75. 1789Ж. Француз Декларациясы және оның тарихи маңызына тоқталыңыз.

1789 жылғы 26 тамызда Құрылтай жиналысы ең алғашқыконституциялық акт — “Адам жəне азаматтың құқықтарытуралы декларацияны” қабылдады. Декларацияның кіріспебөлімінде үкіметтің кемшіліктерінің себептері болып адамдардың білімсіздігі, адамның табиғи, ажыратылмайтын жəне

қасиетті құқықтарын ұмыту табылады деп жазылды:

1) “Адамдар өз құқықтары бойынша тең жəне еркін болып туылады”.

2) “Əр мемлекеттік бірлестіктің (одақтың) мақсаты болып адамның табиғи құқықтарын қамтамасыз ету табылады. Олар:бостандық, меншік, қауіпсіздік, қанауға қарсылық”.Декларация адамдардың заң алдындағы теңдігін, ұлттыңегемендігін, биліктің тармақтарға бөліну қағидасын жəне тағыда басқа маңызды ережелерді салтанатты түрде жариялады.Декларацияны жасаушылардың ішіндегі Лафайет, Мирабо,Сиейс, Мунье, Дюпор сияқты ұлы тұлғалар ХVІІ ғасырдағыФранциядағы алдыңғы қатарлы саяси ойлардың басты тұжырымдарын айқын, ашып көрсетіп өтті. Бұл еңбек Вольтер, Дидро, Гельвеций, Монтескье, Руссо, Мабли, ағылшын ойшылдары— Локк, Мильтон, Блэкстон сияқты атақты ғалымдардыңеңбектеріне сүйенді.123Декларацияда тұлға құқықтарының маңызды кепілдіктерімен заңдылық қағиадалары бекітілді: қылмыс жоқ болса —жаза да жоқ, кінəсіздікпрезумпциясы (сот дəлелдемейінше ешкімді де кінəлі депсанауға болмайды), қылмыстарды жазалаудың əділдігі. Бұл

жағдайлар Декларация авторларының демократиялық жəнеалдыңғы қатарлы көзқарастарын, олардың жақсы теориялықбазасы мен дайындығын көрсетеді.Декларацияда жалпы теңдік бекітілді, алайда, Декларацияны қабылдағаннан кейін бірнеше ай өткен соң, 1789 жылғыжелтоқсанда, Құрылтай жиналысы Сайлаушылар үшін мүліктік жəне басқа да ценздер енгізу туралы декрет қабылдады.

Барлық азаматтар мүліктік ценз бойынша “белсенділер” жəне“бəсеңдер” деп бөлінді. Белсенді азамат деп танылу үшін мынадай талаптар қойылды: 1) ұлты француз болуы керек; 2)жасы 25-ке толуы керек; 3) бір кантонда 1 жылдан кем емесуақыт тұруы керек; 4) үш күндік жалақы мөлшерінде тікелей

салық төлеуі керек; 5) малай жағдайында болмауы керек.“Бəсең” азаматтар сайлауға қатыстырылмайтын.1790 жылдың басында бірқатар маңызды декреттер күшінеенді. Шіркеу меншігін мемлекет ұлттандырды. Шіркеуденазаматтақы хал актілерін жазу құқығы алынды. Ол мемлекеттің

бақылауына көшті.Жаңа əкімшілік-аумақтық бөлініс енгізілді. Франция 83департаменке бөлінді, олардың əрқайсысына дистрикттер, кан-тондар, коммундар енді. Салық салу жүйксі біртұтас сипаттыиеленді, дворяндық титулдар мен шендер жойылды.Феодалдық режимді жойып, революция кəсіпкерлік қызметке жол ашты, бұл буржуазия үшін тиімді болды. Өз жағдайын күшейту үшін буржуазия Құрылтай жиналысы арқылы 1791жылы 21 қазанда халық көтерілістерін басу үшін қарулы күштерді қолдануға рұқсат беру туралы декретті қабылдады. 1791жылғы 14 маусымда көтерілістер мен ереуілдерді жүргізугетыйым салған Ле Шапелье заңы күшіне енді.

76. Наполеон төңкерісі және 1799ж. Конституция, Франциядағы Бірінші империя жайлы не білесіз?

Директория “əткеншек саясатын” жүргізді, яғни, халықтан да, дворяндардан да қорқып, саяси күштердің сол қанатынан оң қанатына ауысып отырды. Басқарушы топ жаңа революцияданқұтылудың жолы ретінде əскери диктатураны көрді. Италияжəне Еуропадағы соғыс əректтерінен кейін атағы шыққан генерал Н.Бонапарт осы кезде ерекше қолдау тапты.1799 жылы (9-10 қарашада немесе республикалық күнтізбе бойынша VІІ жылдың 18-19 брюмерінде) Бонапарт əскердіңкөмегімен Заңшығару корпусын таратып жіберіп, Директо-рияны жойды. Мемлекетті басқару 3 консулдың қолына өтті.Айрықша билікті бірінші консул (Бонапарт) иеленді.1799 жылғы конституция заңды түрде жаңа режимді бекітті.Үкімет үш консулдан тұратын болды. Барлық билік біріншіконсулдың қолына жинақталды, ал екінші жəне үшіншіконсулдар тек кеңесу дауысына ие болды.Заңшығарушы билік органы ретінде Мемлекеттік кеңес,Трибунат, Заңшығарушы корпус жəне Қорғаушы сенат құрылды.

Бірінші консул заң жобасын ұсынатын, Мемлекеттік кеңесоларға түзетулер енгізетін, Трибунат оларды талқылайтын,Заңшығарушы корпус оларды жарыссөзсіз қабылдайтыннемесе қабылдаудан бас тартатын, ал Қорғаушы сенат олардыбекітетін. Сонымен, бұл органдар дербес мағынаға ие болмады,

129тек бірінші консулдың жалғызілікті билігінің көлеңкесіндеқалды.1802 жылы Бонапарт өз мирасқорын тағайындау құқығына ие өмір бойғы консул атына ие болды. Көп ұзамай ол Франция-

ның императоры болып жарияланды.1814 жылы империяны одақтық əскер (орыс, ағылшын,

австриялық жəне пруссиялық) құлатты.