезінде сұйық бумен тепе – теңдікте болады. Егер газдағы парциалы қысым дәл сол температура кезінде қаныққан газдың тепе теңдік парциалдық қысымынан асатын болса, бұл буды – аса қаныққан деп айтады. Химиялық құрам мен температураға байланысты болтын қанығудың шекті мәніне жеткен кезде конденсация жүреді. Газдардағы булар әдетте туынтектерде – атмосферада әрдайым суспендирленген болатын, ұсақ дисперсті шаң тәрізді бөлшектерде, иондарда және т.б. конденсирленеді.

Суыту және әрі қарай конденсациялану жылу жоғалту нәтижесінде жүреді яғни газ – бу қоспасының салқын дене бетімен контактіге түсуі кезінде немесе температурасы салқын болатын газбен араласу кезінде жүзеге асады.

Газ тәрізді ластауыштар. Газ тәрізді ластауыштардың түзілуі әртүрлі үрдістерге тән болады. Ең алдымен бұл дегеніміз тотығу, тотықсыздану, орынбасу, ыдырау сияқты химиялық реакциялар, сонымен қатар электрохимиялық, физикалық үрдістер (буландыру және дистилляция).

Газ тәрізді шығарылымдардың аса көп мөлшерін негізінен жану үрдістері кезінде түзілген тотығу өнімдері құрайды, бұл кездекөміртегінің тотығуы кезінде көміртек диоксиді мен оксиді түзіледі, күкірттің тотығуы кезінде күкірт диоксиді мен оксиді, азоттың жоғары температуралық тотығуы кезінде азот оксиді мен диоксиді түзіледі. Алайда толық емес жану жүрген кезде органикалық заттардың толық тотығуы жүрмейді және альдегидтер, кетондар немесе органикалық қышқылдар түзілуі мүмкін. Тотықсыздандырушы атмосферасы бар пештерден шыққан жану өнімдер құрамында гидросульфид болуы мүмкін.

Жанудан басқа түсті металлургияның кейбір үрдістері тотығу өнімдерінің көзі болуы мүмкін. Химиялық технологияда олардың санына күкіртті жандыру немесе күкірт диокссидің триоксидке каталитикалықттүрде тотықтырумен бірге жүретін жандыру – күкірт қышқылы өндірісінің негізгі сатыларының бірі.

Өндірістік тотықсыздандырушы үрдістер де ластаушы заттар көзі болып табылады – негізінен бұларға кокс өндірісі кезінде түзілетін гидросульфид жатады. Химия өнеркәсібінің бұлардан ірі ластаушы көздеріне көмірді карбонизациялау және газ тәрізді көмір, сульфат целлюлоза шығару және бірқатар басқалары жатады. Тотықсызданыдру үрдістерінің мысалы ретінде тұз қышқылын хлор мен сутегі және аммиактан, атмосфералық азот пен сутегінен өндіруді айтуға болады.

Химиялық ыдырау және орынбасу химия өнеркәсібінде кеңінен қолданылады, әсіресе фосфорлы тыңайтқыштар өндірісінде. Вискозалық талшықтар өндірісі кезінде целлюлоза ксантогенатының ыдырауы кезінде гидросульфидті бөліп алу мысалын келтіруге болады.

Электрохимиялық ластаулар металлургияда және химия өнеркәсібінде аса ірі ластаушы көздеріне жатады. Қарастырылып жатқандар ішінен әсіресе химия өнеркәсібінде маңызды болып табылатыны буландыру және дистилляция. Әртүрлі химиялық заттарды және шайырлар дистилляциясы мен кейбір мұнай тазалау және мұнай химиялық үрдістер – шығарылымдардың тағы бір көзі.

Кейбір кездерде дистилляция үрдісі кезінде қалыпты жағдайларында қатты болатын, газ тәрізді ластаушы заттар түзіледі. Осылайша мысалы, көмірді жандыру кезінде немесе қорғасын мен түсті металдарды алу кезінде күшән оксидтері ауаға келіп түседі. Дистилдеу де қорғасынның, сүрме оксидінің, сынаптың және басқа химикаттардың шығарылымдарына алып келеді. бұған қоса дистилдеу кезінде металдардың бірқатар ұшқыш хлоридтері бөлініп шығады.

Буландыру үрдісі ластауыштардың маңызды көзі болуы мүмкін. Ауада иісі нашар заттардың өте аз мөлшерін буландырғанның өзінде ақ білінеді. Мұндай үрдістердегі нитрлеу, хлорлау, сульфирлеу және т.б. орынбасу немесе қосылу реакциялары да газ тәрізді ластаушы заттар көзі болуы мүмкін.

Ластаушы шығарылымдарды жинау және бұрып жіберу. Көптеген жағдайларда ұшқыш заттарды бөліну көздерінен бұрмалауға және жинақтауға арналған қондырғы технологиялық үрдісті жобалайтын тұлғалармен өндіріледі. Алайда бұл ережеге бағынбайтын жағдайлар болады мысалы болат балқыту пештері.

Ластаушы шығарылымдарды жинақтау және бұрмалау жүйесі өндірістік үрдіс типіне көп жағдайда тәуелді болады. Мысалы жанармайды жағу жағдайында жүйе айтарлықтай қарапайым болады: оттық құрылғысы және құбыр. Көптеген жағдайларда жүйеде газ іріктеуші құрылғы, шығарылымдар жүзеге асырылатын газ қалдықтарының жүйесі және ауа қозғалысының қоздырушысы болады. бұған қоса аталмұш жүйеде әртүрлі көмекші құралдар болуы мүмкін.

Аспирационды қондырғылардың жіктелуі. Сорғыштардың қоршған ортадан оқшауландырғыш дәрежесі бойынша ашық типті сорғыштарды және толық жабынды сорғыштарды бөліп айтады.

Ашық типті сорғыштар – зиянды заттарды бөлу көздерінен тыс орналасқан сорғыштар. Бұл дегеніміз тартқыш шатырлар, тартұыш панельдер, бүйір сорғыштар және басқа қондырғылар. Бірқатар жағдайларда зиянды заттар бөліну аймағын ластанбаған ауа көлемінен бөлу үшін жазық ағынды ағысын қолданады. Бұл ағынды зиянды заттарды сорғыштың тиімді жұмыс жасау аймағына қарай үрлеп, эжекция есебінен соңғының жұмыс істеу тиімділігін күшейтеді. Мұндай сорғыштар активтенген деген атауға ие болған.

Толық жабындылардан жасалған сорғыштар – зиянды заттар бөлу көздері орналасқан сорғыштар. Жұмыс саңылаулары және тығыз емес жерлері бар шектеулі көлемдердегі газ қозғалысы ашық кеңістік жағдайындағы газ қозғалысынан айтарлықтай айырықшаланады. Мұндай жабық сорғыштарға тартпа шкафтары, қозғалмалы бұйымдарды өңдеу кезіндегі фасонды жабындылар, технологиялық қондырғыларды герметикалық және тығыз жабатын, қаптамалар мен тартпа камералары жатады.

Ластау көзі технологиялық немесе басқа себептер салдарынан толық жабындымен жабдықтала алатын жағдайларда ашық типті сорғыштарды қолданған жөн. Аталмыш ашық типті жабындылар жұмыс аймағының ауа ортасын сауықтырудың аса тиімді құралы болуы керек.

Жергілікті сорғыштар

Ашық типті

Су жабындыларына қарсы

Ластау көзімен остес

Ластау көзінің бүйірінде

Төменгі

Тартпа шкафтары

Тартпа камералары

Беттік жабындылар

Тартпа шатыры

Тартпа панелі

Активтенген сорығштар

Бүйір сорғыштар

саңылаулы

сақиналы

Жоғарғы сорғышы бар

Төменгі сорғышы бар

комбинацияланған

бояғыш

Құм ағынды

Қаптама ауа қабылдағыш

Шаң жоңқа қабылдағыш

Қондырғыларға енгізілген сорғыштар

Бір жақты

Екі жақты

Жергілікті сорғыштар жіктелуі

Сорғыш құрылысының таңдауына ластау көздерінің маңында зиянды заттардың бөлінуінің қозғалыс сипаты мен себептері айтарлықтай үлкен әсерін тигізеді. Соңғылары жылулық, динамикалық, диффузионды және аралас болып бөлінеді.

Жылу көздерінің маңыздағы қозғалыс оларға жіберілетін энергия есебінен жүзеге асады. Зиянды заттар түріндегі бөлінулер бағытталған ағын түрінде таралады – әдетте турбулентті конвективті ағын. Конвективті ағындар аймақтарға бөлінеді: бастапқы немесе үдемелі, бұнда осьтік жылдамдық шығарым көзінін бетінде нольден біршама ең жоғарғы мәнге дейін өседі де шығарым көзінен алыстаған сайын тұрақты болып қалады. Үдеу учаскесінің ұзындығы шамамен жылу көзінің 1,5-2 калибріне тең деп қабылдануы мүмкін.

Динамикалық көздер маңындағы қазғалыс қысым өзгерістерімен шартталған, ал бұл өз алдына құйылу ағынының түзілуіне алып келеді. Құйылу ағыны дегеніміз аппарат ыдысы ішіндегі артық қысым есебінен минималды құйылу жылдамдығына ие боалтын ағын. Құйылу ағыны бастапқы және негізгі аймақтардан тұрады.

Диффузионды ағындар газ қоспасының концентрация градиентімен шартталған. Соңғысының бағыты мен таралу қарқындылығы заттың диффузионды сипаттамаларына және қоршаған орта турбуленттігіне тәуелді болады.

Қозғалыстың әртүрлі себептері жиі жағдайларда бірігіп әсер етеді. Барлық жағдайларда әрбір себептің қозғалысзаңдылықтарына әсерін бағалауды және осы баға негізінде сорғыш құрылымын дұрыс таңдауды білу керек.

Жоспардағы қима формасы бойынша шығару көздері мен бөліктердің қабылдау саңылаулары дөңгелек, тікбұрышты және саңылаулы болуы мүмкін. Осыған сійкес ағындар ықшамды және жазық болуы мүмкін. Бастапқы аймақ шекарасының маңында конвективті ағын жоспар бойынша дөңгелек формаға ие болатын немесе әрбір жақтарының қатынасы а/b болатын тік бұрыш формасына ие болатын жылу көзінің үстінде түзілетін болса, ықшамды деп есептеледі. Дөңгелек немесе квадрат формалы саңылаудан ағатын құйылмалы ағын ықшамды деп есептеледі, саңылаулы тесіктен ағатын ағын жазық деп саналады.

Келтірілген жіктеу шығару көздерінің үстіндегі зиянды заттардың бөлінуінің маңызды ағын ерекшеліктерін және негізгі заңдылықтарын ескереді. Практикалық тапсырмаларды шешу кезінде алуа түрлі және күрделі көздермен кездесуге тура келеді, алайда есептеу сызбаларын және формулаларын таңдау кезінде оларды қарастырылған түрлердің біріне жатқызған жөн.

Жергілікті сорғышты таңдау және құрылымдық өңдеу кезінде келесі негізгі ережелерді басшылыққа алған жөн:

• Сорғыш және қаптама элементтері технологиялық аппарат құрылымымен біртек болуы керек және технологиялық үрдістің өтуіне кедергі тудірмау керек.

• Сорушы саңылау зиянды заттардың бөліну көзіне мксималды жақын болуы керек

• Қабылдаушы саңылау өлшемдері сорғышқа келіп түсетін ағын өлшемінен үлкен немесе оған тең болуы керек.

• Сорғыш өлшемдерін азайту ауаның қажет етілген шығының ұлғайтуына алып келеді.

• Сорғыштың әрекет ету аймағын фланецтермен, экрандармен және кермелермен ең жоғарғы шектеу қажет.

• Қабылдаушы саңылаудың кеңістіктегі бағытталуы зиянды заттардың бөліну ағынының қозғалыстың табиғи бағытынан мүмкін болатын аз ауытқуын ескере отырып жүзеге асырылуы керек.

• Ластаушы заттар ағынының бағытын анықтау кезінде, олардың жұмысшылар ауа жұтатын жерден өтпеуін қадағалау керек.

• Ауаның сорғышқа қарай жолында кездесетін бөгеттерге кедергі минималды болатын форманы беру қажет.

• Соорғыштың қабылдаушы саңылауындағы жылдамдық өрістерін зиянды заттардың құйылу ағынындағы жылдамдық өрісіне сәйкес келетіндей орнатқан жөн. Бұл үшін ендірмелерді, тілгіштерді, түзетуші торларды және с.с. қолданған жөн.

Газ жинақтаудың мұқият ойластырылған және оңтайлы құрылымы есебінен шығарылымдар көлемі айтарлықтай төмендеуі мүмкіндігін тәжірибе көрсетеді.

Аспирационды құрылғылардың негізгі түрлері

Ашық типті аспирационды құрылғылар. Ашық ауа өткізгіші бар, құрылымы әртүрлі болатын тартпа құрылғылары болып табылады және келесілерге бөлінеді: тартпа шатырлары, тартпа панельдері, бүйір және активтенген сорғыштар.

1. Тартпа шатырлары. Зиянды заттар шығарылымдарының қозғалыс бағыты бойынша ластау көзінің осіне сәйкес және ластау көзінің жанына орналасқан сорғыштарды бөледі. Бірінші типті сорғыштарға тартпа зонттары, сорғыш шұңғымалар және с.с. жатады. Шатырлар әдетте жылу және ылғал бөлінулерінің шоғырланған көздерінің үстінде, жылумен бірге бөлінетін зиянды заттар көздерінің үстінде орналасады.

Сурет 3.2 - Ластау көзімен остес орналасқан сорғыштар сызбалары.

А – тік бұрышты қабылдау саңылауы бар шатыр; б- қабылдау саңылауының алаңы бойынша біртексіз соруы бар шатыр; в- күнқағар шатыр; 1- сорғыш корпусы; 2- сору біртексіздігін қамтамасыз ететін ендірме; 3- желдену аймақтарыны локальдануын арналған ойықтар.

1. Бөлмедегі ауаның айтарлықтай аз қозғалғыштығы кезінде шатырларды қолдануға болады, себебі шатырға бағытталатын ауа ағыны ауытқуы мүмкін.

2. Шатырлардың тұрақты жұмысын қамтамассыз ету үшін оларды бір немесе үш жағынан алынбалы немесе қайырмалы белдемшелермен жабдықтайды және шығарылым көзінің симметрия осінде минималды мүмкін болатын биіктікте орналастырады.

3. Бөліну көзінің үстінде зиянды заттардың тұрақты құйылмалы ағынының болуы кезінде шатырдың ішіне конус тәрізді ендірмені ал корпус периметрі бойынша сақиналы ойық орнату ұсынылады. Конус тәрізді ендірме қабылдау саңылауында және құйылмалы ағында профильдердің сапалы сәйкестігін қамтамассыз етеді. Бұл кезде сору жалынының әсері ағын ортасында шоғырланады, бұл өз алдына ағындардың бөлмедегі ұйымдастырылмаған ағындарға қатысты тұрақтылығын ұлғайтады.

Тартпа панельдері. Конструкторлық ойлар бойынша остік сорғышты ластаушы заттар көзіне айтарлықтай жақын орналастыру мүмкін болмаған кезде және осының салдарынан сорғыш өнімділігі мөлшерден тыс көп болғанда, сонымен қатар шығарылым көзінің үстінен көтерілетін құйылма ағында бұрмалау қажет болған жағдайда бүйірлік, бұрыштық және иілмелі тартпа панельдерін қолданады. Мұндай сорғыштар пластмасса цехтарында, жиналма дәнекерлеуші, құйылмалы цехтарда кең қолданысқа ие.

4. Бүйір сорғыштары. Бүйір сорғыштары көбіне метал жалату цехтарында гальваникалық, уланыдру,суару ванналарының бетінен көтерілетін зиянды заттарды ұста қалу үшін орнатады.

5. Активтендірілген сорғыштар. Жергілікті сорғыштарды жазық немесе ықшамды ағын құймаларымен активтейді, олар зиянды заттардың бөліну аймағын ластанған көлемнен бөліп алады және зиянды заттарды сорғыштың тиімді жұмыс жасау аймағына қарай үрілуін қамтамасыз етеді.

Сорғыштардың құрылымдық сызбалары

А- қабырғадағы сорғыш; б- бос орналасқан бүйірлік сорғыш; в-экраны бар бүйірлік сорғыш; е- бұрыштық сорғыш; д- иілмелі сорғыш

Сурет 3.4 - ашық типті сақиналы сорғыш:

1-Сорығш ауа өткізгіштер; 2-сұйықтық деңгейі; 3- зиянды заттар бөлінуінің жоғарғы деңгейінің шегі; 4- сақиналы қаптама

Сурет 3.5 - уландырғыш ваннаның активтендірілген сорғышының сызбасы: