60.Ортағасырлық Жапон құқығы мен Тайхоре кодексі не талдау жасаңыз

Жапонияның мемлекеті жəне құқығыVІ-VІІ ғасырлардағы Жапония.Жапон архипелагының тұрғылықты халқы болып мына тайпалар табылды: айналар, кумасо жəне эбису, кейіннен бұл жерлерге тунгус-маньчжур тектес тайпалар да көшіп келді.Көпшілікпен танылған дін болып синтоизм (ата-бабалар мен табиғат күшіне табыну) табылды. VІ ғасырдың басында Согатегінен шыққан ханзада Сетокутайси (572-621 ж.ж.) 12 рангтуралы иерархиялық табель жəне 17 баптан құралған заңқабылдады, бұл заң буддизм мен конфуций ілімінің мемлекетпен монархтың билігі туралы догмаларына сүйенді.645 жылы таққа Сумераги тегінен шыққан Кару отырды, ол Котоку атымен билік жүргізе бастады. Бірқатар реформалар жүргізілді, енді мемлекет басында император отыратын болды,елді губерниялар мен уездерге бөлді, жер мемлекеттік меншікретінде жарияланды, шаруаларға тиесілі жерлер бөліп берілді жəне олар өздерінің астығының бөлігін мемлекетке беріп отыратын болды. Əскери ақсүйектер — самурайлар қалыптасты,олар “бусидо” (бушидо) деп аталатын ар кодексіне сəйкес қыз-мет ететін. ХІІ ғасырдың соңында самурайлар дербес династияретінде қалыптасқан Миномото князьдарын жақтады.ХVІ-ХVІІ ғасырлардағы Жапония.ХVІ ғасырда Жапония феодалдық ыдыраушылық жағдай-ында болды. Феодал Ода Нобунага Токугава жəне Такедатегінің князбдарымен одақтасып, 1582 жылы мемлекеттің 66провинциясының отызын өзіне бағындырды, оның мирасқорыХидэеси елдегі бүкіл билікті өз қолына біріктірді. Шаруаларғақару-жарақ ұстауға тыйым салынды, олар өз жерлерінен кетеалмайтын. Князьдардан құралған өкілдік алқалы орган құ-рылды.Кореяға қатысты белсенді жаулап алушылық саясат жүр-гізілді. 1598 жылы Хидэесидің өлімінен соң оның үш жасармұрагерінің тұсында ірі феодалдардан құралған регенттік кеңесқұрылды. Ірі феодалдардың арасындағы өзара соғыстыңнəтижесінде Токугава Иэясу жеңіп шықты. 1603 жылы Току-гава сегун (бас қолбасшы) болып жарияланды. Токугава тегіЖапонияда ХІХ ғасырдың жартысына дейін билік құрды.98Сегунат режимі императорды биліктен аластатты. 1615жылы бүкіл Жапония біріктірілді. Мемлекеттің астанасы Эдо(қазіргі Токио) қаласына ауыстырылды. Сегуннан кейінгіекінші тұлға болып оның бірінші министрі жəне бас кеңесшісітабылды, сегун кəмелетке толмаған жағдайда оны регенттіккеңес тағайындайтын. Жоғарғы кеңесуші орган болып ақса-қалдар кеңесі табылды. Жергілікті жерлерде билікті губерна-торлар жүзеге асыратын; сегунның ерекше шенеуніктері жер-гілікті жерлерге бақылау жəне тексеру мақсатымен жібері-летін. Тұрғылықты халық негізгі төрт сословиеге бөлінді:самурайлар, шаруалар, қолөнершілер жəне саудагерлер, қайыр-шылар мен көшпенді артистер ешбір сословиеге жатпйтын.Барлық мемлекеттік лауазымдарды самурайлар иеленді. Халықтың сексен пайызын құраған шаруалар жерді “мəңгілік”жалға алу құқығына сəйкес иеленетін. Қолөнершілер менсаудагерлер цехтар мен гильдияларға біріккен.Жапондық феодалдық құқығының дамуына қытай құқы-ғының əсері ерекше болды жəне мұнда да конфуцийілімінің догмалары көрініс тапқан. Қылмыстың, азаматтық деликтініңжəне əкімшілік теріс қылықтың аралары нақты ажыратылмағанболатын.

Жапондық “Жүз заңдар” (1742 жылы) феодалдық жинағыазаматтық, қылмыстық, процессуалдық құқықтардың негізгінормаларынан құралған, алайда, бұл нормалар құқық салаларыбойынша нақты ажыратылмаған болатын. Ресми доктринадаадамның жазылған құқыққа қатынасы мына формуладан көрі-ніс тапқан: “білмесең де, орындауың қажет”. Сол себепті, жазылған құқықты білетін адамдардың санының шеңбері азболған. Негізінен конфуций ілімінің имандылық жəне жақсы(немесе жаман) жүріс-тұрыс ережелері басшылыққа алынатын.

«Тайхоре» заң жинағы (702-718).701 жылы император Момму тұсында «Тайхо рицуре» деген жаңа кодексін құрастыру бастады. Бұл кодекс екі бөлімнен тұрды. Шынында бұл екі кодекстен түрды, ол былай аталды: 1. «Тайхо рe»; 2. «Тайхо рицу». Осы айтлған әрбір әріп-сөз мынадай түсініктеме береді: термин «ре»-ол, жалпы мемлекеттік құрлысы, конституциялық және әкімшілік маңыздағы мағынасын білдіреді. Ал келесі «рицу»-ол, жазалау туралы және соттық шешім туралы айтылды.

«Тайхо ре» заң жинағында: 30-заңды түрде орнатылған талаптардың реттелу ережесі туралы айтылған, атап айтқанда:

-кең шеңберде салық және еңбетік міндетті атқару туралы айтылған;

-лауазымды тұлғалардың міндеттері туралы айтылған;

- қоғамдық қатынастардағы жалпы тәртіпті сақтау туралы ұсыныстар;

-мемлекет басшысының және халықтың қоғамдық міндетті әділ түрде сақтауды

және жүзеге асыру туралы айтылады;

-дәстүрлік әдет-ғұрыпты, моральдық- этностық талапты сақтау туралы айтылады.

«Тайхо рицу» заң жинағында: басқарушылық және соттық мәселесі жөнніде ерекше көңіл бөлінген. Қылмыстың түрі жіне оған қолданатын жазаның түрі туралы айтылған. Мемлекеттік құпияны жария еткені үшін каторгаға жіберілді.

Жеткізген хабардың маңызы өте аз болса немесе тікелей қатысы болмай тек жанама болса, онда сол хабаршыға жаза ретінде 60 таяқ-дүре соғылатын болды. Шенеуниктер қызметке ешқандай себепсіз келмегені үшін дүре соғылатын болды, ал әрбір күнге-20 дүре соғылды, мыслы: 5 күн х 20=100 дүре.

Егерде шенеуник мемлекет басшысынапетицияны немесе құжатты жазған кезде қателік жібергені үшін 50-дүре соғылатын болды. Тиым салынған әдебиеттерді оқығаны үшін қатаң жазаға тартылатын болды. Оның ішінде: (Астраномия туралы, әскери өнер туралы, ауладағы 7-ті күндік күнтізбе туралы, балгерлік туралы) оқығаны үшін.

Үлестік жүйені ресми түрде енгізу VIII ғасырға жатады.осы кезде 702 жылғы “Тайхоре” кодекс інде ерте феодалдық аграрлық құрылымдардың негізгі принцптері заң жүзінде бекітілді.Әрбір шаруа жерді отбасы мүшелерінің санына қарай 6 жастан асқан баланың есебіне қарай алды.Ер адамның үлесінің мөлшері 2 тан (1 тан –0,12 га )болды.Ал әйелдерге 2/3 берілді.Әр 6 жыл сайын отбасы мүшелерінің өзгеруіне байланысты жер байта бөлініп отырды.

Шарулардың үлестік жерден кетуі немесе одан бас тартуға тыйым салынды.үлестік шаруалар “Тайхере”кодексі бойынша “қайырымды адамдар” деп. аталды,ал құлдар “төменгі адамдар” деп. аталды.Сонымен ерте феодалдық заң бойынша құлдық сақталып қалды.Құл иелену қосымша жер иеленуге мүмкіндік берді,мемлекеттік құлдарға азат адамға берілетін жер үлесімен бірдей үлес берілсе ,ал жеке тұлғалардың құлдарына азат шаруа үлесінің 1/3бөлігі берілді