Күрделі белоктар: липопротеидтер құрылысы туралы түсінік. Негізгі өкілдері. Қанның липопротеидтері, түрдері, биол-қ маңызы.

Жай белоктан жане простетикалық топтан тұрады. Өзара әлсіз байланыспен байланысқан әр түрлі липид өкілдерінің молекуласынан тұратын комплекс. Липид-р құрылысы бойынша басқа күрделі белоктардан ерекше. Табиғатта кең таралған 2түрі бар- 1) бос липидтер-олар қанның құрамында болады.2)құрылымдық липопротеидтер-биомембрана, эндоплазмалық реьткулизм жане клеткалардың басқа органдар құрамында кездеседі.

Бос ЛП-ң құрылысы мицелла тәріздес, суда ериді, бұл комплекстің ортасында гидрофобты ядро, ал белоктар мен фосфолипидтер сыртқы гидрофильді қабатын тзеді. Гидрофобты қабатын ядроның құрамында ТАГ жане холестириннің эфирлері болады. Бос ЛП-р құрамына кіретін липидтерге байланысты тығыздығы жоғары, төмен тығыздығы жане өте төмен тығыздығы бар липопротеидтер болып бөлінеді.Липопротеидтерді липидтердің тасымалдану формасы деп қарауға болады, бұл күйде липидтер суда ериді жане қанмен оңай тасымалданады.

.Күрделі белоктар:хромопротеидтер, құрылысы, қасиеттері, организмде маңызы.

Боялған күрделі белоктар: жай белоктар жане простетикалық топтан тұрады.Металға байланысты 3ке бөлінеді:гемопротеидтер, пигменттер,магний перфириндер. Олар құрамындағы металға сәйкес әр түске боялады. Хромопротеидтер әр түрлі қызмет атқарады: Фотосинтез процесіне қатысады, тотығу-тотықсыздану процесіне қатысады, О2 мен СО2 тасымалдауға қатысады, Сәуле мен түсті ажырату процесіне қатысады,Бүкіл организмнің тыныс алуына қатысады.

Жануар органына гемопротеидтер кездеседі, олардың өкілдері тыныс алу белоктары жане тыныс алу ферменттері болып бөлінеді. Тыныс алу белогы:Гемоглобин-қан қызыл пигменті, миоглобин-бұлшық еттің қызыл пигменті жатады.Гемоглобин молекуласы жай белок глобиннен жане 4гемнен тұрады. Глобин белогі 4мономерден тұрады. Гемоглобин молекул.массасы 70мың Д, қанда эритроцит құрамында кездеседі.Түр ерекшелігі глобин белогінінің құрамына кіретін аминқышқ-ң сапасымен анықталады. Гемдер глобинге тұрақтылық қасиет береді.

Гем-құрамында темірі бар порфиннің туындысы. Порфин бір-бірімен метин көпіршесімен байланысқан 4пиррол сақинасынан тұрады. Жануар организмінде гемоглобиннің негізгі рөлі О2 өкпеден тканьдерге тасымалдау, ал СО2 тканьдерден өкпеге жеткізу. Осылайша гемоглобин өкпе мен тканьдер арасындағы газ алмасу процесіне қатысады.

Күрделі белоктар:гликопротеидтер құрылысы негізгі өкілдері, қасиеттері, табиғаттат таралуы. Нағыз гликопротеидтер жане протеогликандар.

Гликопротеидтер ГП-тәтті деген сөзден шыққан олардың құрамында көмірсулар бар. Простетикалық тобы әр түрлікөмірсулардан жане олардың туындыларынан түзілген. Қышқылдармен әрекеттесіп, тұнбаға түседі, жоғары тұтқырлығы бар. Тканьдердің жіктелуіне әсерін тигізеді, иммунологиялық реакцияда маңызды, кілегей қабат, шырышты қабаттардың қорғаныс қызмет атқарады. Олар құрамындағы көмірсу мен белок мөлшеріне қарай нағыз гликопротеидтер жане протеогликандар деп бөлінеді. Нағыз глико-ке белоктың мөлшері 80-90 жетсе, протеогликандарда көмірсу мөлшері басым болады 80-98. Нағыз гликопротеидтер мен протеогликандар бір-бірімен тек белок пен көмірсудың мөлшерімен ғана емес, сонымен қатар простетикалық топ түзетін көмірсулар сапасымен де ерекшеленеді.

• Нағызгликопротеидтер простетик-қ топ құрамында түрлі моносахаридтар жане олардың амин туындылары, нейрамин, сиал қышқылдары әр түрлі мөлшерде болады, белгілі бір жүйелік байқалмайды, яғни жүйесіз көмірсулардан тұрады. Нағыз гликопротеидтер-ң өкілдеріне иммуноглобулиндер, муциндер, сиалопротеиндер, гормондар, гонадотропты, тереотропты фолликула стимулдеуші гормон, лютеотропты, қанның тобын анықтайтын белоктар, протромбин, холинэстераза, транспортип, церулоплазмин, гантоглобин т.б.

• Протеогликандар аздаған белоктан (2-10) қалғаны простетикалық топтан тұрады, простетикалық тобы қышқыл мукополисахаридтер немесе гликозамингликандар д.а. Олардың құрылысы жүйелі түрде болады: қайталанып отыратын дисахарид-н тұрады. Дисахаридтік фрагменттің құрамына урон қышқ және ацетилгексозаминдер кіреді. ГАГ-ң алты түрі болады:гиалурон қышқылы, хондроитинсульфаттар А,В,С кератан сульфаттар жане гепарин. Олардың бір-бірнен айырмашылығы урон қышқылдар-ң, гексозаминдер-ң табиғатында, сульфаттану дәрежесінде, мономерлерді бір-бірімен байланыстыратын хим-қ байланыстың түрінде жане молекул-қ массасы мен қасиеттерінде.

К және Е витаминдер К витамині-нафтохинон. Химиялық табиғаты бойынша изопреноидты тізбегі бар 2-метил-1,4 нафтохинонның туындылары. Ересек адам үшін тәуліктік қажеттілігі:15-30мг балалар үшін:2-15мг. Нафтохинондар көп мқлшерде өсімдіктектес тағамдарда:капуста,жемістарде,шпинат т.б. жіңішке ішек бактирияларымен синтезделеді. Өт қышқылының қатысуымен сіңіріледі. Нафтохинон қанның ұю процессін реттейді,ол протромбин,проконвертин,синтезін ынталандыру арқылы жүзеге асады. Нафтохинондар-убихинон сияқты,тканьдік тыныс алу мен тотығу фосфорильденуді ынталандырады. Бұлшық еттердің жирылу белсенділігін арттырады АТФ-азаны белсендіреді. К витамині жетспеген жағдайда геморрагиялар.гемкоагуляциялар процессінің зақымдалуы байқалады