67.Оливер Кромвель және оның мемлекеттік қайраткер ретіндегі сипатына тоқталыңыз.

Парламенттік əскердің патша əскерімен соғысындағы алғашқы сəтсіздіктер оны генерал О. Кромвельдың (1599-1658) “Жаңаүлгісі” бойынша қайта құрылуына əкеп соқты. Индепендентболғандықтан, О. Кромвель жоғарғы лауазым орындарын инде-пенденттік қауымға берді. Əскери басшылықтан ақсүйектердіаластату үшін парламент мүшелеріне əскерде басшылыққызмет атқаруға тыйым салатын “ Өздігінен бас тарту туралыбиль” қабылданды. 1645 жылы патша əскері соғысты жеңілді. ІКарл Шотландияға қашып, ол жақтан парламентке берілді.

Индепенденттік республика жəне Кромвельдің протектораты. 1649 жылы патшаны өлтірілген соң парламент Англияны республика ретінде жариялады. Лордтар палатасы жойыл103ды, ал қауымдар палатасы өздерін жоғарғы биліктің иесі ретінде жариялады. Атқарушы жоғарғы орган ретінде Мемлекеттікеңес құрылдыИндепенденттер мен левеллерлердің арасында бұл оқиғаларға дейін бекітілген “Халықтық келісімде” келесі əрекеттермақсаттар ретінде көзделді: Ұзақ парламентті тарату, барлық ер адамдардың қатысуымен жаңа сайлауларды ұйымдастыру,барлығының заң алдындағы теңідігі жəне т.б. Алайда,Кромвель үшін “Халықтық келісім” əрекеттердің шынайы бағдарламасы емес, айлалық мойын ұсыну болып табылды. Мұныбілген левеллерлер бірнеше əскери бөлімдердің қолдауыменкөтеріліс бастады. Бірақ, Кромвель көтерілісті басып тастады.1653 жылы парламенттен қолдау таппаған Кромвель онытаратып жіберді.

1653 жылдың соңында О.Кромвельдің диктатурасын нығай-та түскен “Басқару қаруы” атты конституция қабылданды. Бұлактіге сəйкес жоғарғы заң шығару билігі лорд-протектор менбірпалаталы парламентке тиесілі болды. Атқарушы жоғарғыбилік лорд-протектор мен құрамында 13-тен 21-ге дейін мү-шесі бар Мемлекеттік кеңеске берілді. Кейінірек Кромвельпарламентті шақыруды тоқтатты жəне Мемлекеттік кеңестіңмүшелерін өз қалауы бойынша тағайындайтын болды. 1657жылы парламенттің жоғарғы палатасы қалпынакелтірілді.Осылай, Кромвельдің өзіндік диктатурасы революциялық көте-рілістерді басып тастады — мемлекетте республиканың орнына монархияға ұқсас жалғызілікті билік орнады.

68.Англияда конституциялық монархияның бекуі мен 1679 және 1689 ж. Актілерге тоқталыңыз.

“Революция жəне оның салдары.” Жаңа патша ІІ Яков(1633-1701) буржуазияға қарсы саясатты жүргізді, сөйтіп,парламент вигилармен біріге тырып (парламенттің құрамынданегізінен торилар болатын), “революцияны” жүзеге асырды.1689 жылы таққа Нидерланды штатгальтері Вильгельм Оранский (1650-1702) отырды. Осы кезден бастап Англияда конституциялық монархия түбірімен орнады. Жаңа патша, таққаотырған соң, “Құқықтар туралы биллді” бекітті, оның негізгімəні парламенттің заңнама саласындағы үстемдігін бекітудеболды. Алайда, патшада парламенттің заң жобаларына абсо-люттік вето құқығы сақталып қалды.1701 жылы конституциялық заң — “Тақты мұрагерлікке алутуралы заң” қабылданды. Бұл заң екі маңызды ережені орнық-тырды: контрассигнатура ережесі, оған сəйкес, патшаның заңшығару актілері тек министр бекіткенде ғана күшіне енетін,жəне соттардың ауыстырылмайтындығы.

1679 жылы вигилар парламентта көпшілік дауысқа ие болуының нəтижесінде “Хабеас корпус акт” немесе “Азаматтардың бостандығын жақсы қамтамасыз ету жəне теңіздің ар104жағында қамауға алудың алдын алу актісін қабылдады. Бұлзаңға сəйкес, қамауға алынған адам өзі немесе туыстарыарқылы “Хабеас корпусты” туралы бұйрық беру талабыменАнглияның жоғары соттарының біріне жолдану құқығыниеленді. Бұл бұйрыққа сəйкес, қамауға алған тұлға оны сотқаəкелуі тиіс болатын жəне, мүмкін болса, ол үшін ақшалай құнтөленсе, оны босатуға тиіс болатын. “Хабеас корпусты” ІІ Карлбекітті, алайда ол вигилердің ІІ Яковтың таққа отыруына қарсыболмауын шарт етіп қойды.